Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1963, Blaðsíða 14

108
TlMARIT VFl 1963
með Bláskegg-sánni. Ofanjarðar má sjá mikið magn
líparíts, svo mikið, að nægja mun verksmiðjunni a.m.k.
í 30 ár. Voru af þeim ástæðum ekki gerðar nánari at-
huganir á magninu með borunum í bergið, enda réttlæta
30 ára birgðir fullkomlega þá mannvirkjagerð, sem fram-
kvæmd hefur verið. Reynslan verður að skera úr um það,
hve mikið magn leynist á þessum slóðum, sennilega
miklu meira en sjá má með fullri vissu á yfirborðinu.
Líparítið er sprengt úr berginu og síðan mulið í knos-
urum í tveim áföngum, og er komastærð þess að því
búnu undir 12 mm. Þannig er það flutt á bílum til verk-
smiðjunnar á Akranesi.
•
Eins og áður var að vikið, eru aðalefnin í sementi og
þau, sem sérstaklega er sótzt eftir, ýmis kalsiumsiliköt,
þ.e. kemísk sambönd milli kalks og kísilsýru. Framleiðsla
sements er því kemísk framleiðsla og í því fólgin að fá
kalkið til að bindast kísilsýrunni. Sú efnabreyting, sem
þar þarf að eiga sér stað, er mörgum vandkvæðum
bundin og erfið viðfangs, einkum vegna þess, að kisil-
sýran hefur ekki þá eiginleika að vera sólgin í að bind-
ast öðrum efnum og ekki síður hitt, að efnabreytingarn-
ar þurfa að eiga sér stað milli fastra efna. En efna-
breyting milli fastra efna er að jafnaði erfið viðfangs.
Þó er þetta hægt eins og raun ber vitni, en mikið þarf
samt til, einkum þó tvennt: að hafa efnin, sem tengjast
eiga hvert öðru, sem smágerðust og hita þau jafnframt
mikið upp, án þess þó þau bráðni, en hafa samt hitun-
ina svo mikla, að þau séu farin að mýkjast og að bráðn-
un komin. Þannig er að farið við framleiðsSu sements
úr þeim hráefnum, sem hverju sinni eru til framleiðsl-
unnar notuð.
Fyrsta stig framleiðslunnar, eftir að þvegin hefur verið
úr hráefnunum sjávarseltan, er því að mala þau saman
í þeim hlutföllum, sem æskilegust þykja. Það er gert í
hráefnakvörninni, sem er sívalningur, er snýst með tölu-
verðum hraða, en í sívalningnum eru misjafnlega stórar
stálkúlur. Af hreyfingu þeirra með snúningi sivalningsins
malast hráefnin, blönduð um 30% af vatni, í fína leðju.
Hafa þarf mjög nákvæmt eftirlit með þvi, að samsetn-
ing leðjunnar sé með réttum hætti.
Þessi leðja er brennd í 100 m löngum ofni. Honum hali-
ar lítið eitt og er leðjan látin renna inn í þann endann,
er hærra liggur. Ofninn snýst hægt í sífellu, og berst efn-
ið þvi eftir honum. 1 þeim enda ofnsins, sem lægra ligg-
ur, er eldur uppi, og er brennt þar nær 1% tonni af olíu
á hverri klst. Reykurinn frá eldinum fer eftir öllum ofn-
inum, og smáhitnar efnið, sem berst fram eftir honum,
því jafnt og þétt eftir því sem nær eldinum dregur og
er orðið um 1400°C í sjálfum eldinum. Þar á hin síðasta
efnabreyting sér stað, og fellur efnið þá niður úr ofn-
inum á ristkæli, þar sem hið brennda efni er kælt snögg-
lega með köldu lofti. Brennda efnið nefnist sementsgjall,
og er það að miklu leyti hnöttóttar kúlur, misjafnlega
grófgerðar, geta jafnvel verið i því allstórir hnullungar.
Gjallið má geyma nokkum veginn að vild, einnig utan
húss. TJr því er búið til sement með því að mala það í
mjög fint duft, sem allir kannast við, en blanda jafn-
framt í það um 5% af gipsi. Gipsið er hið eina, utan
eldsneytisins, sem flytja þarf inn til framleiðslunnar.
Sementsduftið er svo fíngert, að yfirborð hinna örsmáu
koma í 1 grammi þess er um 3000 cm’, þegar um venju-
legt sement er að ræða, en kornin í hraðsementinu eru
enn smágerðari. Gjallið blandað gipsinu er malað í sem-
entskvörninni, sem er af mjög svipaðri gerð og hrá-
efnakvörnin. Stálkúlur og smáir stálsívalningar eru hér
einnig að verki, hvorttveggja brýtur gjallið og gipsið i
sundur, þegar það hreyfist með snúningi kvarnarinnar.
Til að koma þessum þrem aðalstigum framleiðslunnar
fram, þarf mikinn vélbúnað, einn hinn mesta, er gerist «
í kemískri framleiðslu, en jafnframt aðra mikla mann-
virkjagerð, hvorttveggja einkum vegna þess, hve magn
það er mikið, sem meðferð þarf að sæta og flytja þarf
frá einum stað til annars innan verksmiðjunnar. Eru
hráefnin þar miklu meiri, því að til framleiðslu á 100
þús. tonnum af sementi þarf að nota yfir 160 þús. tonn
af hráefnum, miðað við þau þurr, en að sama skapi
meira sem þau eru meira blönduð vatni. Þótt hráefnin
léttist í meðferðinni, er ekki um annað en eðlilega rýrn-
un að ræða, nær eingöngu kolsýru, er klofnar frá kalk-
inu við brennslu hráefnaleðjunnar í ofninum, og er að
því stefnt, að svo fari.
Með vélum þeim og öðrum mannvirkjum, sem nú eru
á Akranesi, má framleiða 100 þús. tonn af sementi á
ári og flytja það magn frá verksmiðjunni til dreifingar
tafarlaust eða tafarlítið. Þetta framleiðslumagn mun
nægja landsmönnum næstu árin, en þó varla mjög mörg
ár héðan af. Mun þá aftur að því koma, að fluct verði
inn sement um stundar sakir, því að ekki svarar það
kostnaði að stækka verksmiðjuna, nema vissa sé fyrir
þvi, að töluvert magn af framleiðslu frá hinum nýju
vélum seljist á innlendum markaði, sennilega 25—30
þús. tonn. Til meira innflutnings mun naumast 'þurfa
að koma.
Til framleiðslu á 100 þús. tonnum af sementi eru not-
aðir um 140 þús. m3 af skeljasandi og um 20 þús. tonn
af líparíti.
Af brennsluolíu var fyrstu árin notuð olía, er nam
136 kg á hvert tonn af gjalli eða um 13.600 tonnum
fyrir 100 þús. tonn af sementi. Með tilraunum, sem hóf-
ust seint á siðasta ári og er raunar ekki að fullu lokið
enn, hefur tekizt að minnka olíunotkunina verulega eða
niður í 116 kg af olíu fyrir hvert tonn af gjalli. Sam-
svarar það um 11.600 tonnum af olíu fyrir 100 þús. tonn,
og nemur sparnaðurinn þannig um 2.000 tonnum á ári,
sem er að verðmæti um 1,7 millj. kr. Með því er olíu-
notkunin í verksmiðjunni á Akranesi til brennslu gjalls-
ins orðin svo lítil, að i engri eða aðeins einni verksmiðju
mun nú vera notuð minni olía til brennslunnar, þegar
gerð er leðja úr hráefnunum, þ.e. notuð hin svonefnda
vota aðferð. Getur þó verið, að enn megi minnka olíu-
notkunina lítið eitt.
Mesta rafaflsnotkun verksmiðjunnar varð fyrstu árin
2380 kw og um 150 kwst fyrir hvert tonn af sementi
eða um 15 millj. kwst fyrir 100 þús. tonn af sementi.
Hvorttveggja hefur verið hægt að minnka til muna af
sömu ástæðum og olíuna. Mun mesta rafaflsnotkun héð-
an af varla fara upp fyrir 1900 kw og raforkunotkunin
verða um 12,5 millj. kwst á ári fyrir 100 þús. tonna
framleiðslu.
Af gipsi eru notuð um 5 þús. tonn á ári, en af um-
búðum 20 pokar fyrir hvert tonn. Þær eru mjög kostn-
aðarsamar, en þar verður ekki hægt úr að bæta, fyrr en
fengnar eru aðstæður til að afhenda sementið til not-
endanna í þar til gerðum tækjum án pappírsumbúða.
Að þeim málum er nú unnið, og væntanlega líður ekki
langur tími unz slík afhending sementsins kemst til
framkvæmda. Verður þar ekki einasta um sparnað á