Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1964, Side 22

78
TlMARIT VF1 1964
földustu reikningar ásamt afritun og samlestri
eru nokkuð tímafrekir. Vegna þess tíma, sem
þannig sparast, fá tilraunamenn tækifæri til að
sinna öðrum mikilvægari verkefnum. Auk þess
má telja til kosta að fá allar niðurstöður inn á
gatakort, cem jafnan eru tiltæk.
Utan Hvanneyrar eru framkvæmdar jarðrækt-
artilraunir á f jcrum tilraunastöðvum jarðræktar
og á vegum Atvinnudeildar Háskólans. Virðist
eðlilegt að gera ráð fyrir, að þær verði gerðar upp
á sama hátt í framtíðinni.
Rafeindareiknirinn og segulmælingar
Eftir dr. Þorstein Sæmundsson.
Tæp átján ár eru liðin síðan fyrsta rafeinda-
reiknivélin kom fram á sjónarsviðið. Á þessum
stutta tíma hefur notkun slíkra véla rutt sér svo
til rúms, að þær mega nú heita ómissandi í flest-
um greinum vísinda og tækni. Rafeindareiknirinn,
sem Reiknistofnun Háskólans hefur nú tekið í
notkun, boðar því tímamót í tæknimálum hér á
landi. Að vissu leyti mætti líkja þessum atburði
við þá breytingu, sem varð, þegar jarðýtur og
skurðgröfur tóku við af skóflu og haka.
Þess hefur verið farið á leit, að ég lýsti að
nokkru þeim verkefnum, sem ég hef átt þátt í
að undirbúa fyrir hina nýju rafeindareiknivél
Háskólans. Verkefni þessi hafa verið tvenns kon-
ar, annars vegar útreikningar fyrir segulmæl-
ingastöð Eðlisfræðistofnunarinnar, en hins vegar
stjörnufræðilegir útreikningar í sambandi við ís-
lenzka almanakið (Almanak Þjóðvinafélagsins).
Ég mun láta nægja að gera hin fyrrnefndu verk-
efni að umtalsefni hér.
I segulmælingastöð Eðlisfræðistofnunarinnar
er stöðugt safnað línuritum, sem sýn’a hvers kyns
breytingar á stefnu og styrkleika jarðsegulsviðs-
ins. Þessi línurit eru mæld með millimetrakvarða
til að finna meðalgildi, sem síðan eru skráð í
töflu. Meðalgildin eru tekin fyrir hvern klukku-
tíma og fyrir hvern hinna þriggja höfuðþátta
segulsviðsins um sig (lóðréttan styrkleika, lá-
réttan styrkleika og lárétta stefnu). Taflan, sem
þannig fæst, sýnir þó ekki meðalgildin beint,
heldur einungis mæld frávik frá tilteknum grunn-
línum á línuritunum. Eftir er að reikna stöðu
hverrar grunnlínu og gildi hvers mm á línurit-
unum, og er það gert með hliðsjón af sérstök-
um prófmælingum. Þá fyrst er mögulegt að setja
upp endanlega töflu, þar sem millimetragildum
fyrri töflunnar hefur verið breytt í styrkleika-
gildi ('/) eða stigagildi (°). Einnig eru reiknuð
Þorsteinn útskrifaðist frá Menntaskólanum í Reykja-
vík 195Jf. Lauk B.Sc. Hon. 1958 í stjörnufrœði frá XJni-
versity of Sct. Andrews í Skotlandi. Framhaldsnám við
TJniversity College, London 1958—62 og vann þar m. a.
með rafreikni að korrelationsathugunum milli segul-
storma og ýmiskonar fyrirbœra á sólu. Lauk doktors-
prófi þar 1962. Réðst 1963 til Eðlisfrœðistofnunar Há-
skólans og vinnur þar við rannsóknir á segulsviði jarðar
og norðurljósum.
dagsmeðaltöl, meðaltöl ,,rólegra“ daga og meðal-
töl ,,órólegra“ daga.
Bæði við mælingar og útreikninga verður að
gæta fyllstu varúðar, því að nákvæmnin þarf að
vera af stærðargráðunni 1 gamma í segulstyrk-
leika, þ.e. fimmtugþúsundasti hluti af heildar-
styrkleika segulsviðsins hér á landi. Þegar á það
er litið, að meðaltalsgildin fyrir hvert ár eru
rösklega 28000 talsins, er auðskilið, að útreikn-
ingar með venjulegum aðferðum hljóta að taka
drjúgan tíma. Mun ekki fjarri sanni, að vanur
maður með góða rafmagnsreiknivél hafi til þessa
verið heila viku að reikna meðalgildin fyrir
hvern rnánuð. Að reikningunum afstöðnum þurfti
svo að vélrita töflurnar upp, og var það eitt
fyrir sig mikið verk og eftir því kostnaðarsamt.
Þá voru töflurnar loksins tilbúnar til ljósprent-
unar.
Nú, þegar rafeindareiknivél er tiltæk, horfir
málið öðruvísi við. Mælingarnar (millimetragild-
in) eru nú einfaldlega settar á gataspjöld, sem
reiknirinn les og vinnur síðan úr eftir fyrirfram-
gerðri forskrift. Fyrir hvern dag þarf sex spjöld.
Vélin er á að gizka tíu mínútur að reikna með-
altölin fyrir hvern mánuð og skila þeim á gata-
spjöldum. Spjöldin er siðan hægt að setja í
skýrsluvélar, sem prenta tölurnar í töfluformi á
þann hátt, sem óskað er eftir. Að sjálfsögðu