Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1962, Blaðsíða 25

breiddar- og lengdarleiðréttingu (sjá bls. 20 og 21), en ekki er tekið
tillit til hennar í þessari grein.
Milli upprásar eða seturs sólar og þess tíma, er miðja sólar er 6°
undir sjóndeildarhring, er á granntungum kallað „borgaralegt rökkur44.
Á línuritinu er sýnt, hvenær það hefst að morgni og því lýkur að kvöldi,
en talið er, að þá sé lesbjart úti, ef loft er létt. E. t. v. má nota orðið
„dagljóst“ um þessa birtu og meiri. Bil þessi eru skemmst um jafn-
dægrin, og þá um 40 mín. hvort. Um hásumarið telst dagljóst allan
sólarhringinn.
Algengt mun að telja 16 stundir hvers sólarhrings vökutíma, og
mundi þá hér á landi láta nærri, að hann stæði frá kl. 7 til kl. 23, og
verður hér miðað við það. Á myndinni sýna tvær beinar línur þessi
stundamörk, en svæðið á milli þeirra hinn árlega vökutíma. Af dag-
legum vökutíma eru þá að meðaltali 5,1 st. ekki sólartími (sól ekki á
lofti), og ekki dagljóst í 3,9 st. Betri nýting birtunnar fengist með því
að taka daginn fyrr, en það er í öfuga átt við stefnu seinni tíma hér
á landi og annars staðar. Til að koma slíkri breytingu á hefur það reynzt
ráð að flýta klukkunni.
I lok 19. aldar var víðast teldnn upp „svæðistími“, þannig að meðal-
sóltími lengdarbauganna um Greenwich (0°) og 15°, 30°, 45° ....
austur og vestur var látinn gilda á svæði, sem nær 'l1^0 austur og
vestur frá baugnum, með minni háttar afbrigðum vegna staðhátta.
Nú er í sumum löndum, s.s. Frakklandi, Spáni. Niðurlöndum og Sovét-
^íkjunum, klukkan höfð á undan svæðistíma allt árið. I ýmsum öðrum
löndum, s.s. Bretlandi, Póllandi, ísrael og miklum hluta Ameríku, er
hins vegar ,,sumartími“. Á íslandi var með lögum frá 16. febr. 1917,
sem enn eru í gildi, heimilað að flýta klukkunni um allt að l1/^ stund.
^á, í heimsstyrjöldinni fyrri, höfðu fjölmargar þjóðir tekið upp sumar-
tíma, og hér var klukkunni flýtt um 1 stund 20. febr. til 20. okt. 1917
°g 20. febr. til 15. nóv. 1918.
Aftur var sumartími tekinn hér upp með reglugerð 28. apr. 1939,
°g hefur hann haldizt síðan. Nú fer um hann eftir reglugerð frá 28.
febr. 1947, og skal hann, þangað til öðruvísi verður ákveðið, hefjast
1 aðfaranótt fyrsta sunnudags í apríl (klukkan sett 2) og honum
Ijúka kl. 2 aðfaranótt fyrsta sunnudags í vetri (klukkan sett 1). Árið
1961 bar þetta upp á 2. apríl og 22. október, og eru á línuritinu sýnd
a þessu tímabili mörk hins breytta vökutíma. Við þessa færslu klukk-
^Qnar fjölgaði sólarstundum alls vökutímans 1961 um nálægt 140, en
nagljósum stundum um nálægt 105. Fyrir 1947 var lengd sumartíma-
"nsins nokkuð á reiki. Árin 1943—46 hófst það fyrsta sunnudag í
11131:2 (í stað apríls nú), en með þeim hætti verða í árlegum vökutíma
a^ meðaltali um 14 sólarstundir, en um 27 dagljósar stundir. fram
yhr það, sem nú er.
Erlendis hefur sumartími átt mest fylgi hjá borgabúum, en sveita-
k ekki talið hann sér hagkvæman. Sumir eru og andvígir honum af
PVl» að þeir fella sig ekki við færslu klukkunnar tvisvar á ári. Sú birta,
sem vinnst við færslu hennar, nemur samtals færri stundum hér á
ndi en 1 löndum á lægri breiddarstigum. Hins vegar er hver birtu-
stnnd, sem unnizt hefur, hærra metin í landi með löngu skammdegi.
(23)