Freyr

Árgangur

Freyr - 01.06.1968, Blaðsíða 43

Freyr - 01.06.1968, Blaðsíða 43
INGÓLFUR DAVÍÐSSON: Vírussjúkdómar I jurtum Flestir kannast við ýmsa jurtasjúkdóma, sem sveppir eða gerlar valda. En hvað eru huldusýklar, öðru nafni vírus eða veira? Það hafa reynzt vera eggjahvítu-agnir (eggjahvítu mólikúl), svo örsmáar, að þær sjást ekki í venjulegri smásjá, þó hún stækki allt að þúsund sinnum. En hægt er að sjá vírusagnir í rafsjá, sem getur stækk- að 20 þúsund sinnum eða meir. Vírusagn- irnar virðast í rauninni „dauðir hlutir“, a. m. k. ekki lifandi í venjulegum skilningi. En þær eru í safa jurtanna og geta með honum borist frá einni jurt til annarrar og valdið smitun. Algengustu sjúkdómseinkennin eru þau að blöð sýktra jurta, trjáa eða runna, verða gulflekkótt, en milli flekkjanna, eða díl- anna eru blöðin eðlilega græn. Hinir gulu eða gulgrænu flekkir geta komið í Ijós hér og hvar á blöðunum og oft án greinilegra takmarka milli þeirra og hinna grænu hluta blaðsins. Komið geta og fram óeðli- lega dökkgrænir dílar, og líka ljósir eða nærri hvítir, en það er fágætara. Blöð blóma geta líka mislitast. Rákir, hrukkur og jafnvel upphleyptar bólur koma í ljós á sumum vírussjúkum jurtum, sbr. tigla- veiki kartaflna og rákaveiki tómata ofl. Bæði blöð og blóm geta og fengið óeðlilega lögun og rírnað stórum. Sjúkdómurinn dregur yfirleitt úr vexti plantnanna og getur valdið mikilli uppskerurírnun, t. d. kartaflna og tómata. Stundum geta fleiri en ein tegund vírusa verið í sömu jurt. Verða þá sjúkdómseinkennin all breyti- leg og margvísleg. Á hinn bóginn getur sama vírustegund lýst sér mjög á annan hátt í einni jurtategund en annarri, svo þetta er flókið mál. Einnig getur vírus ver- ið í safa jurtanna án þess að nein glögg einkenni sjáist. En þessi leyndi vírus getur smitað engu að síður og kannski komið greinilega í ljós á annarri jurtategund eða afbrigði. Hægt er að finna a. m. k. sumar tegundir vírusa með sérstökum rannsókn- araðferðum á rannsóknarstofum. Smitun og dreifing víruskvilla: Hún getur farið fram á ýmsa vegu, t. d. í sambandi við kynlausa fjölgun plantna. Ef kartöflur undan smituðu grasi eru notaðar til útsæðis, berst veikin með útsæðinu. Ef tekin er grein (græðlingur) af sjúkri plöntu og gróðursett, fylgir veikin með frá móðurplöntunni. Sjaldan berst veikin með fræi, en þó eru þess dæmi. Eins og fyrr er getið, er smitefnið í safa plantnanna. Er þá auðskilið að veikin get- ur borist með verkfœrum og með höndum manna, sem fást við jurtirnar. Uppskeru- vélar stuðla t. d. verulega að útbreiðslu tiglaveiki í kartöflum. Þegar tómatjurtir eru klipptar og sniðnar til, er mikil hætta á að vírus berist úr sjúkum jurtum í heil- brigðar með klippum, hnífum og fingrum, nema ýtrustu varfærni sé beitt. Smitefnið heldur og lengi krafti sínum í dauðum jurtahlutum, t. d. í tóbaki, og getur valdið smitun. Suma vírussjúkdóma bera skordýr, eink- anlega blaðlýs, milli jurta. Blaðlýsnar sjúga safa úr jurtunum og fara af einni jurt yfir á aðra. Erlendis er algengt að blað- lýs beri ýmsa vírussjúkdóma, t. d. hina ill- ræmdu blaðvefjuveiki kartaflna. Reyna F R E Y R 267

x

Freyr

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Freyr
https://timarit.is/publication/863

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.