Freyr - 01.07.1971, Page 12

INGÓLFUR DAVÍÐSSON:
ÍSLENZKAR
EITURJURTIR
I. Ferlaufasmári (Paris quadrifolia).
Ferlaufasmári vex hér og hvar í hraun-
gjótum, kjarri og urðum, þar sem skugga
ber á, og er vitanlega enginn smári í raun
og veru, heldur skyldur liljunum. Stöng-
ullinn er uppréttur 15— 50 cm á hæð og
ber 4 stór blöð í kransi á stöngulendanum.
Sjá mynd. Stöku sinnurn eru blöðin fleiri
eða færri. Blöðin eru ljósgræn, og gljáandi
á neðra borði. Upp úr blaðkransinum vex
1 legglangt blóm grænleitt á lit eða gul-
grænt. Egglegið rauðleitt. Aldinið er all-
stórt, safamikið, dökkblátt ber, mjög eitr-
að. Niðri í moldinni er langur, eitraður,
láréttur jarðstöngull. Menn hafa löngum
vitað að þetta er eiturjurt. Samkvæmt
þjóðtrúnni var hægt að opna með henni
lása, sbr. nafnið lásagras.
II. Hættulegir sveppir.
Til eru eitraðir sveppir á íslandi og ber
að forðast þá Skal hér varað við ber-
serkjasvepp, trefjahattsveppum og gras-
drjólum.
A. Berserkjasveppur (Amanita muscaria).
Þetta er fremur stór, auðþekktur og mjög
skrautlegur sveppur. Eftirlíking hans er
seld sem jólaskraut. Hattur sveppsins
kemur í ljós seinni hluta sumars og er
mjög sérkennilegur, skarlatsrauður á lit,
með hvítar vörtur eða hreisturbletti. Hann
fölnar heldur með aldrinum og þá verður
hinn hvelfdi hattur ögn flatari og jaðarinn
brettist upp. Neyzla berserkjasvepps veld-
ur svima og jafnvel ofsjónum og æði og
oft slæmum höfuðverk eftir á. Grunur
leikur á því, að sveppur þessi hafi stund-
um til forna valdið berserksgangi á mönn-
um, er t. d. neyttu hans fyrir bardaga. í
Suður-Evrópu var hann notaður sem
flugnaeitur. Þræðir sveppsins lifa í mold-
inni, en ekki er víst að upp af þeim vaxi
stafur með hatt á hverju sumri. Getur
það verið orsök þess hve seint hann fannst
með vissu hér á landi, þótt sennilega hafi
hann verið hér til frá ómunatíð. Jockum
Eggertsson sendi undirrituðum berserkja-
svepp til ákvörðunar, vestan frá Bjarkar-
lundi í Reykhólasveit, haustið 1958. Fregn-
in var birt í blöðum sumarið eftir og Sturla
Friðriksson erfðafræðingur skrifaði grein
um sveppinn í Náttúrufræðinginn 1. hefti
árið 1960. Tóku nú upplýsingar að berazt
víða að. Kristinn Helgason kortagerðar-
maður hafði tekið mynd af sveppnum í
Bláskógum á Reykjaheiði haustið 1957, þar
sem hann óx innan um beitilyng í birki-
kjarri. Eyþór Einarsson grasafræðingur
292
F R E Y R