Freyr - 01.02.1996, Qupperneq 4

FRfl RITSTJÓRN
Tíðarandi
í fjölmiðlum eru slæm tíðindi gjarnan fyrir-
ferðarmeiri en góð. Fátt segir af öllum þeim
fjölda fólks sem gengur til vinnu sinnar, náms
eða annars starfs hvern vinnudag, skilar hlutverki
sínu vel, á sér farsælt einkalíf eitt eða með fjöl-
skyldu sinni, sinnir henni af trúmennsku, tekst á
við erfiðleika lífsins, smáa og stóra, og á sér sín
tómstundaáhugamál. Þessi þöguli fjöldi knýr
gangverk þjóðfélagsins og honum er það öðru
fremur að þakka að við Islendingar þurfum fáar
eða engar þjóðir að öfunda, þó að sú mynd sem
hér er dregin upp eigi einnig við um margar aðrar
þjóðir.
Tíðarandi er hugtak sem erfitt getur verið að
höndla og gera sjálfum sér og öðrum ljóst. A
blómaskeiði aldamótakynslóðarinnar svokölluðu
ríktu hugsjónir og framfarahugur með þjóðinni
og mótaði þann tíðaranda sem þá var uppi. A
Sturlungaöld ríkti valdastreita og óeining sem
endaði með því að sjálfstæði þjóðarinnar glat-
aðist. Það var tíðarandi þess tíma.
Hver er tíðarandi okkar tíma? í skjótu bragði
verður hann ekki kenndur við hugsjónir. Nær
væri að kenna hann við efnishyggju. Hér á landi
ríkir lýðræði, þjóðin kýs sér leiðtoga til setu á
Alþingi og í sveitarstjórnum. Þeir keppast um
hylli kjósenda og reynslan sýnir að efst á
óskalista þeirra eru bætt lífskjör og það strax!
Þessu skulu leiðtogarnir hlýða eða hafa verra af.
Afleiðingin er að ríkissjóður situr uppi með
skuldir nálægt hættumörkum, fjöldi sveitarfélaga
einnig. Þá eru skuldir margra heimila vart við-
ráðanlegar.
Hér er vert að taka fram að lántökur eru
eðlilegar til margvíslegra þarfa þegar þær spara
útgjöld eða auka tekjur umfram tilkostnað. Sam-
anlögð skuldastaða ríkis, sveitarfélaga og ein-
staklinga er hins vegar óskynsamleg og óhag-
kvæm því að skuldir kosta sitt. Þannig kosta
skuldir ríkissjóðs hann nokkra tugi milljarða
króna árlega. Hvernig stendur þá á þessu? Svarið
er: Tíðarandinn krefst bættra efnalegra kjara hér
og nú, tíðarandinn segir: Njótum fyrst, borgum
44 FREYR - 2. '96
seinna. Þetta gangverk er knúið áfram af gylli-
boðum auglýsinga og háþróaðri sölutækni.
Tíðarandinn smýgur inn í vitund fólks, ekki síst
yngri kynslóðarinnar og opnar vímuefnum braut.
Unga kynslóðin hefur fyrir augunum fordæmi
eldri kynslóðarinnar, að njóta fyrst og borga svo,
víma er fyrirframgreiðsla á sælu sem síðar er
innheimt með vöxtum, eins og tíðarandinn kallar
á.
Á kaldhæðinn hátt má halda því fram að hver
og einn hafi frelsi til að haga lífi sínu að eigin
geðþótta. Ábyrgt tal minnir hins vegar á að
enginn lifir einungis sjálfum sér né deyr sjálfum
sér. Sérhver ábyrgur einstaklingur vill að eftir-
komendum hans standi til boða jafngóð lífskjör
og hann hefur sjálfur notið. Núlifandi kynslóð er
hins vegar að senda komandi kynslóð reikning
fyrir nokkrum hluta af úttekt sinni á efnalegum
kjörum. Bókhaldsgögn ríkis, sveitarfélaga og
lánastofnana sýna það. Þau gögn eru þó e.t.v.
lítilvægari en sú fyrirframgreiðsla sem tekin
hefur verið út af náttúruauðlindum ásamt
mengun þar sem núlifandi kynslóð skilar nátt-
úrunni sýnilega verr á sig kominni en hún tók við
henni. Það skrifast á reikning tíðarandans.
íbúi í nýfrjálsu ríki í Afríku fyrir nokkrum
áratugum spurði íslenskan flugstjóra sem þangað
flaug: „Kemur sjálfstæðið með þessari vél?“
Engu auðveldara verður að panta pakka með
nýjum tíðaranda. Enda þarf þess ekki, annar
tíðarandi gæti verið fyrir augum sérhvers manns
sem vill beina athygli sinni að honum fremur en
fyrirfram úttekt á nautn, munaði og spennu sem
t.d. kvikmyndaframleiðendur selja aðgang að af
því að þeir vita hvað fólk vill sjá. Fyrirmyndin er
fólkið sem gengur að skyldustörfum sínum á
hljóðlátan hátt, sinnir fjölskyldu sinni, ekki síst
börnum sínum, af alúð, hefur stjórn á þörfum
sínum en ekki öfugt og lætur sölumennskuna
ekki glepja sig. Mikill styrkur til að slíkt takist er
að fólk eigi sér hugsjón og trú á eitthvað sem það
finnur sér æðra, virðingu fyrir lífinu og
sköpuninni. M.E.