Freyr - 01.07.2002, Page 29

(upp/niður) á þau. Lágmarkshalli
kilræsa er 0,5% (1:200) og er þá
miðað við að þau séu lögð þvert á
pípuræsi með möl yfir og þar sem
ekki er mjög langt á milli pípu-
ræsanna. En almennt þá mæla er-
lendar leiðbeiningar með 1 - 2%
halla ræsanna (1:100 - 1:50) en
vara yfirleitt við því að leggja kíl-
ræsi í meiri halla en 3 - 4% (1:33
- 1:25). Vissulega er hugsanlegt
að of mikill halli valdi það mikl-
um vatnshraða í ræsunum að þau
grafist í sundur. Eins vara sumir
við of löngum ræsum, slíkt geti
skapað of mikið vatnsrennsli í
þeim og þá valdið skemmdum. Ef
jarðvegurinn er nógu stöðugur
getur hins vegar visst lágmarks-
rennsli, sem næst með meiri
lengd, stuðlað að því að halda
ræsunum opnum. Þætti sem þessa
þarf því að hafa í huga frá upp-
hafi.
Dýpt ræsa
Æskileg dýpt er 0,9 - 1,2 metr-
ar, þótt víða erlendis séu þau
lögð á 0,6 metra dýpi, en þá er
miðað við þéttan leirjarðveg og
að frost fari ekki mjög djúpt.
Vegna frosthreyfinga, gróðurs og
umferðar búfjár vill endi sá sem
kemur út í skurð eða affall oft
hrynja saman. Því er æskilegt að
setja plaströr (1 - 1,5 m) í útfall
ræsanna.
Ending og afköst
VIÐ LAGNINGU
Ending kílræsa er afar misjöfn
en algengt er að þau endist í 5 -
10 ár, þótt einstaka ræsi endist
mun lengur og önnur skemur.
Samkvæmt gömlum vinnumæl-
ingum tekur það 1 - 2 klst. að
kilræsa 1 hektara lands. Þar
hljóta þó aðstæður að ráða miklu,
t.d. hversu langt hvert ræsi er og
hversu samfellt landið er sem á
að ræsa og ekki síst hversu öflugt
tæki er notað til verksins.
SÉRSTÖK VANDAMÁL
Kílræsum, eins og reyndar öll-
um lokræsum, fylgir sá vandi að
ryðútfellingar (mýrarrauði) set-
jast til í ræsunum og þau stíflast.
Þetta er þó breytilegt eftir að-
stæðum. Þar sem mikil brögð
eru að þessu er stundum brugðið
á það ráð að plægja nýtt ræsi við
hlið þess gamla, eins nálægt því
og hægt er. Kílræsin hafa þann
galla að þau þola ekki að skolað
sé út úr þeim með dælu eins og
hægt er að gera þar sem pípu-
ræsi eru notuð. Fyrstu ryðútfell-
ingamar safnast oft fyrir næst
affalli. Þetta má oft hreinsa ef
ógatað plaströr hefur í upphafi
verið sett í enda ræsanna eins og
fyrr segir.
Notkun erlendis
Notkun kílræsa erlendis ein-
kennist af því að nota þau ein-
göngu í miklum leirjarðvegi og
leggja þau þvert á megin ræsa-
kerfið sem þá eru pípuræsi með
möl yfir. Með þessu má leggja
þau á býsna flötu landi enda yfir-
leitt 10-40 metrar á milli pípu-
ræsanna. Þessi aðferð er viðhöfð
til þess að geta haft lengra á milli
pípuræsa og dregið þar með úr
kostnaði við framræsluna. Auð-
vitað getur þessi aðferð eins
hentað hér ef notuð em pípuræsi
á annað borð. Hins vegar er ekk-
ert sem mælir gegn því að kíl-
ræsa við okkar aðstæður, þ.e.a.s.
út í opinn skurð eða affall, en
Kílplógur. Á síðari árum hafa komið
fram tæki til kilræslu sem tengja
má aftan i dráttarvél. Þá þarf 90-
120 hestafla vél til þess að draga
kílplóginn.
gera þá aðeins meiri kröfur um
halla kílræsanna.
Lokaorð
Ljóst er að kílræsi em ódýr og
ágæt viðbótarlausn við framræslu
lands þar sem þau á annað borð
eiga við vegna jarðvegsgerðar.
Þau endast að vísu ekki eins
lengi og lokræsi með römm eða
grjótlyllingu en geta eigi að síður
verið góður valkostur. Kílplógur
er dæmigert tæki til sameignar,
t.d. hjá búnaðarfélögum, ræktun-
arfélögum eða verktaka, því að
Kilplógar eru ýmist festir beint á þritengi dráttarvéla (mynd til vinstri) eða
tengjast alllöngum sleða og eru dragtengdir (mynd til hægri). Þótt plógurinn
sem festur er á þrítengið sé liprari og þægilegri í meðförum, þá gefur sá á
sleðanum jafnari og þetri rás/ræsi nema þar sem land er mjög vel slétt.
Freyr 6/2002 - 29 |