Litli Bergþór - 01.12.2004, Blaðsíða 7

Hæstaréttardómar í þjóðlendumálum
Hœstiréttur ásamt fylgdarliði á Bláfellshálsi.
Hinn 21. október sl. felldi Hæstiréttur dóma
um hvaða land í Biskupstungum yrði þjóðlenda.
Málinu var skipt í tvennt, annar vegar varðandi
Biskupstungnaafrétt „norðan vatna“, eða landið
frá Hvítá og Hvítárvatni og að mörkum við
Auðkúluheiði á Kili, og hins vegar mörk
þjóðlendu og efstu eingarlönd í Biskupstungum.
Þessi mál voru dæmd í Héraðsdómi Suðurlands 6.
nóvember 2003, og var greint frá þeim dómi í
Litla-Bergþór 24. árg. 3. tbl. í desember 2003, en
þeim var báðum áfrýjað til Hæstaréttar.
Dómsuppkvaðningin hafði þann aðdraganda
hér á heimaslóðum að 3. september fóru hæsta-
réttardómarar, lögmenn málsaðila og nokkrir
heimamenn til leiðsagnar í vettvangsskoðun inn á
afrétt, á Haukadalsheiði og upp í títhlíðarhraun.
Skömmu seinna fór fram munnlegur málflutn-
ingur í Hæstarétti.
Málið um afréttinn norðan vatna var nr.
47/2004 hjá Hæstarétti og var Skarphéðinn Þóris-
son hrl. lögmaður ríkisins en Ólafur Björnsson hrl. lögmaður
Bláskógabyggðar.
Málið dæmdu hæstaréttardómaramir Markús Sigur-
bjömsson, Garðar Gíslason, Guðrún Erlendsdóttir,
Gunnlaugur Claessen, Hrafn Bragason og Ingibjörg
Benediktsdóttir og Pétur Kr. Hafstein fyrrverandi hæsta-
réttardómari, en hann hafði látið af störfum á meðan málið
var til meðferðar hjá réttinum, en tók þátt í að ljúka því.
I dómi Hæstaréttar segir m. a:
„Þegar litið er til alls þess, sem fram er komið í málinu,
verður að fallast á röksemdir óbyggðanefndar fyrir því að
ekki hafi verið sannað að afréttur norðan vatna hafi
nokkurn tíma verið háður fullkomnum eignarrétti kirkjunn-
ar eða annarra, hvorki fyrir nám, með löggemingum eða
með öðmm hætti. Orðalag í máldögum um afréttareign
kirkna getur ekki ráðið úrslitum um að þær hafi átt annað
og meira en afréttarnot. Þá eru staðhættir og einangrun
landsvæðisins vegna vatnsfalla og fjarlægðar frá byggð
með þeim hætti að líkur standa gegn óskoraðum eignarrétti
að landi þar. Verður jafnframt fallist á þá niðurstöðu
óbyggðanefndar að í afsali kirknanna til Biskupstungna-
hrepps hafi ekki falist frekari yfirfærsla eignarráða en
heyrðu kirkjunum til. Þá hefur gagnáfrýjandi ekki heldur
fært fram sönnun þess að skilyrðum eignarhefðar á afrétti
norðan vatna hafi verið fullnægt, en þau hefðbundnu afrétt-
arnot, sem jarðeigendur í Biskupstungum hafa sameiginlega
haft af landinu undir stjórn sveitarfélagsins, geta ekki stofn-
að til beinna eignarréttinda yfir því. Önnur takmörkuð
nýting gagnáfrýjanda á landinu, sem fyrst kom til á síðustu
öld, leiðir ekki til annarrar niðurstöðu. Brestur þannig sönn-
un fyrir því að afrétturinn sé eignarland gagnáfrýjanda.
Verður niðurstaða málsins sú að tekin verður til greina
krafa aðaláfrýjanda og staðfestur úrskurður óbyggðanefndar
um að afréttur norðan vatna sé þjóðlenda og afréttur gagn-
áfrýjanda.“
Dómsorð em á þessa leið:
„Aðaláfrýjandi, íslenska ríkið, er sýkn af kröfu
gagnáfrýjanda, Bláskógabyggðar, um að úrskurður
óbyggðanefndar 21. mars 2002 í máli nr. 4/2000 verði
felldur úr gildi að því leyti að afréttur norðan vatna á
Biskupstungnaafrétti teljist þjóðlenda.
Kröfu gagnáfrýjanda um að breytt verði ákvörðunum
óbyggðanefndar um greiðslu málskostnaðar í málum nr.
1/2000, 3/2000 og 4/2000 er vísað frá héraðsdómi.
Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður.“
Málið um mörk þjóðlendu og efstu eingarland í
Biskupstungum var nr. 48/2004 hjá Hæstarétti og í því máli
var Skarphéðinn Þórisson hrl. lögmaður ríkisins, Ólafur
Björnsson hrl. lögmaður 20 landeigenda og Ragnar
Aðalsteinsson hrl. lögmaður tveggja landeigenda. Mál
þetta dæmdu sömu dómarar og hitt málið.
I dómi Hæstaréttar er greint frá aðal- og varakröfu ríkis-
ins um að þjóðlendumörk. Aðalkrafan er um línu, sem lýst
er þannig: „Frá Brúará að vestan úr Brúarárskörðum í 300
metra hæðarlínu (punktur A) að vörðubroti efst í Litlahöfða
(punktur B). Að norðan frá þeim stað ráði bein lína í vörðu
vestan Miðfells (punktur C). Þaðan taki við mörk
Hrauntúns og liggi frá þessari vörðu að vörðu efst í
Miðfelli ofan suðurhlíðar þess (punktur D) í Hnífagil þar
sem efsti fossinn er í gilinu (punktur E). Þaðan í punkt í
400 m hæðarlínu beint uppaf upptökum vestari kvíslar
Stakksár (punktur F). Fari þaðan upp á brún Bjarnarfells
Litli Bergþór 7