Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.01.1996, Side 8

Búferlaflutningar
Tafla 4.3 sýnir búferlaflutninga í Holts- og
Stóradalssókn á tímabilinu 1817-19-7. Burtviknir
eru allir þeir sem flytjast búferlum úr sókninni en
Innkomnir eru allir þeir sem flytjast inn í sóknina.
Með því að taka fjölda Burtvikinna og draga frá
Innkomna sést fjöldi þeirra sem eru fluttir umfram
komna. Töflunni er skipt í tvo hluta vegna sameiningar
sóknanna 1880.
Á fyrri hluta 19. aldar voru fólksflutningar miklir
og tíðir og flutningar um stuttar vegalengdir var
algengasta mynstrið.
Fólk flutti þá búferlum innan sýslunnar eða í
aðliggjandi sýslur. Það á einnig við um Holtssókn en
fram að 1882 voru það um 50% þeirra sem annað
hvort komu inn í sóknina eða fluttu út sem voru á
ferðinni til eða frá næstliggjandi sóknum.
Eðli eignarhalds á jörðum og há prósenta leiguliða
hefur án efa verið stærsti þátturinn að baki tíðra
búferlaflutninga en leiguliðar leigðu jafnan aðeins til
styttri tíma í senn.
Ef við skoðum töflu 4.3 sést að frá 1817-1842
voru búferlaflutningar tíðir og er það svipað hlutfall
af fólki sem kemur inn í sóknina og fer.
1842-1886 minnkuðu fólksflutningar um nær
helming. Hugsanlega má skýra það að um miðja 19.
öldina voru sveitir orðnar þéttsetnari en áður og að
það hafi þrengt möguleika fólks til búferlaflutnings.
Eftir 1860 fór þéttbýlismyndun að eflast og sjást
áhrif þessa í Holtssókn eftir 1886 en eins og sjá má þá
flytja á tímabilinu 1882-1907 mun fleiri úrsókninni
en koma inn eða um 32%.
Ef við horfum hinsvegar á allt tímabilið frá 1817
og 1907 er nettó brottflutningur ekki nemaum 14,4%
meira en innfluttir, sem getur ekki talist mikill munur
áheildina litið.
Það styður þá kenningu að í Holtssókn sé um að
ræða samfélag þar sem fólksfjöldinn er tiltölulega
stöðugur allt tímabilið en landfræðilega býður sóknin
ekki upp á miklar nýbýlamyndanir eða fólksfjölda-
aukningu.
Samantekt
Með hj álp kirkjubóka og sóknarmannatala er hægt
að nálgast söguna út frá öðru sjónarhorni en algengast
er og skyggnast inn í líf alþýðunnar.
Farið var af stað með að skoða nokkra þætti í sögu
Holtssóknar undir Eyjafjöllum á tímabilinu 1768-
1907. Megin áhreslan var lögð á mannfjöldaþróun,
búferlaflutninga og fjölskyldugerð og þeir þættir
skoðaðir í samhengi við almenna þróun á landinu í
heild. Holtssókn var og er landbúnaðarsókn sem áður
fyrr stundaði fiskveiðar út frá hafnlausri ströndinni
við erfiðar aðstæður. I samanburði við nágrannasóknir
þá var Holtssókn fjölmenn sókn. Það er alltaf spurn-
ing hvort samanburður sókna sé réttlætanlegur. í
þessu tilfelli þar sem bornar voru saman tvær sóknir
varforsendan sú að sóknirnar voru svipaðar að stærð.
Það er ljóst af heimildum að Holtssókn var staðnað
samfélag. Sóknin er þannig í sveit sett að óhægt er um
vik um nýbýlamyndanir þannig að forsendur fyrir
mikilli byggðaaukningu varekki fyrir hendi. Sveitin
gat ekki borið nema ákveðinn fjölda fólks sem sýnir
sig í því að eftir fólksfjöldatoppa fækkar fólki næstu
ár á eftir. Fólksfjöldinn í sókninni hélst því nokkuð
stöðugur allt tímabilið.
Sömu sögu er að segja af Stóradalssókn en rétt
þótti að bera þessar tvær nágrannasóknir saman
vegna sameiningar 18 80. Ur þeim samanburði kemur
8