Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.01.1996, Blaðsíða 9

Búferlaflutningar í Holtssókn og Stóradalssókn.
Burtviknir - Innkomnir 1817 - 1907
Ár Austur- Rangár- Vestm.- Gullbr,- Skapta- Árnes- Annað Alls
Eyjafj.sv. vallas. eyjar sýsla fellss. sýsla
1817-1821 -5 12 24 5 -1 18 4 57
1822-1826 -2 7 -9 5 -12 26 2 17
1827-1831 -13 -4 -5 -13 3 -4 -3 -13
1832-1836 -8 6 10 8 -7 3 -10 2
1837-1841 7 8 5 8 -1 -11 1 17
1842-1846 -5 5 14 -8 -3 3 -13 -7
1847-1851 0 6 -2 12 0 -6 4 14
1852-1856 6 6 6 6 -15 0 -5 4
1857-1861 12 4 3 -1 -5 12 0 25
1862-1866 -17 0 1 5 -13 1 -3 26
1867-1871 -10 -7 10 12 -9 -2 1 -5
1872-1876 12 -25 6 -3 -6 0 0 -16
1877-1881 3 14 -3 -11 7 2 4 16
1817-1881 -20 32 60 51 -62 42 -18 85
1882-1886 -6 12 8 13 -17 13 -8 15
1887-1891 1 20 8 15 5 5 3 57
1892-1896 1 29 7 7 2 4 3 53
1897-1901 4 -11 27 16 1 -4 -2 31
1902-1907 11 11 57 21 -1 -1 0 98
1882-1907 11 61 107 72 -10 17 -4 254
1817-1907 -9 93 167 123 -72 59 -22 339
Tafla 4.3
í ljós hvað viðvíkur fæddum og dánum, að tölur fyrir
Holtssókn eru sveiflukenndari en í Stóradalssókn.
Ekki er auðvelt að koma auga á orsakir fyrir þessum
mun, en almennt gekk fæðingartíðnin í by lgj um á 18.
og 19. öld. Einnig verður að gera þann fyrirvara að
við höfum aðeins upplýsingar um Stóradalssókn 1818-
1886 sem gefur kannski ekki rétta mynd af því h vemig
línuritið liti út ef tekið væri fyrir sama tímabil og í
Holtssókn. Það er til dæmis athyglisvert að svipað
hlutfall er milli fæddra drengja og stúlkna, óskilgetni
og andvana fæddum í sóknunum tveimur.
Samanburður við landið í heild sýndi að mannfjölda-
þróun Holtssóknar var svipuð.
Búferlaflutningar í Holtssókn og Stóradalssókn
fylgdu almennri þróun í landinu. Á fyrri hluta 19.
aldar voru flutningar um sty ttri vegalengdir algengasta
mynstrið og var svo einnig í Holtssókn.
Ef benda á eitthvert einkenni í búferlaflutningum
í sóknunum þá eru það flutningar til Vestmannaeyja
og í sjávarplássin á Reykjanesi sem jukust mikið á
seinni hluta 19. aldar og var það hluti af almennri
þéttbýlismyndun á tímabilinu. Það er athyglisvert að
þessir flutningar voru þegar hafnir frá Stóradalssókn
í byrjun 19. aldar en hófust ekki fyrr en á seinni hluta
19. aldar í Holtssókn. Hef ég bent á það sem hugsanlega
skýringu aðjarðir voru almennt minni í Stóradalssókn
og kannski erfiðara að komast á. Einnig var athyglis vert
að fjölskyldur á faraldsfæti fylgdu ekki ákveðnu
mynstri hvað varðar að flytja af lítilfjörlegri jörð yfir
á betri. Val jarða virðist fyrst og fremst hafa stjórnast
af því hvaða jarðir voru lausar hverju sinni. Hvað
varðar fjölda þcirra sem voru á faraldsfæti þá verður
að hafa í huga að vanræksla presta við skráningu
brottfluttraveikirniðurstöðurkaflans enámóti kemur
að innsýn fæst í my nstur búferlaflutninganna og tel ég
að þeir sem eru vanskráðir hefðu ekki brey tt miklu þar
um.
Fjöldi giftingahefur löngum þótt góður mælikvarði
á það hvort að stöðnun eða uppsveifla ríkti í
samfélaginu. Athugun á giftingum í Holtssókn styður
einmitt þá staðhæfingu að stöðnun hafi ríkt í sókninni
en meiri hlutatímabilsins 1768-1907 varfjöldi giftinga
stöðugur að meðaltali 2 til 3 giftingar á ári. Það sem
skiptir verulegu máli varðandi giftingarnar er hversu
hár giftingaraldurinn er og hann var hár í Holtssókn
á tímabilinu, að meðaltali 32,1 ár fyrir karlmenn og
29,5 ár fyrir konur. Þar sem forsenda fyrir jarðnæði
var að j afnaði forsenda fyrir giftingum þykir mér hinn
hái giftingaraldur styðja enn frekar þá niðurstöðu að
Holtssókn var tiltölulega staðnað samfélag sem gat
ekki borið nema ákveðinn fjölda fólks. Hái
giftingaraldurinn getur bent til þess að jarðnæði hafi
ekki verið á lausu og erfitt hafi verið að komast á
jarðir.
Litlar breytingar urðu á stærð heimila og fjöl-
skyldugerð á tímabilinu og fjöldi barna og vinnuhjúa
hélst stöðugur.
9