Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.05.2004, Blaðsíða 5

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í maí 2004
Reykjavík uni 1783, þegar Eiríkur Hjörtsson var 12 ára. Teikning Sæniundar Hólms af Reykjavík í endurgerð Aage
Nielsen-Edwin frá 1964. Birt með góðfúslegu leyfi Landsbókasafns íslands.
steingarður, sjóvamargarður, austur að læk og sunn-
an við hann er stór óbyggður völlur, lítt grasgefinn,
sem nær suður að Tjöm. Nefnist hann Austurvöllur
en syðsti hlutinn Tjamarvöllur. Völlurinn er hluti
gamla Reykjavíkurtúnsins og enn bólar ekkert á
byggingum á þessu svæði en eitthvað er þó farið að
undirbúa dómkirkjubyggingu þegar hér er komið
sögu.
En bærinn er ekki kirkjulaus. Gamla sóknarkirkj-
an, Jónskirkja í Vík, sem reyndar er timburkirkja,
stendur enn vestan til í kirkjugarðinum, umlukin
húsum innréttinganna á þrjá vegu, á slóðum núver-
andi Herkastala. Og þótt hún sé orðin nokkuð hrörleg
hefur hún verið dubbuð til dómkirkju enda dapurlegt
um að litast á Skálholtsstóli eftir jarðskjálftana miklu
1784. Gömlu bæjarhús Reykjavíkurbæjarins eru
trúlega alveg horfin undir innréttingarnar en þau hafa
að öllum líkindum staðið í röð frá norðri til suðurs1 í
Grjótabrekkunni andspænis kirkjunni á gömlu Upp-
salalóðinni, og horft móti sumri og sól út yfir Tjöm-
ina þegar þau voru upp á sitt besta.
Erlend áhrif
Öldum saman hafði ríkt kyrrstaða í Reykjavík. En
með Innréttingunum verður gjörbylting á öllu lífi og
útliti staðarins. 4. janúar 1752 staðfesti konungur
reglugerð fyrir Innréttingarnar, með Skúla Magnús-
son í fararbroddi, veitti 10 000 ríkisdala styrk og gaf
jarðirnar Hvaleyri við Hafnarfjörð, Reykjavík og
Örfirisey. Ýmsar ástæður lágu til þess að Reykjavík
varð fyrir valinu við staðsetningu Innréttinganna.; m.
a. var hafnaraðstaða góð og staðurinn lá mitt á milli
bústaða landfógeta og stiftamtmanna í Viðey og á
Bessastöðum.
Mannlífið tók að sjálfsögðu einnig miklum
stakkaskiptum með Innréttingunum, margir erlendir
borgarar settust að í Reykjavík, en borgarar höfðu
leyfi til að stunda verslun og iðnað. Með erlendu
borgurunum komu nýir siðir, m.a. garðrækt og dans-
leikir. Blómaskeið Innréttinganna, 1759-1764, er rétt
liðið undir lok þegar Eiríkur okkar Hjörtsson fæðist
1771, þótt starfsemin héldi áfram að einhverju marki
fram yfir aldamótin 1800.
1786 eru innan lóðarmarka Reykjavíkurkaup-
staðar 39 hús og 167 íbúar og með það í farteskinu er
þessi litla húsaþyrping gerð að kaupstað. Konungur-
inn lagði til kaupstaðarins spildu af jörðinni Vík, að
Grjótabrekku í vestri, þar sem nú er Aðalstræti, að
Tjöminni í suðri, að læknum í austri, auk spildu úr
landi Amarhóls norðan Arnarhólstraða, þar sem nú
er Hverfisgata. Þar við bættist Örfirisey, en hana gaf
konungurinn með það í huga að hentugt væri að setja
þar upp vígi höfuðstaðnum til vamar.
Mannlífið
En lítum nú ögn á mannlífið og þjóðlífið í stærra
samhengi. Um það leyti sem Eiríkur Hjörtsson,
sveinninn ungi, fæðist er enn ekki liðin öld frá
http://www.vortex.is/aett
5
aett@vortex.is