Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.05.2004, Síða 17

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í maí 2004
um á ómögum og utansveitarfólki. Flest slfk tilvik
má finna og leiðrétta talninguna sem þessum oftaln-
ingum nemur.
Ekki voru búin til prentuð eyðublöð að nota við
skráninguna eins og síðar varð og því eru upplýsing-
arnar með mismunandi sniði. Manntalið er varðveitt
úr öllum hreppum landsins. I mörgum tilvikum eru
skýrslur hreppstjóranna varðveittar og eru þær oft
nokkrar síður í smáu broti, þétt skrifaðar og stundum
með bundnu letri og skammstöfunum. I öðrum
tilvikum eru manntalsskýrslurnar varðveittar í
afskrift sýslumanns.
Manntalinu var skilað til Áma Magnússonar og
Páls Vídalíns á Alþingi í júní 1703. Hvenær það var
svo sent til Kaupmannahafnar er óvíst. Væntanlega
hafa Ámi og Páll tekið manntalsskýrslurnar til
athugunar og talið úr þeim með einhverjum hætti. I
Kaupmannahöfn virðist það svo hafa legið óhreyft í
áratugi eða þar til Skúli Magnússon landfógeti vann
úr því fyrir jarðabók sína árin 1777-78. Manntals-
skýrslurnar voru fluttar til íslands árið 1921.
Ljóst er að manntalið þótti sérstakt og vakti
athygli alþýðu. Og geta annálar þess að sumir hafi
nefnt veturinn 1702-1703 manntalsvetur. Jón
Olafsson nefnir það til dæmis í Grímsstaðaannál en
segir auk þess: „Þá var pappír dýr í sveitum víða, er
öllu þessu var aflokið.”(Annálar III, bls. 522-523).
Þessi pappírsnotkun var að vísu ekki mikil miðað við
það sem nú tíðkast. Manntalið er t.d. ekki nema um
1700 síður.
Hvað var skráð?
Eins og áður segir er heimilisfang flestra skráð,
þ.e.a.s. sýsla, hreppur og nafn býlis. Allir voru svo
skráðir með nafni, aldri og stöðu eða atvinnu. Þá
kemur hjúskaparstaða og skyldleiki fram. Hjón em
tilgreind og tilgreint þegar heimilsmaður er þeirra
bam. Auk þess er oft getið um annan skyldleika. Og
oft fylgja einkunnarorð eða ummæli sem lýsa fólki
eða fordómum skrifarans. Á Snæfellsnesi má finna
45 ára gamlan mann sem sagður er „lausingi og
prakkari”. Þar era ummæli eins og „latur og þjóf-
gefinn“ og „óhaldandi fyrir óknyttum“ er skrifað um
28 ára konu þar um slóðir. Flestir fá engar slíkar
umsagnir, em bændur, búðamenn, eiginkonur, börn,
vinnumenn og vinnukonur.
Manntalsskýrslur í Þingeyjarsýslum eru óvenju-
legar fyrir þær sakir að skrásetjarar þar skráðu allir
sem einn athugasemd um heilsufar íbúanna. Þannig
var lagt mat á heilsufar 97% Þingeyinga. Eiginleg
læknisskoðun lá hér auðvitað ekki að baki og líklega
var heilsufarið oftast metið af einstaklingunum sjálf-
um. Heilsufarsgreiningin var einkum „heill“ eða
„vanheill" eða „heil“ og „vanheil". Karlar voru í
þessu fyrsta heilsufarsmati í Þingeyjarsýslum örlítið
heilsubetri en konur, 69% þeirra voru sagðir heilir en
63% kvenna.
Útgáfa manntalsins
Hagstofa Islands gaf manntalið 1703 út á árunum
1924-1947. Þorsteinn Þorsteinsson hagstofustjóri
hafði veg og vanda af þeirri vinnu. Þá var gerð skrá
yfir þá sem fundust á fleiri en einum stað í mann-
talinu. Eru það um 500 manns. Rúmlega þriðjungur
þeirra eru sveitarómagar í tveim hreppum, Kleif-
arhreppi í Skaftafellssýslu og Stokkseyrarhreppi,
Fjöldi karla og kvenna og kynjahlutfall eftir sýslum 1703
Kynjahlutfall (fjöldi karla á móti hverjum 1000 konum). Landsmeðaltal 831,8
■ Karlar ■ Konur
Þólt fleiri drengir fæðist en stúlkur
voru konur nær undantekningarlaust
fleiri en karlar í samfélögum fyrri tíma.
Árið 1703 voru karlar á Islandi 22.667 en konur 27.491
og voru konur fleiri en karlar i öiium sýslum iandsins.
Á landsvísu voru 832 karlar á móti hverjum 1000 konum.
Kynjahlutfail var breytilegt eftir sýslum.
Hæst var það 944 í Isafjarðarsýslum
en lægst 735 í Skagafjarðarsýsiu,
http://www.vortex.is/aett
17
aett@vortex.is