Landneminn - 01.04.1955, Qupperneq 5

Þelr sitja mikinn tima dagslns i kaffl-
húsunum, tal þeirra er fult af háreystl,
þeir ganga ekki hægt um gleðlnnar dyr
en skelllhlæja og relðast og slá i borðlð.
Timum saman ræða þeir af óskiftum á-
huga um síðasta ölæði sitt og dásemdir
þess. Sumir eiga það æðst að áhugamáll
að fá einhversstaðar léða peninga til þess
að þeir geti keypt sér smyglarabrennlvín.
Frelsi hins ölóða er þeim ákjósanlegust
réttindi. Fullir hafa þelr óbundnari hend-
ur til þess að hneyksla fólk og vekja at-
hygli á persónu sinni en daglega, meðan
skynsemin heldur i taumana. Fullir
syngja þeir á opinberum stöðum, flangsa
við kvenfólk, fljúga ú menn, slást. Stund-
um hafa þeir timburmenn eða samvizku-
blt, setjast þá nlður og yrkja.
14
„Þeíta er — eins og allir vita
sem höfðu kynni af skólapiltum
1918—19 og síðar — óaukin lýs-
ing á lífi þeirra eða réttara sagt: á
vissum þætti þess,“ segir Stefán
Einarsson til frekari staðfestingar.
Hið unga skáld var með hugann
allan við alvarlegri vandamál.
Rauffla kveriS fjallar fyrst og fremst
um hinar stærstu lífsgátur, um trúna,
tilgang lífsins, dauðann. Sem
menntaskólapiltur í Reykjavík lítur
Halldór þegar aftur til barnæsku
sinnar sem hinnar glötuðu paradís-
ar, þar sem hann lifði í sátt við til-
veruna:
Var það ekki ég, sem um íermingaraldur
lá úti 1 grasinu á vorln, langt fram á
nætur, af því að ég gat ekki sofið fyrlr
lífshamingju, íyrlr helgum öflum, er fyltu
brjóst mitt? Var Það ekkl ég sem grát-
andi ákallaði Guð og bað hann að gefa
mér kraít tíl þess að gera eltthvað miklð
fyrir heiminn? Var það ekkl ég sem bað
Drottin um að mega offurselja mlg? —
Átti nokkur sterkari trú en ég?
71 áfr.
Hann fellir inn í verkið bréf frá
1918, þegar hann var sem sagt sext-
án ára gamall; einnig 'þar ræðir
hann um áhyggjuleysi bernskuár-
anna og þjáningar þær, er síðan
tóku við:
Ég trúðl á Guðs handleiðslu eins og pabbl
og mamma; von mín náði lengra en hug-
ur mlnn gat hugsað, trúin lengra en aug-
un gátu séð. Nú vitið þér hvert er upphaf
skelfingar mlnnar, það augnablik er trú
þessi og von glataðlst mér og ég gerðl
mér þess grein að ég á að deyja. Deyja;
hverfa inn í hið fyrsta og síðasta myrkur,
eins og röddin sagði í draumnum.
40
Hvað eftir annað víkur hann að
því, er hann upgötvaði hinn hrylli-
lega veruleik dauðans. Hann hafði
líka sérstaklega ríka ástæðu til að
ígrunda þetta efni einmitt um þessar
mundir. Spánska veikin varð mörg-
um að aldurtila í Reykjavík haustið
1918, og höfundur RauSa kversins
dvelur býsna lengi við þennan at-
burð. I postullegu máli segir hann
t. d.:
Nú geisar drepsóttin um þessar mund-
ir. Dauðinn setur mark sitt vlð hverjar
húsdyr. Hönd þessa Drottins er máttug,
ég er að undrast það hve skjótt hún hef-
ur stöðvað svo mörg hjörtu er fyrir
skemstu slógu alveg eins og mitt: verður
einnig hin mátka hönd lögð á hjarta
mitt nú einhvern daginn? Engill dauðans,
engill dauðans, hvillk tign og heigi; mig
langar til að krjúpa. Hið eina sem ég
veit, það er þessl tilfinning um eitthvaö
sem er máttugra en ég, eitthvað almátt-
ugt. Bærlnn er heilagur eins og klrkju-
garður.
73
Sjálfum er honum hlíft, en það
verður aðeins tilefni enn nýrra böl-
sýnishugleiðinga:
Sóttarvofunnl sést yfir mlg, kannske er
ég eins og gamalt skar, ekkert nýtilegt 1
mér til að eyðtleggja; kannske hefur hún
líka hugsað: Látum hann eiga slg: hann
er dauðans matur hvort eð er! Ég slt
helma hjá sambýlismannl mínum veikum,
en h’úkra ekki neinum, og hef ekki með-
aumkun með neinum nema sjáifum mér.
75
Ef segia má, að farsóttin hafi
magnað hverfulleikakennd Halldórs,
er hún jafnframt eins konar stað-
festing hins drungalega lífsviðhorfs
hans um þetta leyti. Aðför dauðans
er í samræmi við dapurleik hans:
Liklega er lífið sannast þegar vonleysið
og ömurleikur dauðans á yfirráðin; þessir
sorgardagar eru mér fró. Þegar lifið hef-
ur tekið írá manni hverja einustu blekk-
ingu þá getur maður hlegið svo að ískrt I
tönnunum.
75 áfr.
f
Enn ein ytri orsök átti sinn þátt
í því að beina hugsunum haas að
dauða og tortímingu: Köt' ugosið
mikla haustið 1918, skömn.u áður
en spánska veikin byrjaði að geisa
í alvöru í Reykjavík. Eldgos og
drepsótt — það voru stórmerki, er
brugðu upp geigvænlegri táknmynd
af hinni tvisýnu stöðu mannsins.
Laxness lýsir líka náttúruhamförun-
um af eldlegum móði, sem minnt
getur á spámenn gamla testamentis-
ins:
Um þessar mundir runnu upp hinlr ægl-
legustu dagar, dagar feiknstafa. Þvi föð-
urland vort, Island hið heilaga, slær þjóð
sína felknstöfum. Vér, islenzklr menn, er-
um agaðir o£ aldir upp undir hönd frum-
mátta, Jehóvaraddir hafa ámint oss og
léttúðin tók okkur aldrei takl; sá mað-
ur er Islenzkur, sem er öðrum ríkari af
alvöru.
Nú fékk smáborgaraskapurinn sæti á
óæðra bekk um hríð. Jarðeldar brutust
lausir. Sjálf jörðln var ekki lengur trygg,
hún, er vér sækjum til stöðugleik vorn.
Var að furða þótt óttl byggl i öllum
þelm augum er spyrjandl störðu á gló-
andi eldbólstrana á austurhimninum ?
Drottinn mun koma í eldi! segja spádóm-
arnir. — Hið fyrsta er mér kom í ^jiug var
dómsdagur.
42 áfr.
Við þetta tengir skáldið ýmsar
hugleiðingar um eldinn sem upp-
runa lífsins, hægfara kólnun sólar-
innar o.fl. Þessar hugsanir urðu síð-
ar uppistaðan í 45. kafla Vefarans
mikla; bæði að anda og orðalagi
minnir þessi stutti pistill um fall-
vallLikann mjög á Rau!8a kverið,
En út frá þessum hugrenningum
ber hann á ný að sinni eigin stöðu:
Hvi er ég nú svlftur hlnni riku lifsvon,
sem fram undir þetta hefur gert hina
ungu sál mína svo styrka og djarfa? Hví
má ég ekkl elga elnhverja trú svo ég; getl
sætt mig viö tilveruna, elnhverja grillu,
blekkingu, til að lifa fyrir, eins og aðrlr
menn. Nú á ég hvergi griðastað og þvl
getur ekkert orðið mér fast i hendi fram-
ar. Ekkert getur huggað þann sem hefur
uppgötvað sannleikann um dauðann og
tortímlnguna.
46
L AWOIí EMÍÍWN 5