Bændablaðið - 13.08.1996, Blaðsíða 12

12
Bændablaðið
Þriðjudagur 13. ágúst 1996
neradi
karlmennska
Bændaferðir til
Evrúpu í haust
ískyggilegar fregnir um sí-
minnkandi frjósemi karla hafa
að undanförnu vakið ugg og
undrun víða um lönd.
Nýlegar danskar og skoskar
rannsóknir virðast staðfesta
að ástandið sé versnandi.
Dönsku rannsóknirnar, sem
ná til 15000 manna í 21 landi
sýna að sæðisfrumum í ml
sæðis hefur fækkað um 40%
á síðustu 50 árum. Lökust er
útkoman hjá karlmönnum
fæddum eftir 1970 og munar
25% á þeim og karlmönnum
fæddum fyrir 1959.
Dönum fer mest aftur
Mest hefur Dönum farið aftur,
þar sem meðaltjöldi sæðisfruma í
ml er aðeins 40 milljónir. í
öðrum löndum er fjöldinn á bilinu
62-79 millj. en um 1940 var 100-
120 milljónir talið eðlilegt.
Finnar skera sig þó úr, þar eru
114 millj. frumur í ml. og svipuð
niðurstaða fékkst við rannsókn í
Toulouse í Frakklandi en þetta
eru undantekningar og skýringar
á þeim ekki tiltækar. Eitthvað er
skoðanir skiptar um ágæti rann-
sóknanna en þorri vísindamanna
virðist þó telja þær áreiðanlegar.
Ekki er nóg með að sæðis-
frumum hafi stórlega fækkað,
vaxandi hluti þeirra er ónýtur,
þær eru vanskapaðar, halalausar
eða tvíhöfða og ófærar um að
hreyfa sig. Um 1980 vísaði
sæðisbanki nokkur í Þýskalandi
1,5% sæðisgjafa frá sem ófrjóum
og 5,4% vegna lélegs sæðis. Nú
eru tölurnar 9% og 48,5%.
Ástæðan helst rakin
til mengunar
Fleira uggvænlegt hefur
komið í ljós. Eistu manna virðast
vera að smækka, vansköpun á
kynfærum er algengari en áður og
krabbamein í eistum sömuleiðis.
Grunsemdir eru um að fjölgun
brjóstakrabbameina og fleiri
tegunda krabbameins ásamt
minnkandi frjósemi kvenna á
besta aldrei megi að einhveiju
leyti rekja til sömu orsaka. En
hverjar eru þær?
Enn sem komið er veit það
enginn. Nefnt hefur verið sem
hugsanlegir orsakavaldar,
reykingar, streita, útblásturs-
mengun, of þröngur fatnaður,
fíkniefnaneysla o.fl. En helst er
nú hallast að mengun af völdum
einhverra iðnframleiddra efna og
er þar úr mörgu að velja.
Skordýraeitur (DDT), dioxin og
PCB eru efni sem liggja undir
grun en vitað er að þau geta vald-
ið vansköpun á kynfærum og
dregið úr sæðisframleiðslu lægri
dýra, (líklega má setja tribu-
tyltinoxíð, sem hér á landi er
algengt í fúavamarrefnum í
þennan flokk).
Hængir verða viðrini
Hvað líklegust þykja þó ýmis
efni sem notuð eru í iðnaði t.d. al-
kylfenolefni og phtalatefni en þau
og reyndar mörg fleiri eru talin
geta haft hormónaverkun (estrog-
enverkun) í líkamanum með því
að setjast á “móttakara” sem
þekkja og taka við hormónum.
Aðurnefnd efni eru m.a. notuð í
þvottaefni, liti, illgresiseitur,
álnavöru, snyrtivörur, plaströr og
umbúðaplast. Þau eru svo út-
breidd að tæplega lifir nokkur lífi
sínu án einhverrar snertingar við
þau. Dýratilraunir hafa sýnt að
phtalatefni geta skaðað karlkyns
fóstur þannig að eistu smækka og
dregur úr sæðisframleiðslu.
I Englandi hefur komið í ljós
að silungar (hængir) í grennd við
afrennsli frá skolphreinsistöðvum
verða oft viðrini, taka að þroska
kynfæri hrygnu auk sinna eigin.
Slíkt bendir til efnamengunar
með hormónaverkun.
Rannsóknir á þessu sviði eru
enn skammt á veg komnar og
veitir ekki af að gera betur. Haldi
sem nú horfir verður varla nokkur
karlmaður fær um að geta bam
eftir 70 til 80 ár. En ekki er
ólíklegt að þeir fáu sem það geta
hafi þá ærinn starfa.
Byggt á Time 18/3 1996 og Der spiegel 9/96.
Þýskaland
Flogið verður til Luxemborgar
26. október og komið heim 2.
nóvember. Gist verður á sama stað
allan tímann, þ.e. hjá vínbændum í
litlu þorpi sem heitir Leiwen og er
við Mosel.
Famar verða skoðunarferðir 6
daga, en þær verða yfirleitt stuttar.
Þar á meðal verður farið til Rúdes-
heim við Rín, Bemkastel og Trier
við Mosel, auk þess sem Lux-
emborg verður skoðuð. Þá verður
farið í heimsókn til bónda sem
stundar lífræna búvömframleiðslu
og annar bóndi heimsóttur sem er
með stórt tæknivætt kúabú.
Sameiginlegur kvöldverður
verður flest kvöldin og margt sér
til gamans gert.
Ferðin kostar kr. 44.500 á
mann. Innifalið er: Flug og skatt-
ar, gisting í 2ja manna herbergi,
morgunverður, allur akstur og
fararstjóm.
írland
Flogið verður til Dublínar 17.
nóvember og komið heim þann 22.
Frá Dublin verður ekið rakleiðis til
vesturstrandarinnar og gist á góðu
hóteli í miðbæ Galway fyrstu þrjár
nætumar. Farin verður skoðunar-
ferð suður til Shannon flugvallar
sem lýkur með miðaldarveislu í
Bunratty kastala. Þá verður farið í
heimsókn til bónda, sem býr
skammt frá Galway, sem býr með
sauðfé og nautgripi.
Frá Galway verður síðan farið
aftur tíl Dublínar og gist á Burling-
ton hótelinu síðustu tvær nætumar.
Þar verður Dublínarkastali m.a.
skoðaður.
Ferðin kostar kr. 35.800 á
mann. Innifalið er: Flug og skatt-
ar, gisting í 2ja manna herbergi,
morgunverður, allur akstur og
fararstjórn. Nánari upplýsingar
veita Agnar og Halldóra hjá
Bændasamtökum íslands í síma:
563-0300.
Eftirminnilega gott
BRAGA
KAFFI
- íslenskt og ilmandi nýtt
Spriklandi bleikjuseiði í Öræfum
Bændurnir nota
aðeins "hðæið"
“Hér sérðu nýjasta bjargvætt
íslenskra bænda”, segir Gísli
Jónsson, bóndi á Hnappa-
völlum í Öræfum, sposkur og
bendir á spriklandi bleikju-
seiði í kerjum sem hann og
nágranni hans, Guðmundur
Þórðarson, hafa nýlega fest
kaup á. Fiskarnir eru 8.600
talsins og að ári liðnu eiga
þeir að hafa náð hæfilegri
stærð til frálags.
Þeir Gísli og Guðmundur em
sauðfjárbændur og hafa, eins og
aðrir í þeirri grein, mátt þola fram-
leiðsluskerðingar á undanförnum
árum. í fyrrahaust hófu þeir
undirbúning að bleikjueldi sem
aukabúgrein, eftir að hafa kynnt
sér helstu undirstöðuatriði hennar.
“Við sóttum mikla visku til Vest-
ur-Skaftfellinga sem hafa nokkurra
ára reynslu í þessari ræktun og svo
hafa ráðunautar Búnaðarsam-
bandsins hér verið okkur til að-
stoðar á ýmsan hátt”, segja þeir
félagar.
Stofnkostnaði hafa þeir haldið
í lágmarki og stærsti útgjaldalið-
urinn er seiðakaupin. Sjálfir
smíðuðu þeir vatnsmiðlara og
settu upp kerin sem fengin voru í
Gufunesi. “Þetta eru gömlu kerin
hans Össurar Skarphéðinssonar -
háættuð kör”, segja Hnappvelling-
arnir brosandi. Þeir ætla nú samt
að mála þau í felulitum svo þau
verði minna áberandi. En halda
þeir virkilega að þeir geti rekið
bleikjueldi fyrst ráðherrann fór á
hausinn? “Já við gætum þess að
fara varlega í sakimar og setja
okkur ekki í skuldir”, segja þeir,
hinir bjartsýnustu.
Vatnið í körunum kemur úr
svokölluðum Veitulæk sem
sprettur upp í hlíðinni skammt
fyrir ofan. Sá lækur hefur áður
gegnt mikilvægu hlutverki fyrir
Hnappvellinga því 1925 var
hann virkjaður til raforku-
framleiðslu og veitti ljós og yl í
4 bæi um áratuga skeið. Þá
knúði hann tvær kommyllur um
tíma, var notaður til áveitna á
slægju- og beitilönd og við hann
stendur gömul baðþró frá tímum
fjárbaðana. Rennslið í læknum
er mjög stöðugt árið um kring og
þótt hitastigið sé í lægra lagi
fyrir fiskeldið fer það aldrei
niður fyrir 3 gráður.
Frumkvöðull bleikjueldis í
Öræfum er Sigurjón Jónsson
Bændablaðið/gg
Guðmundur og Gísli við vatns-
miðlarann.
bóndi á Hofi er setti upp lítið ker
við bæjarlækinn fyrir tveimur
árum og hefur ræktað bleikju
með ágætum árangri, þótt í smá-
um stíl sé. “Ég er nú bara með
nokkur hundmð fiska, eins og er
en slátra vikulega og sel í hótel
hér í sveitinni. Bleikjumar héð-
an þykja bragðgóðar og vatnið á
sinn þátt í þvf’.
Fjórði fiskeldisáhugamaður-
inn í Öræfum er Sigurður
Magnússon, bóndi og bókbind-
ari á Hofi sem vinnur að því að
koma upp aðstöðu fyrir þessa
tegund búskapar.
Búnaðarsamband A-Skaft-
fellinga hefur haldið námskeið
um bleikjueldi og nýtt m.a. með
þeim hætti styrk sem Byggða-
stofnun veitti út á þessar til-
raunir Öræfinga.