Bændablaðið - 15.07.1997, Blaðsíða 6

6
Bœndablaðið
Þriðjudagur 15. júlí 1997
Það hefur vakið athygli mína
að nokkur íjöldi athugasemda hafa
borist í gegnum fjölmiðla um
opinbera verðlagningu á land-
búnaðarafurðum. Það er í sjálfu sér
ekki nein nýjung, en nú eru þessar
athugasemdir flestar frá bændum,
en ekki eins og venjulega frá þeim,
sem átelja of hátt verð íslenskra
landbúnaðarafurða og telja hag
þjóðarinnar best borgið með
hömlulausum innflutningi. Það er
alvarlegt mál að gagnrýnendur
virðast margir á þeirri skoðun að
vandamál bændastéttarinnar verði
leyst með verðhækkunum afurða.
Því miður er málið langt því frá að
vera svo einfalt.
Mér er bæði ljúft og skylt, sem
fulltrúi BSRB í 6 mannanefnd og í
störfum svo nefndrar 7 manna
nefndar að blanda mér inn í þessa
umræðu ef það mætti verða til þess
að umræðan yrði málefnalegri.í
fyrsta lagi er rétt að taka fram að
störf okkar í verðlagsnefndum hafa
öðru fremur einkennst að samstarfi
fremur en átökum. Enginn skyldi
skilja það sem svo að fulltrúar
bænda í þessum nefndum hafi ekki
lagt í það mikla vinnu að bæta hag
umbjóðenda sinna og hafi til þess
mikinn metnað. En það er að
mörgu að hyggja þegar verð á
landbúnaðarafurðum er ákveðið.
Samkeppni er mikil á matvæla-
markaði, jafnvel þó svo að hún sé
mismunandi eftir greinum. Það er
ekki mikið unnið með því að
hækka verðið ef það hefur í för
með sér samdrátt á eftirspum.
Þá er mikilvægt að horfast í
augu við þá staðreynd að við erum
enn inni í gömlu kerfi, sem byggt
er upp við allt aðrar forsendur, en
nú ríkja í þjóðfélaginu. Reyndar
má færa rök að því að kerfið hafi,
þegar öllu er á botninn hvolft,
aldrei gegnast framleiðendum á
þann hátt, sem stuðningsmenn-
kerfisins hafa látið í veðri vaka. En
það er önnur og lengri saga.
En byltingunni á kerfinu er
ekki lokið. Fulltrúar BSRB, sem
að málum þessum hafa komið,
hafa hins vegar verið á þeirri
skoðun, að þessar breytingar verði
ekki gerðar í einum vettvangi -
bændur eigi rétt á aðlögunartíma.
Hins vegar er ljóst að við getum
ekki skammtað okkur þennan að-
lögunartíma - umhverfið, vaxandi
samkeppni innanlands og frá inn-
flutningi þýðir að tíminn er að
hlaupa frá okkur. Eftirfarandi
atriði er brýnt að hafa í huga.
Fækkun
framleióenda
Grundvallaratriði í þessu máli
er að framleiðendur eru of margir
miðað við aðstæður. Þetta er engin
uppfinning einhverra „spekinga í
Reykjavík". Þróun undanfarinna 8
ára er sú búum með framleiðslurétt
hefur fækkað um 150 til 200 á ári.
Engar horfur eru á að hér verði
breyting á. Málið snýst hins vegar
um það hvort þessi oftast sársauka-
fulla fækkun geti orðið með skipu-
legri hætti. Það verður að stefna að
því að þeir, er eftir sitja geti haft
sem mest svigrúm til bættrar af-
komu.
Staða framleiðenda.
Það er einnig grundvallaratriði
að staða framleiðenda er mjög
mismunandi eftir búgreinum.
Þannig gætu sauðfjár-
bændur fengið sjálf-
dæmi um verðhækkanir,
ef eingöngu er horft til
6- mannanefndar. Með
ákveðinni kaldhæðni má
segja að fulltrúum neyt-
enda komi verðið á
sauðfjárafurðum lítið
við. Slagurinn sem
sauðfjárbændur standa
frammi fyrir er við
framleiðendur annarra
matvæla- einkum kjöts -
en ekki við fulltrúa
neytenda. Ef lamba-
kjötið hækkar meir en
aðrar kjötafurðir munu
neytendur einfaldlega
breyta neysluvenjum
sínum. Því miður (út frá sjónar-
miðum sauðfjárbænda) sjáum við
þessa þegar merki. Reyndar hef ég
orðið æ sannfærðari um það að
saúðfjárrækt á Islandi muni að
meginstofni til verða aukabúgrein
er tímar líða. Stærðarhagkvæmni
leikur hér ekki sama hlutverk og
t.d. í mjólkurframleiðslunni.
A hinn bóginn búa mjólkur-
framleiðendur ekki við sömu sam-
keppni og sauðfjárbændur. Þó
skyldi enginn ætla að mjólkur-
framleiðendur séu lausir við sam-
keppni og enn meiri ástæða er til
að allir geri sér ljóst að sú sam-
keppni mun fara vaxandi. Meira að
segja fjarlægðarverndin margum-
talaða siglir hraðbyri inn í að vera
liðin tíð með nýjum og byltingar-
kenndum aðferðum við geymslu
mjólkur. Það er fræðilegur mögu-
leiki nú þegar að þjónusta fjar-
lægustu byggði á Islandi með
neyslumjólk frá útlöndum. Sá
möguleiki mun verða æ raunhæfari
strax á næstu misserum.
Sauðfjárbændur
Mér virðist í stuttu máli að
framtíð sauðfjárframleiðslu felist
fyrst og fremst í að verða aukabú-
grein. Ljóst er að framleiðendur
þurfa að fá sem mest frelsi til að
geta einbeitt sér að mismunandi
mörkuðum. Við getum hugsað
okkur framleiðslu á tiltölulega
ódýru lambakjöti, en við getum
einnig séð fyrir okkur dýrari
markaði, sem tækju við sérhæfðari
afurðum. Er það skynsamlegt að
stefna að sama markaði og Nýsjá-
lendingar og aðrir
framleiðendur
sauðfjárafurða. Er
virkilega ekki hægt að
finna nokkur hundruð
þúsund neytendur
erlendis, sem hægt er
að kenna að meta
lúxusvöruna feitt ís-
lenskt lambakjöt,
þannig að þeir séu
reiðubúnir að borga
meira fyrir vöruna, en
annað lambakjöt?
Það er alltént farsæl
ákvörðun að hætta
opinberri verðlagningu
á lambakjöti og hefði
raunar mátt taka þá
ákvörðun miklu fyrr,
sbr. vandræðagang í sambandi við
ólöglega verðlagning sauðfjár-
bænda á lömbum, sem slátrað var
fyrr en hefðbundið er.
Mjólkurafurðir
Mjólkurbændur eru í nokkuð
annarri aðstöðu en sauðfjárbænd-
ur. Það þýðir þó ekki að unnt sé að
slaka á gagnvart endurskipu-
lagningu greinarinnar. Opinber
verðlagning mun væntanlega lifa
þar lengur en í öðrum greinum
landbúnaðar. Mjólkurbændur
þurfa að horfast alvarlega í augu
við að búin verða að stækka, þ.e.
bændum verður að fækka. Sam-
tímis þurfa bændur að búa sig
undir minnkandi niðurgreiðslur.
Þó þykir mér einsýnt að af-
nema beri opinbera verðlagningu
til afurðastöðva strax á næsta ári,
þess vegna strax í desember, þeg-
ar hagræðingasjóði verður lokað
fyrir mjólkurbúum. Það er mikil-
vægt að mjólkurbú annars staðar
en á framleiðslusvæði eitt íhugi
rækilega hvort þau ætli ekki að
nýta sér hagræðingarsjóðinn til úr-
eldingar áður en hann verður settur
í annað í lok þessa árs.
Það hefur valdið mér miklum
vonbrigðum að bændur hafa
heykst á fylgja eftir þeim mögu-
leikum, sem gefnir voru á sam-
einingu mjólkurbúa - einkum
Norðurlandi. Auðvitað er það ekki
létt verk að leggja niður fyrirtæki,
einkum ef atvinnuástand í byggð-
arlaginu er erfitt fyrir. En það er
nauðsynlegt að gera sér Ijóst að
með þessu er verið að firra vanda,
bægja frá enn erfiðara atvinnu-
ástandi, snúa vörn í sókn með því
að hætta að halda dauðahaldi í
vonlaus fyrirtæki og nota fjár-
magnið til uppbyggingar annars
staðar.
I þessu máli hefur sveitarígur-
inn orðið okkur dýr. Þá verður
ekki undan því vikist að ítreka þá
skoðun að því fyrr sem íslenskur
landbúnaður losnar undan því að
standa undir illa skilgreindri
byggðastefnu stjórnvalda - því
betra.
Opinberri verðlagningu til af-
urðastöðva verður hætt og frjáls
verðlagning mjólkurbúa mun
verða undir eftirliti og reglum
Samkeppnisráðs og Samkeppnis-
stofnunar, þannig að rekstrarstaða
minni mjólkurbúa verður vægt
sagt þröng - það er ekki erfitt að
leiða rök að allsherjar hruni mjólk-
urbúa norðan heiða, ef þau sinna
ekki þeim möguleikum, sem þau
hafa til að undirbúa þessa framtíð.
Til þess að undirbúa þetta er
nauðsynlegt að undirbúa jarðveg-
inn vel og m.a. ljóst að afnema
verður innbyrðis niðurgreiðslur
greinarinnar á mjólk. Því er við-
búið að á næstunni munum við sjá
verðhækkanir á mjólk en samsvar-
andi verðlækkanir á öðrum af-
urðum svo sem rjóma og ostum.
Innflutningur
Innflutningur á landbúnaðaraf-
urðum er takmarkaður annars veg-
ar með háum innflutningsgjöldum
og hins vegar með heilbrigðis-
kröfum, sem ríma ekki alltaf við
heilbrigða skynsemi sbr. umræður
um meinta óhollustu danskra land-
búnaðarvara.
Við verðum að átta okkur á því
að við Islendingar byggjum af-
komu okkar fyrst og fremst á út-
flutningi matvæla. Mun svo enn
verða um langa hríð, þrátt fyrir
áhuga stjómvalda á því að renna
fleiri stoðum en sjávarútvegi undir
efnahagslíf okkar. Við þekkjum af
biturri reynslu hvemig aðrar þjóðir
hafa beitt ýmsum aðferðum til að
torvelda innflutning á íslenskum
sjávarafurðum til sín. Slegist hefur
verið um tolla, sjúkdóma- og
hollustueftirlit, niðurgreiðslur og
styrki o.fl.
Það eru einfaldlega megin-
hagsmunir okkar í alþjóðlegum
samskiptum að milliríkjaviðskipti
séu sem frjálsust og gildir það ekki
síður um matvæli en aðrar vörur.
Skýtur því skökku við að við séum
annars vegar að ráðast á allar
hömlur á milliríkjaviðskiptum á
sumum matvælum (sjávarafurðir)
en beitum síðan nákvæmlega sömu
aðferðum og við erum þar að
ráðast á þegar kemur að öðrum
matvælum (landbúnaðarafurðum).
Þetta þýðir ekki að það sé
skoðun mín að fella eigi niður alla
vemd á íslenskum landbúnaði.
Hins vegar ber að leggja áherslu á
að landbúnaðurinn taki virkan þátt
í því að vemdinni sé beitt af skyn-
semi en ekki offorsi. Það er ljóst
að ofurhömlur virka sem beitt
áróðursvopn gegn landbúnaðinum
og leiða líkur að því að þeim sem
vilja fella niður alla vemd vaxi
fiskur um hrygg, jafnvel þannig að
vemdin verði felld niður einn
góðan veðurdag.
Það er einnig ábyrgðarhluti að
hvetja fólk til ijárfestingar í fram-
leiðslu, sem aðeins getur lifað í
skjóli risavaxinna innflutnings-
gjalda og hafta. Þar með er ein-
faldlega verið að villa fólk inn í
öngstræti, sem sársaukafullt getur
verið að komast úr aftur.
Framleiðendur verða að gera
sér ljóst að sú vemd sem land-
búnaður býr við í dag verður ekki
varanlegur. Því ber okkur skylda
til að leggja nú þegar upp áætlun
um hvemig við ætlum að skerða
vemdina í þrepum, þannig að
framleiðendur hafi yfirsýn til
einhverra ára.
Þá verða bændur og aðrir ein-
faldlega að átta sig á því að okkur
er þröngur stakkur búinn í að velja
á milli hagsmuna útflutnings
sjávarafurða og meintra hagsmuna
landbúnaðar á Islandi.
Framtíóin
Það er grundvallatriði að
horfast í augu við þá staðreynd að
enn er langur vegur eftir við að
losa bændur úr því kerfi, sem enn
sligar íslenskan landbúnað. Þó
margt hafi verið gert, þá er verkinu
engan veginn lokið. Því er sorglegt
að horfa upp á þá áherslu, sem nú
virðist lögð á að hækka verð þeirra
afurða, sem enn em undir opin-
berri verðlagningu. Verðhækkun á
þessum vömm skiptir ekki sköpum
fyrir meðaltalsneytendann, þó hún
geti komið illa við ákveðna hópa.
Með hækkunum er hins vegar
verið að gefa framleiðendum og
afurðastöðvum falskar væntingar
um stöðu íslensks landbúnaðar.
Hækkanimar veikja tvímælislaust
samkeppnisstöðu greinanna.
Það er mikils vert að horfa fram á
veg með því hugarfari að unnt sé að
reka landbúnað hér á íslandi. En það
verður ekki gert nema menn hafi þor
til að horfast í augu við að við
verðum einfaldlega að komast
endanlega út úr þeim keríúm, sem
verka sem hömlur á íslenska land-
búnaðarframleiðslu. Þrátt fyrir að
mikið hafi verið gert á undanfömum
ámm, þá er langt frá því að starfrnu
sé lokið.
Enn þarf að gera stórátak í að
losa íslenskan landbúnað úr viðjum
gamla kerfisins og snúa sér að alefli
að því að gefa bændum kost á að
nýta sér margbreytileika markað-
arins. Takist það óttast ég ekki að ís-
lenskur landbúnaður eignist sín
sóknarfæri með færri en betur meg-
andi framleiðendum. En eins og
staðan er í dag óttast ég meira að
skammtímahagsmunir verði ofan á,
sem þýðir einfaldlega frestun á
vandanum, sem enn þýðir, eins og
alltaf þegar vandamálum er frestað,
að staða stórra hluta bændastéttarinn-
ar muni verða óbærileg er fram líða
stundir.
Jörð
óskast
Óska eftir að kaupa
kvótalausa jörð í upp-
sveitum Árnes- eða
Rangárvallasýslu. Jarðar-
partur kemur líka til
greina. Tilboð með
lýsingu á því landi sem
um ræðir sendist Bænda-
blaðinu merkt „Jörð í
Árnes- eða Rangár-
vallasýslu".
Tindar í flestar tegundir
Vélaval -
Varmahlíð HF
Sími: 453 8888 Fax: 453 8828
Er verðið oí lágt?
Mér virðist í stuttu máli að framtíð
sauðfjárframleiðslu felist fyrst og fremst í
að verða aukabúgrein. Ljóst er að
framleiðendur þurfa að fá sem mest frelsi til að geta
einbeitt sér að mismunandi mörkuðum. Við getum
hugsað okkur framleiðslu á tiltölulega ódýru
lambakjöti, en við getum einnig séð fyrir okkur dýrari
markaði, sem tækju við sérhæfðari afurðum. Er það
skynsamlegt að stefna að sama markaði og Nýsjálend-
ingar og aðrir framleiðendur sauðfjárafurða. Er
virkilega ekki hægt að finna nokkur hundruð þúsund
neytendur erlendis, sem hægt er að kenna að meta
lúxusvöruna feitt íslenskt lambakjöt, þannig að þeir
séu reiðubúnir að borga meira fyrir vöruna, en annað
lambakjöt? segir Björn Arnórsson, hagfræðingur
BSRB og fulltrúi í Sexmannanefnd.