Bændablaðið - 29.02.2000, Blaðsíða 16

16
BÆNDABLAÐIÐ
Þriðjudagur 29. febrúar 2000
- Hvað um endurnýjun í
bœndastétt? Hvernig getur ungt
fólk tekið við af því sem hœttir
búskap? Hvernig fjármagnar
ungafólkið kaupin og er það yfir-
leitt talið skynsamlegt að hefja
búskap?!
„Mér er sagt að oft séu bændur
um fimmtugt orðnir þreyttir á að
mjólka og vilji losna. Þeir eiga
kosti í stöðunni. Þeir geta selt búið
eða reynt að fá „contract milkers"
eða „50/50 share milkers" á búið.
Hér eru engir lífeyrissjóðir. Fólk
verður að leggja fé til hliðar til að
mæta elliárunum. Þeir sem ekki
gera það fá örlítinn pening frá
ríkinu til þess að lifa af. Þess vegna
reyna bændur að halda búinu alla
sína ævi og fá „50/50 share mil-
kers“ á búið, til þess að fá fé reglu-
lega. Er búið síðan selt þegar
bændumir falla frá. Ef búið er
meðalstórt er því yfirleitt skipt á
milli nágrannanna - hafi þeir yfir-
leitt áhuga. Þegar bú er selt er
jörðin seld sér, og skepnur, vélar
og allt annað er selt sér en yfirleitt
er efnt til uppboðs. Ef bömin vilja
taka við búinu af foreldrum sínum
verða þau að borga fullt verð fyrir,
borga það sem matsmaður gefur
upp. Þegar fólk ætlar að kaupa sér
bú þarf það að taka lán fyrir
jörðinni. Til þess að fá lán þarf það
að eiga 60% af verði búsins í pen-
ingum.
Svo dæmi sé tekið um það
hvemig ungt fólk reynir að
fjármagna kaup á eigin búi, þá
sækist það eftir því að gerast
„share milkers" á meðalbúi með
um 200 kýr. Takist það þarf þetta
sama fólk að kaupa allar kýmar og
vélamar á búinu. Fengið er lán í
bankanum sem er yfirleitt ekki
mjög erfitt en menn gefa sér 3 - 5
ár til að greiða lánið. Þegar því
lýkur má gera ráð fyrir að unga
fólkið sækist nú eftir að gerast
„share milkers" á stóm búi með um
500 kýr. Það tekur með sér kýmar
og vélamar á nýja búinu og fá lán
hjá bankanum fyrir þeim 300 kúm
sem á vantar. Kýmar sem vom fyr-
ir á þessu búi, em mjög líklega
eign fyrri „share milkers," sem tek-
ur þær með sér eða þá að bóndinn
verður að selja kýmar öðmm.
Unga fólkið okkar reynir að leggja
til hliðar sem „share milkers" ef
mögulegt er. Yfirleitt þegar fólk
kaupir sína fyrstu jörð byijar það
smátt, um 150-200 kýr - selur þær
kýr sem ekkert er með að gera og
notar íjármagnið - og spamaðinn -
til þess að fá lán í bankanum fyrir
þeirri jörð sem þau vilja kaupa og
flytja þangað með sínar kýr og
vélar.
Þegar fólk loksins hefur efni á
því að kaupa sitt eigið bú er það yf-
irleitt í kringum 35 ára. En stritinu
er ekki enn lokið. Nú þarf að borga
af láninu - og þá má ekki gleyma
vöxtunum sem breytast ár frá ári,
en yfirleitt em þeir 8-10%.
Það er ekki talið mjög skyn-
samlegt að hefja búskap. Yfirleitt
gerir fólk það vegna áhuga, en
sumt fólk geri það aðallega út af
lífsstfl, vilja komast úr borgar-
stressinu og reyna eitthvað nýtt.“
- Er einhverrar sérstakrar
menntunar krafist af þeim sem
fara í búskap? Setja t.d. bankar
slík skilyrði fyrir lánum?
„Nei, menntunar er ekki krafist
en hún getur borgað sig. Bóndi
sem óskar eftir aðstoð tekur
auðvitað þann sem mesta hefur
þekkinguna og reynsluna. Þeir sem
vilja kaupa jörð og skepnur þurfa
ekki að vera menntaðir í land-
búnaðarfræðum. Bankinn lánar
þeim peninga sem geta sýnt fram á
að þeir séu borgunarmenn fyrir
láninu."
- Veðurfar með tilliti til
búskapar?
„Veðurfar er upphaf og endir
alls í búskap hér eins og annars
staðar. Frá byrjun maí fram í
miðjan september er vetur og gras-
spretta í lágmarki og yfir hávetur-
inn em allar kýmar geldar. A vor-
in, sumrin og haustin helgast gras-
sprettan af rigningu. í janúar og
febrúar rignir stundum ekkert, svo
grasið hættir að vaxa og skrælnar.
Hefur þetta allt áhrif á fram-
leiðsluna og þar að leiðandi á inn-
komu bænda. Allra nyrst er tölu-
vert hlýrra allt árið um kring. Þar
em kýmar mjólkaðar yfir vetr-
artímann, en um hásumarið em þær
geldar því þá er þar mjög þurrt.“
- Hver eru helstu vandamál
bcenda áþínum slóðum?
„Helsta vandamálið er „ezc-
ema“, sem er sveppategund sem
vex í grasinu. Þessi sveppur getu
eyðilagt lifrina í kúnum, júgrið
verður mjög sárt, og stundum er
fllmögulegt að mjólka kúna.
Skinnið á bakinu flagnar og grær
mjög hægt. Kýmar þjást mjög
mikið, og halda sig eins mikið í
skugga og þær geta. Átið minnkar
mikið, svo þær hætta nærri því að
mjólka, og em þær yfirleitt geldar
upp þegar ástandið er orðið þetta
alvarlegt. Þegar hlýtt er vex svepp-
urinn vel, en hann minnkar ef hit-
inn fer undir fjórar gráður enda
vilja bændumir að það sé kalt á
nætuma. Hlýindi undanfarin sumur
hafa valdið því að ezcema er stórt
vandamál. Það er mjög misjafnt á
milli búa hversu mikið er af þes-
sum svepp í grasinu, en sum bú
sleppa alveg við hann. I fyrra
þurftu þau héma á þessu búi sem
ég er að vinna á, að gelda 34% af
hjörðinni vegna sveppsins og sum-
ir geltu helming kúnna. Sumum
kúm þarf að slátra, og minnkaði
hjörðin héma um 40 kýr, frá því í
fyrra vegna þessa.
Til þess að reyna að koma í veg
fyrir að lifrin skemmist, er kúnum
gefið fljótandi zinc einu sinni á
dag. Kýr sem fá ezcema tvö ár í röð
verður að lóga.
Annað vandamál er sú staða að
hér er ekki nóg af magnesíum og
kalcium í jarðveginum og hér í Re-
poroa er ekkert af cobalt og kopar.
Reynt er að koma því í jarðveginn
með áburðinum, en einnig er
kúnum gefið magnesium inn yfir
þann tíma sem þær eru mjólkaðar,
til þess að vama því að þær fái
doða yfir burðartímabilið og „gras-
staggers" sem líklega má snara
sem graskrampa. Kúnum er gefið
inn fljótandi lyf „drench" einu
sinni á dag. Þær fá zinc (5-15 g),
magnesium (5 - 30 g sem fer eftir
hversu hratt grasið sprettur), sel-
enium og salt (5 - 20gr)
(gr/kú/dag). Er þessu öllu blandað
saman með vatni, og sprautað upp í
þær einu sinni á dag, en sumir
bændur setja þetta í vatnstrogin.
Sumar kýr elska þetta en aðrar
hata, en ofan í þær skal þetta. Sum-
ir bændur setja einnig „bloat oil“ í
þessa mixtúm. Það er mjög mikið
um það að smára sé sáð í túnin, og
veldur hann mikilli gasmyndun í
skepnunum. Þeim er því gefin
„bloat oil“ (5-10 ml/kú/dag) til
þess að vama því að þær blási upp
og springi. Sumir bændur gefa ekk-
ert inn, heldur fá einhvem til þess
að dreifa þessu öllu á túnin, en það
er mjög dýrt og aðeins á færi þeirra
ríku.“
Hvað með afurðaverð? Fá
bœndur sœmilegar tekjur fyrir
vinnu sína?
Bændur telja sig ekki fá nóg
fyrir afurðimar. Verðið breytist ár
hvert og stundum oft á ári. Þetta fer
allt eftir því hvað markaðurinn vill
borga hverju sinni fyrir útflutn-
ingsvömna. Núna em bændur að fá
25 cent fyrir líterinn. Meðalkýrin
framleiðir um 3400 lítra af mjólk
yfir árið. Framleiðsla búanna fer
eftir því hvemig árar, og getur
rokkað mikið á milli ára, þó
hjörðin sé alltaf jafn stór.
Verð fyrir kjöt helgast líka af
framleiðslu og eftirspum en nú em
bændur hér að fá $2,20 - 2,40 fyrir
kg. Meðalkýrin gefur um 240 - 270
kg af kjöti. Fær bóndinn $25 fyrir
hvem kálf sem hann sendir í
slátmn, 4 daga gamlan, einnig fá
þeir $1-2 fyrir hvern dauðan kálf
en skinnið er hirt af þeim og kjötið
og beinin em notuð í áburð.“
- Er borin virðing fyrir land-
búnaðinum?
„Nei, það er ekki borin virðing
fyrir landbúnaðinum hér í landi.
Flestir bæjarbúar vita ekki mikið
um landbúnaðinn eða í hveiju vinna
bænda felst. Margir virðast halda að
bændur hafi það gott og að þeir eigi
mikið land sem þeir noti til leikja.
Bæjarbúar halda að bændur eigi
nóg af peningum og lifi ríkmann-
legu lífi, en svo er ekki.“
- Hvað um umrœðu um líf-
rœnan landbúnað? Er hún ein-
hver? Telja menn að „organic
agriculture“ sé það sem koma
skal - eða hvað?
„Það er lítið um lífrænan land-
búnað og þau bú sem hann stunda
em mjög lítil - með 150 kýr og
færri. Yfirleitt er ekki betur borgað
fyrir lífræna mjólk og henni blandað
saman við alla aðra mjólk. Það er þó
mjólkurbú hér í landinu sem tekur
við lífrænni mjólk, og pakkar henni.
Það er mjög erfitt að framleiða
lífrænar landbúnaðarafurðir héma
og margt sem mælir gegn því. T.d.
það að allar kýmar þurfa að bera á
svipuðum tíma og því þarf að
stjóma með hormónum. Einnig þarf
að gefa kúnum mikið af efnum svo
þær þrífist vel og illgresi er stórt
vandamál hér í landi. Almenningur
sækist eftir að kaupa það ódýrasta,
þannig að það er ekki mikil eftir-
spum eftir lífrænum afurðum, þar
sem þær em örlítið dýrari. Málið er
það að flestir vita ekkert um land-
búnaðinn. Eg hef ekki þá trú að
lífrænn landbúnaður vegi þungt -
a.m.k. ekki næstu árin.“
- Hugsa menn mikið um um-
hverfismál? Leggja þeir eitthvað
upp úr því að vera „vistvœnir“?
Hvernig fara þeir t.d. með
skítinn? Er hann notaður sem
áburður?
„Fólk þarf að fá leyfi fyrir öllu
sem það vill gera og varðar
náttúmna. Það þarf leyfi til þess að
saga niður tré, breyta byggingum
og byggja nýjar. Ef eitthvað gerist
sem ekki má - eins og til dæmis ef
frárennslistjömin flýtur yfir bakka
sína, getur bóndinn fengið 20
þúsund dollara sekt ef sérfræðingar
telja að hann sé að menga næsta
stöðuvatn.
bændur mega ekki setja sitt rusl í
flokkunarstöðvamar. Bændur em
með ruslaholu og brenna allt
jafnóðum. Ekki er mikið gert í því
að endurvinna úrgang hér í landi.
Skíturinn er geymdur í svo-
kölluðum frárennslistjömum, sem
er stórar gryfjur, stundum tvær,
sem grafnar em í næsta tún við
mjaltarfjósið. Gryfjumar verða að
vera þéttar til þess að koma í veg
fyrir að skítumn fari út í jarðveg-
inn. Skítnum er dreift á nærliggj-
andi tún þegar tjömin er orðin yfir-
full, og notað þannig sem áburður.
Fyrir nokkmm ámm var ástand
umhverfismála mjög slæmt en það
er að batna.“
Eru þeir með samvinnufélög?
Samvinna bœnda á öðrum
sviðum? Verktakar sem slá og
heyja?
„Það er mikið um verktaka sem
taka að sér heyskap og annað fyrir
bænduma, því það em mjög fáir
bændur sem heyja sjálfir. Er það
yfirleitt einn náungi sem á allar
vélamar og ræður fólk til að vinna
á vélunum. Bændur em líka í þes-
sum verktakaiðnaði. Bóndinn sem
ég vinn fyrir er verktaki en hann
sér um að slá fyrir aðra. Hann á
tvær stórar og öflugar sláttuvélar
og rekur sitt eigið fyrirtæki, en
sonur hans vinnur fyrir hann ef
mikið er að gera. Það er mjög lítið
um það nú orðið að bændur séu
saman um kaup á vélum, ef svo er
em það þá yfirleitt smáar vélar sem
em sjaldan notaðar, eins og herfi
og valtari.
Kúabændumir eiga allar mjólk-
urstöðvamar (afurðastöðvamar)
saman. Til þess að þeir geti sent
inn mjólk, verða þeir að eiga hlut í
mjólkurbúinu. Eignarhluturinn fer
eftir mjólkurmagni. Þetta á einnig
við um áburðarverksmiðjumar í
landinu. Bændur sem kaupa reglu-
lega áburð eiga hlut í
verksmiðjunni. Bændur eiga líka
verslanir sem em í flestum stærri
bæjum og selja rekstrarvömr til
landbúnaðar.
Það er mikil samkeppni á milli
afurðastöðva. Stærstu stöðvamar
reyna að ná bændunum sem senda
mjólk til hinna afurðastöðvanna,
sem eru næst þeirra svæði, og
reyna þannig að stækka sitt af-
urðasvæði.
Bændur gera mikið af því að fá
og þiggja ráð hjá nágrannanum.
Þeir hittast reglulega hjá einhverj-
um bóndanum og í hópnum er yfir-
leitt leiðbeinandi sem ræðir við
bænduma og gefur þeim sínar
ráðleggingar. Búin em borin sam-
an og bændumir leggja fram
tillögur og ræða þær.“
- Hvað með tœkjabúnað?
Eeggja bœndur á þínum slóðum
áherslu á að vera með allt það
nýjasta?
„Héma er hægt að fá allt það
nýjasta sem boðið er upp á á
markaðnum, eins og annars staðar í
heiminum, spumingin er bara
hvort bændumir hafi efni á því. Yf-
irleitt eiga bændur ekki allar þær
vélar sem þeir þyrftu til að geta
stundað búskapinn. Segja má að
þeir endumýi trakorana eftir 5 til
10 ár. Flestir bændur eiga einn 80
hestafla traktor með ámokst-
urstækjum og einfaldan fóðurvagn.
Þegar gamlar vélar bila, em
bændumir ekki að hafa fyrir því að
gera við þær eða endurnýja. Það
borgar sig ekki. Frekar kalla menn
á verktaka."
- Hvaða tegundir eru þarna af
kúm?
„Það er mest um Friesian kýr,
en einnig er töluvert um Jersey, og
örlítið um Holstein-friesian og
rauðar og hvít skjöldóttar kýr.
Annars er þessu öllu blandað sam-
an, og flestir bændur hafa fleiri en
eina tegund í sinni hjörð. Það er
ekki mikið um hreinræktun hér um
slóðir. Menn blanda t.d. saman
Friesian og Jersey, og fá þannig út
meðal kú, minni nyt en fitu og
próteinríkari mjólk heldur en
Bændur Bændur
Greiður aðgangur að Vélum og þjónustu hf
í gegnum heimasíðuna okkar.
Lítið við á vefnum www.velar.ls.
Þar kemstu iíka inn á heimasíður t.d. hjá
Case IH, Krone,
McHale, Stoll o.fl.
Þekktlr fyrir þjónustu í 25 ár
Þjónustaí ' j Ar
VÉLAR&
ÞJwNUSTAhf
www.velar.is
Járnhálsi 2, Reykjavík,
sími 5 800 200, fax 5 800 220
Útibú á Akureyri,
sími 461 4040, Óseyri 1a
Rusl_ er jhAkað J'_þéttbýlij!en |,,hreinjaekUið ^Hesian.. Einnig er.
mikið um það að bændur noti Ang-
us naut á fyrstakálfs kvígumar, því
Anguskálfar em auðveldir í burði.
Þannig fá menn ágæta holdagripi.“
- Hvernig er ráðunauta-
þjónusta á þessum slóðum - eða
er hún einhver? Greiða menn fyr-
ir komu ráðunautar?
„Ráðunautaþjónustan héma er
mjög góð. Bóndinn ræður því
hvort hann vill fá ráðleggingar um
búskapinn eða ekki, og hversu oft.
Á þessu búi kemur ráðunautur
annan hvem mánuð - og alltaf sá
sami. Hann gengur með bóndanum
um landareignina og þeir líta á
sprettuna, ræða stöðu mála og
breyta því sem breyta þarf.
Ráðunauturinn gerir grófa fóður-
og áburðaráætlun og fer yfir
bókhaldið, sláttinn og allt sem
tengist búrekstinum. Gerir hann
síðan 2-4 mánaða áætlun fram í
tímann. Bóndinn þarf að borga fyr-
ir þessa þjónustu um $4000 fyrir
árið.“
- Eru þarna stöðvar á borð við
Stóra Áramót eða Möðruvelli?
Hvernig standa menn að tilraun-
um í nautgriparœkt? Sjá ríkis-
reknar stöðvar um þann þátt
mála?
,Já, það em nokkrar ríkisrekn-
ar tilraunastöðvar í landinu, sem
sjá um að gera tilraunir á kúm við
mismunandi aðstæður. Hér nota
menn aðallega hjarðir í tilraunun-
um en mjög lítið er um einstak-
lingstilraunir. Ég býst við að til-
raunimar fari fram á svipaðan hátt
og heima. Hér em gerðar margar
efnatilraunir þar sem jarðvegurinn
er mjög snauður af ýmsum
lífsnauðsynlegum efnum."
Eru bcendur með sambœrileg
samtök og Bcendasamtökin - eða
búgreinafélög á borð við Lands-
samband kúabœnda? Er félags-
kerfið sterkt eða veikt?
„Já, það er eitt stórt félag í
landinu sem nefnist Federated
Farmers, þar sem allir bændur geta
verið meðlimir í, en þurfa þess
ekki. Ut frá þessu félagi em svo
samtök fyrir hverja landbúnaðar-
grein fyrir sig, eins og á íslandi. 60
-70% af bændum Nýja Sjálands
em félagar í þessum samtökum
sem em mjög sterk - þau em teng-
iliður bænda við ríkið.
Það er mikil munur á Ný-
sjálenskum landbúnaði og land-
búnaði í Evrópu. Ég held að við
getum lært mikið af Nýsjálending-
um, en ég held líka að þeir geti
lært töluvert af okkur. Það er mjög
erfitt að stunda landbúnað hér í
landi, því það veltur á veðrinu,
hversu miklum tekjum búið veltir
yfir árið.
Hér er ekkert kvótakerfi -
bændur framleiða eins mikla mjólk
og þeir mögulega geta á þeim tíma
sem afurðastöðvamar taka við
mjólk. Það em þó svæði sem taka
við mjólk allt árið um kring. Þetta
veldur því að flestar kýmar þurfa
að bera um það leiti sem af-
urðastöðvamar opna, svo bóndinn
nái sem mestum gróða. Til þess að
þetta sé mögulegt þurfa þeir að
stjóma þessu mikið með
hormónum, því ekki dugar að hlut-
imir gerist eftir náttúmnnar hendi
hér í landi.
Bændur fá enga styrki frá
ríkinu. Því veltur allt á kúnum, og
hvemig gengur að selja vöruna.
Bændur eiga flest þau fyrirtæki
sem afurðimar þurfa að fara í
gegnum áður en neytandinn kaupir
hana. Það má því segja að
bændumir sjái sjálfir um það að
selja sína vöm - en þeir ráða að
sjálfsögðu sérhæfðan mannskap til
þess að annast markaðsmálin.
Þegar ég sé hvemig búin em
héma, þá finnst mér eins og
nýsjálenskir bændur séu mjög
fátækir og langt á eftir okkur
Evrópubúum, hvað varðar tækni
og vinnubrögð. En hér reyna menn
að framleiða eins miklar afurðir og
hægt er á sem ódýrastan hátt - enda
fá nýsjálenskir bændur enga styrki