Bændablaðið - 16.05.2000, Blaðsíða 23

Þriðjudagur 16. maí 2000
BÆNDABLAÐIÐ
23
Kuakyn og menning
Svar til Guðmundar Þor-
steinssonar.
Guðmundur Þorsteinsson á
Skálpastöðum amast við erindi
mínu á málþingi um innflutning á
nýju kúakyni sem haldið var á
Hvanneyri 25. febrúar sl. og birt í
Bændablaðinu þann 28. mars.
í lokaorðum Guðmundar er
ómaklega sneitt að Landbúnaðar-
háskólanum á Hvanneyri. Hann
segir meinið vera að röksemdir
mínar komi málinu ekkert við,
„þær voru út í hött á þessum stað.“
Hann spyr um ástæður þess að mér
var falin framsaga um efnið og
segir svo: „Getur verið að sjónar-
mið af þessu tagi eigi upp á pall-
borð hins nýstofnaða Landbún-
aðarháskóla á Hvanneyri?
Ahyggjufullur spyr sá sem ekki
veit.“ Þegar ég var beðinn að flytja
erindi á málþinginu voru engin
fyrirmæli gefin um viðhorf eða
efnistök. En það er varhugavert af
Guðmundi að amast við því að til-
tekin sjónarmið séu sett fram og
dæma þau svo úr leik án
rökstuðnings. Og það er bamalegt
að dylgja um hvaða sjónarmið eigi
öðmm fremur upp á pallborð
Landbúnaðarháskólans. Þar ríkja
eflaust margvísleg sjónarmið, enda
eru umræður og heilbrigð átök um
hugmyndir mikilvægur homsteinn
Á búnaðarþingi 2000 var rætt
uni skipulag og þó einkum kost-
un ráðgjafaþjónustunnar. Ekki
voru allir sammála, hvorki í
þingnefndinni er fjallaði um
málið, né heldur á þinginu
sjálfu. Á þessu þingi lauk málinu
með samþykkt vopnahléstillögu.
f þeirri tillögu er m.a. vísað til
þess að nefnd sem skipuð var eft-
ir búnaðarþing 1999, er enn að
störfum og var lögð áhersla á að
hún skili af sér. Jafnframt var
kallað eftir afstöðu búgrein-
afélaga og fagráða. Til að varpa
nokkru ljósi á málið fer hér á
eftir samantekt um nokkur aðal-
atriði þess.
Það sem liggur fyrir er:
1. Búnaðargjald sem bændur
greiða til búnaðarsambanda er
skattur sem ekki myndar skil-
greind réttindi þess er greiðir.
2. Hvorki landbúnaðaráðuneyti
eða Bændasamtök íslands geta
fyrirskipað búnaðarsamböndum
að nota búnaðargjaldið með til-
teknum hætti.
Kemur fram í áliti Eiriks
Tómassonar frá 20. júlí 1998,
og svari landbúnaðarráðuneytis
til Búnaðarsambands Eyja-
fjarðar, 30. mars 1998.
3. Áf sjálfu leiðir að í lögum og
stjómvaldsfyrirmælum er ekki
að finna fyrimiæli um hvaða
ráðgjafaverkefnum búnaðar-
gjald og ríksframlag standa und-
lýðræðisins þótt Guðmundur virð-
ist ekki skilja það og vilji útiloka
þau viðhorf sem honum þykja
vond.
Röksemdir mínar koma
umræðunni að sjálfsögðu við. Eg
varð þess var á málþinginu að
mönnum þóttu þær nýstárlegar og
athygliverðar, Hins vegar fellur
Guðmundur í þá gryfju að teygja
þær og toga til að gera tortryggi-
legar. Hann spyr hvort mér sé fyr-
irmunaður skilningur á þörf
bændafólks fyrir lífsafkomu. Að
sjálfsögðu hef ég fullan skilning á
þeirri þörf. Umræður um veika
stöðu íslensks landbúnaðar gagn-
vart alþjóðamarkaði hafa heldur
ekki farið framhjá mér. Hins vegar
voru það nokkur meginatriði sem
ég ræddi einkum um: Að
hagfræðileg rök megi ekki vera
einráð og í framhaldi af því að
íslenska kúakynið sé hluti íslenskr-
ar búskapar- og menningarsögu og
hafi gildi sem slíkt. Ennfremur að
landbúnaður sé menningarfyr-
irbæri sem hafi sjálfstætt gildi sem
sé samfélaginu verðmætt. Því
hvatti ég bændur til að gangast
ekki alfarið undir markaðs-
lögmálin. Óhjákvæmilegt sé 'að
taka mið af þeim en um leið er
nauðsynlegt að stunda búskapinn á
eigin forsendum. Eg hef aldrei sagt
ir, umfram þá skiptingu til verk-
efna og verkefnaflokka sem
kemur fram í búnaðarsamningi
frá 5. mars 1999.
Alyktun búnaðarþings.
í ályktun búnaðarþings 2000 er
beðið um skilgreiningu á hvaða
ráðgjafaverkefnum búnaðargjald
og ríksframlag standa undir. Þessu
er ekki hægt að svara á annan hátt
en þann að ríkið veitir tilteknu fé
til ákveðinna málaflokka og verk-
efna.
Búnaðarþing bað líka um
viðmiðunargjaldskrá fyrir þá
að öllu skyldi haldið óbreyttu og
nenni því ekki að elta ólar við raus
Guðmundar um að vegna þess ég
vilji vemda drætti í menningunni
hljóti ég að vera á móti tækni-
framförum nútímans. Það er vita-
skuld hægt að þróa landbúnað sem
atvinnugrein án þess að skipta um
kúakyn. Það er heimskulegt að
leggja þá aðgerð eina að jöfnu við
framfarir, og telja andstöðu við
innflutning jafngilda því að vera á
móti framförum.
Eg óttast að innflutningur á
nýju kúakyni sé fyrsta skrefið í átt
til stóriðjubúskapar sem menn
kveina mjög undan víða erlendis,
með þeim umhverfislegu og
heilsufarslegu hliðaráhrifum sem
þeim búskap fylgja. Þetta getur því
orðið spurning um það hvemig
búskapur sé stundaður í landinu,
og um leið hver ásýnd lands-
byggðarinnar verður. Því er þetta
málefni sem þarf að ræða afar
vandlega frá fjölmörgum hliðum.
Hin menningarlega er aðeins ein
þeirra, engu að síður mikilvæg.
Hagfræðileg rök ein og sér eiga
ekki að vera hinn endanlegi mæli-
kvarði. Þar fyrir utan em hag-
fræðirannsóknir á málinu á frum-
stigi. Fáir áhrifaþættir hafa enn
verið reiknaðir inn í dæmið. Það
má benda á að ef til vill væri hægt
þjónustu sem búnaðargjald og
ríkisframlag standa ekki fyrir. Enn
og al'tur verður að benda á að
búnaðarsamböndin hafa tekjur af
Fyrri hluti
búnaðargjaldi sem er skattur í
merkingu stjómarskrárinnar. Það
er ákvörðun bænda á hverju
búnaðarsambandssvæði hvemig
þeir íjámiunir era notaðir. Síðan fá
búnaðarsamböndin tekjur sam-
að beita svipuðum aðferðum og í
umhverfismálum, þ.e. grænni
hagfræði og meta til fjár ýmsa
huglæga þætti, t.d. það hvort menn
séu reiðubúnir að kosta einhverju
til að vernda búskaparhætti, rétt
eins og náttúra. Það þarf að taka
ákvörðun í ljósi afstöðu og þarfa
samfélagsins í heild, um hvort
hefja eigi aðgerðir sem stefna að
því að skipta um kúakyn. Og verði
niðurstaðan sú að íslenska kúa-
kynið og þeir búskaparhættir sem
nú tíðkast séu verðmæti sem skuli
halda velli, þá þarf líka að taka af-
leiðingunum og sjá til þess að
lífsafkoma bænda sé sómasamleg
og samboðin íslensku samfélagi.
Á hinn bóginn held ég að mikl-
ir möguleikar felist í þeirri ímynd
sem landið og búskapurinn hafa í
dag. Þéttbýlisbúar sækja afþrey-
ingu í auknum mæli í náttúru og
mannlíf á landsbyggðinni. Búskap-
ur á Islandi er frábragðinn öðrum
löndum og getur því sem slíkur
haft aðdráttarafl fyrir erlenda
ferðamenn. Ferðaiðnaður er nánast
óplægður akur, sérstaða íslensks
samfélags og menningar á nánast
öllum sviðum er vannýtt auðlind.
Og einnig geta miklir möguleikar
falist í hreinleika og gæðum
íslenskra landbúnaðarvara. Upp-
runalegt kúakyn er snar þáttur í
þeirri ímynd.
Vafaatriði varðandi innflutn-
ingin era því mörg. Þau verða ekki
fullkönnuð með tilraunum. Fyrir
utan þá þætti sem mest hafa verið í
umræðunni, t.d. sjúkdóma og syk-
ursýki, þá má nefna þætti sem geta
haft víðtækar samfélagslegar af-
leiðingar eins og bústærð, búskap-
arhætti og áhrif á búsetu. Það er
t.d. ekki víst að íslenskar byggðir
kvæmt búnaðarsamningi. Annars
vegar er um að ræða framlög til
ákveðinna viðfangsefna, s.s.
kynbóta, rekstraráætlana ofl.. Hins
vegar er um að ræða almennt fram-
lag sem bændur á viðkomandi
búnaðarsambandssvæði ákveða
hvernig skuli varið.
Það myndi hins vegar auðvelda
búnaðarsamböndunum að fóta sig í
núverandi starfsumhverfi ef sett
væri upp módel af því hvernig
verðlagning verkefna gæti farið
fram.
Heimildir búnaðarsambanda til
gjaldtöku fyrir þjónustu.
Sú spurning hefur komið upp hvort
búnaðarsamböndum sé heimilt að
taka gjald fyrir verkefni sem eru
sérstaklega styrkt samkvæmt bún-
aðarsamningi, s.s. gerð rekstr-
aráætlana. I áður tilvitnuðu svari
landbúnaðarráðuneytisins segir „ I
íslenskri löggjöf era engin ákvæði
um að búnaðarsamböndum sé
óheimilt að taka gjald fyrir tiltekna
þjónustu. Verður því að telja að
búnaðarsambönd hafi heimild til
gjaldtöku fyrir alla veitta þjónustu,
bæði lögákveðna þjónustu og aðra
þjónustu sem þau kjósa að veita
bændum. í lögum era engin
ákvæði sem setja því skorður
hversu hátt gjaldið megi vera. Eðli
málsins samkvæmt hljóta búnaðar-
sambönd að miða við hæfilegt
gjald sem tekur mið af veittri
þjónustu að teknu tilliti til þeirra
opinbera fjárframlaga sem
búnaðarsambönd fá, t.d. þess hluta
búnaðargjalds sem rennur til
þeirra."
Þetta svar var gefið áður en
núgildandi búnaðarlög voru sam-
þykkt og búnaðarsamningur gerð-
ur.
í þriðju grein núgildandi
búnaðarlaga, og 15. grein búnaðar-
samningsins frá 5. mars 1999, er
skýrt kveðið á um að gjaldtaka sé
heimil fyrir þjónustu sem veitt er á
grandvelli laganna og samnings-
ins, samkvæmt gjaldskrá er
landbúnaðarráðherra staðfestir. I
annarri grein samningsins segir
beinlínis að „Framlög ríkisins á
grundvelli þessa samnings miðast
fyrst og fremst við að um sé að
ræða stuðning við þróunarverkefni
þoli þá mannfækkun sem mikið
stærri bú gætu haft í för með sér.
Því held ég að hættulegt sé að
flana áfram með slíkar breytingar.
Ég dirfðist að bæta einum þætti við
umræðuna, en brýnast er að skoða
málefnið í sem víðustu samhengi,
meta verðmætin og möguleikana
sem fyrir eru áður en lagt er í
breytingar sem geta reynst afdrif-
aríkar.
Ég sagði í erindi mínu að menn
ættu ekki að beygja sig alfarið
undir lögmál markaðarins. Það
sem virðist fljótfarin hagnaðarleið
í þessu tilviki er einmitt slík undir-
gefni. Hinn möguleikinn er að
meta stöðuna í sem víðustu sam-
hengi. Það þarf að ráða í heima-
fengna framfaramöguleika og
aðstæður samfélags, markaðar og
menningar. Eftir því má taka
afstöðu, frekar en að dæma
huglæga og menningarlega þáttinn
úr leik fyrirfram eins og
Guðmundur vill gera. Slikt er var-
asöm einsýni.
Að lokum þarf ég að leiðrétta
atriði í erindi mínu. Ég sagði eftir
minni að reiknað hafi verið út að
það kostaði 40 milljarða kr. á ári
að halda við íslenskri tungu. Rétt
tala er 17 milljarðar, eða 4% af
heildarverðmætasköpun þjóðar-
innar. Ég biðst velvirðingar á vill-
unni. Dæmið undirstrikar engu að
síður nauðsyn þess að íhuga vand-
lega þau verðmæti, huglæg eða
efnahagsleg, sem stefnt er í hættu
þegar menn hyggja á róttækar
breytingar. Það á bæði við um
íslenska tungu og íslensk
búfjárkyn.
Viðar Hreiitsson
og önnur verkefni sem stuðla að
framförum í íslenskri búvörufram-
leiðslu..."
Svo sem þarna kemur fram,
felur búnaðarsamningurinn í sér
stuðning við starfsemi, en ekki
skuldbindingu um fulla og skil-
yrðislausa kostun tiltekinna verk-
efna.
Það verður því ekki séð að
ákvæði laga eða búnaðarsamnings
standi í vegi þess að búnaðar-
sambönd geti tekið gjald fyrir
þjónustu eða verkefni sem studd
eru sérstaklega af ríkinu. Gleggsta
dæmið um hvernig þetta kerfi á að
virka er kannski sæðingastarfið í
nautgriparæktinni þar sem bún-
aðarsamböndin halda kostnaði við
þá starfsemi sérgreindum. Færa
síðan á þann reikning þá fjármuni
sem til starfseminnar koma frá
hinu opinbera og frá bændum í
gegnum sérstakt gjald af mjólk-
inni. Það sem á vantar er síðan inn-
heimt sem sæðingagjald af þeim
bændum sem nota þjónustuna.
Þetta er það verklag sem
búnaðarsamböndin verða að taka
upp fyrir alla sína starfsemi. Það
þarf að liggja fyrir hvað hver
starfsþáttur þeirra kostar, hvaða
tekjur koma til hans af opinberu fé,
hvaða hlutdeild hann á að fá í tekj-
um búnaðarsambands af búnaðar-
gjaldi, og í framhaldi af þessu þarf
að ákveða hversu dýrt þarf að selja
viðkomandi verk.
Búnaðargjald frá nautri-
parœktinni til búnaðarsambanda
Til búnaðarsambandanna fer
búnaðargjald sem er 0,5% af
búnaðargjaldsskyldri veltu, en
búnaðargjaldið er alls 2,55%. Það
þýðir að árið 2000 era kúabændur
væntanlega að greiða um 40
milljónir í búnaðargjald til bún-
aðarsambandanna. Til viðbótar má
áætla félagsgjöld ca. 3-4 milljónir,
þannig að hvert bú gæti verið að
greiða ca. 42 þúsund á ári. Hér
verður ekki lagður dómur á
upphæðir en í seinni greininni
verður íjallað um stefnumörkun
LK í þessu efni.
6. maí 2000.
Þórólfur Sveinsson, form. LK