Dagsbrún - 01.05.1989, Blaðsíða 7

Kálgarðurinn sem varð að
60 milljóna verkfallssjóði
Á aöalfundi Dagsbrúnar hinn 10. maí
sl. kom m.a. fram í skýrslu formanns,
að um 60 milljónir króna eru nú í vinnu-
deilusjóði Dagsbrúnar. Formaðurinn
bætti við að þótt 60 milljónir væru nokk-
urt fé þyrfti sjóðurinn að vera 160 mill-
jónir ef vel ætti að vera. í tilefni af þessu
tók Þorleifur Friðriksson, sagnfræðing-
ur, sem nú vinnur að ritun sögu Dags-
brúnar, saman eftirfarandi punkta um
tilurð vinnudeilusjóðsins:
Árið 1912 fékk Dagsbrún til erfða-
festu landspildu, svokallað „Melaland“,
vestan við Vatnsmýrina, þar sem nú er
Gamli Garður. Þá höfðu menn nánast
frá stofnun félagsins (1906) rætt um
nauðsyn þess að félagið fengi land til
kálræktar. Þessi félagsteigur, eins og
Melalandið var oft nefnt, var síðan
mældur sundur í skákir og þær leigðar
félagsmönnum til að rækta kartöflur og
grænmeti.
Áhugalitlir um kálræktina
Hugmyndin var sú, að þar gætu fátækir
verkamenn bæði nýtt atvinnuleysistíma
til einhvers nýtilegs og eins fengju þeir
nokkur búdrýgindi. Melalandið var
hinsvegar illa fallið til kálræktar og eins
reyndust Dagsbrúnarmenn lítt áhuga-
samir um matjurtaræktina.
Með tímanum varð Melalandið því
hálfgert vandræðabarn, sem félagið
seldi loks til bæjarins eftir að hafa hald-
ið því í tuttugu ár. Bærinn tók blettinn
undir lóð fyrir stúdentagarð og greiddi
fyrir hann 5.010 krónur, sem runnu ó-
skertar í Vinnudeilusjóð samkvæmt
ákvörðun félagsins.
Vinnudeilusjóður Dagsbrúnar var
stofnaður í ársbyrjun 1933 en þá voru
liðin tæplega 20 ár frá því að málinu var
fyrst hreyft á fundum félagsins. Það
gerðist vorið 1913 þegar verkamenn
tókust á við danska verktakann
Monberg, sem hafði með höndum hafn-
argerð í Reykjavík, og „ingeniör" Kirk,
sem stjórnaði framkvæmdunum fyrir
Monberg. Deiluefnið var fimm aura
kauphækkun og stytting vinnudags úr 12
tímum í 10. í þeirri deilu höfðu verka-
menn betur og nutu fulltingis Dagsbrún-
ar frá fyrsta degi.
„Sterkasta vopnið“
Síðan kom þörf fyrir vinnudeilu- eða
verkfallssjóð til umtals öðru hverju,
ekki síst í kjölfar vinnudeilna, einkum
uppúr 1920. Á verkalýðsmálaráðstefnu
Alþýðusambands íslands 1927 lagði
nefnd um „sjóðstofnanir“ til að verka-
lýðsfélög legðu megináherslu á að
stofna verkfallssjóði en það liðu sex ár
félagsmenn greiddu 2% af tekjum sín-
um í sjóðinn. í árslok 1933 kom í ljós að
heimtur frá félagsmönnum höfðu reynst
ákaflega rýrar og var þá ákveðið að
hækka árgjald og láta hluta þess renna í
sjóðinn. Auk þess fékk sjóðurinn sekt-
arfé þeirra, sem höfðu gerst brotlegir
við félagið.
Samkvæmt lögum sjóðsins mátti ekki
skerða höfuðstólinn fyrr en hann hafði
Gamli Garður stendur nú þar sem Dagsbrúnarmenn fyrri tíma stunduðu kál- og kartöflurækt.
Þama mætist verkalýðsbaráttan og intelligensían! • Mynd: Mbl.
þangað til Dagsbrún stofnaði sinn sjóð -
og þá með andvirði Melalandsins.
Vinnudeilusjóður Dagsbrúnar laut
sérstakri sjóðsstjórn, sem kosin var á
aðalfundi um leið og stjórn félagsins.
Hlutverk sjóðsins var að styrkja þá
félagsmenn „er veikasta aðstöðu hafa í
vinnudeilum“, eins og það var orðað.
Hann átti því að verða „eitt sterkasta
vopn félagsins í stéttabaráttunni,“ eins
og Héðinn Valdimarsson, þáverandi
formaður Dagsbrúnar, orðaði það.
Auk stofnfjárins var samþykkt að
náð tíu þúsund krónum, sem mun vera
um það bil ein milljón króna á núvirði.
Reiknað var með að sjóðurinn ætti að
geta aukist um 4-5 þúsund krónur
árlega, auk vaxta, og átti hann því að
geta tekið til starfa 1935-36.
Fyrstu styrkirnir úr sjóðnum voru
greiddir í byrjun árs 1937 og þá til fjög-
urra manna, sem tekið höfðu þátt í
verkfallsaðgerðum við Sog árið
áður. Fyrsta styrktarfjárhæðin var 175
krónur, sem á núvirði er rúmlega 17
þúsund krónur.
DAGSBRÚN 7