blaðið - 01.07.2005, Side 16

föstudagur, 1. júlí 2005 I blaðið
9

500 g innanlærisvöivi
4mskóltfuolía
nýmaladur pipar
1/2 dl tómatsafi
safi úr 1/2 sítrónu
salt
eikariaufssalat, lambhagasalat
eda annað áþekkt salat
2-3 vorlaukar (eóa 1 knippi graslaukurj
nokkur fersk mintulauf (má sleppa)
Kjötiö skoriö í þunnar sneiöar, helst ekki þykkari en 6- 8 mm. Plastfilma
breidd á bretti, sneiðunum raðað á hana, ónnur filma lögð yfír og sneiðarnar
barðar létt eða pressaðar með kökukefli til að gera þær þynnri. Siðan eru
þær penslaðar á báðum hliðum með 2 msk af olfunni, kryddaðar með
nýmöluðum pipar og látnar standa 110-15 mtnútur. Grillpanna eða venjuleg,
þykkbotna panna hituð vel og kjötið snöggsteikt við háan hita, 1-1
mtnútu á hvorri hlið. Tekið af pönnunni og látið standa í nokkrar mínútur.
Afgangurinn af olfunni (2 mskj setturiskál ogtómatsafa, sftrónusafa, pipar
og salti þeytt saman við. Kjötið skorið í ræmur ogsett út í sósuna. Salatblöðin
rifín niður eða skorin (ræmur, vorlaukurinn saxaður og mintulaufín rifin
niður. Blandað saman vlð kjötið og sósuna og sett t salatskál.
Ájfdícdýet — fótíufrAettun
Uppáhald íslensku þjóðarinnar
Fjöldl uppskrifta á www.lambakjot.is
Árekstur við
halastjörnu
Deep Impact er verkefni á vegum
bandarísku geimferðastofnunarinn-
ar (NASA) sem beðið hefur verið eft-
ir með mikilli eftirvæntingu. Deep
Impact geimfarið hefur verið u.þ.b.
sex mánuði á leið sinni upp að hala-
stjömunni 9P/Tempel 1. Á mánudag-
inn mun verkeíhið ná hámarki þegar
sprengdur verður gígur á yfirborði
halastjörnunnar. Til þess er sérstakt
árekstrarfar, sem er fast á sjálfu
brautarfarinu. Árekstrarfarið mun
losna frá brautarfarinu og rekast á
halastjörnuna og er brautarfarinu
ætlað að safna hinum ýmsu upplýs-
ingum um áreksturinn.
í leit að fyrsta efninu
Markmið leiðangursins em marg-
þætt. Fyrst og fremst vilja stjörnu-
fræðingar rannsaka gígamyndun í
sólkerfinu og ákvarða efnasamsetn-
ingu halastjörnunnar. Vonast vís-
indamenn til að þetta varpi ljósi á
upprunalegan efnivið sólkerfisins,
þar sem halastjömur eru taldar með
elstu fyrirbærum þess.
Risavaxin sprenging
Árekstrarfarið mun rekast á hala-
stjörnuna á 10,2 km hraða á sekúndu
og hreyfiorkan sem losnar mun svara
til 4,8 tonna af dínamíti. Líkja má
árekstrinum við þegar steinn skýst
í vöruflutningabíl, svo hann mun lít-
il áhrif hafa á sjálfa halastjörnuna.
Vísindamenn vita þó hvorki nákvæm-
lega hvert umfang árekstrarins verð-
ur né hversu stór gígur myndast. Það
er mikið í húfi og margt gæti farið
úrskeiðis en aðstandendur verkefnis-
ins eru vongóðir um að allt gangi vel.
„Stærsta áhættan er líklega fólgin í
því að hitta ekki halastjörnuna. Við
viljum einnig vera viss um að rekast
á halastjörnuna á upplýstu hliðinni,
til þess að við sjáum gíginn sem
mjmdast. Við gætum verið óheppin
ef yfirborð halastjörnunnar er mjög
ójafnt," segir Karen J. Meech, ein af
rannsakendum verkefnisins.
íslendingar fylgjast með
Karen kom hingað til lands í októb-
er á síðasta ári og flutti fyrirlestur
um Deep Impact verkefnið á fundi
Stj örnuskoðunarfélags Seltj arnar-
ness. íslendingar hafa verið áhuga-
samir um verkefnið og í vikunni hélt
hópur ungs fólks til Havaii, þar sem
ætlunin er að fylgjast með árekstrin-
um. Ferðin er afrakstur Deep Impact
verkefnis framhaldsskólanema sem
hafa unnið úr myndum af Tempel 1
halastjörnunni frá Faulkes-sjónauk-
anum á Havaii.
Allt samkvæmt áætlun
Geimfarinu hefur vegnað vel hingað
til, fyrir utan eitt vandamál sem kom
upp í myndunarbúnaði geimfarsins.
Það hefur nú verið leyst og er ekkert
að vanbúnaði fyrir sjálfan árekstur-
inn á mánudaginn. Áreksturinn mun
eiga sér stað kl 05.52 að íslenskum
tíma en mun ekki sjást héðan. Blaðið
mun birta frétt um hvernig til tókst
en áhugasamir geta aflað sér upp-
lýsinga um Deep Impact verkefnið
á Stjörnufræðivefnum (www.stjorn-
uskodun.is).
Reikistjörnuleit
Síðan fyrsta reikistjama utan okk-
ar sólkerfis fannst árið 1995 hefur
reikistjörnuleit verið nýjasta „æðið“
í stjörnufræðigeiranum. í hveijum
mánuði fær umheimurinn nýjar
fréttir um reikistjörnur utan okkar
sólkerfis. En hvers vegna er þetta
svona spennandi svið? Það eru flest-
ir sammála því að hér sé ekki að-
eins um könnunarþrá mannsins að
ræða heldur einnig leit okkar að lífi.
Draumur fjölmargra stjörnufræðinga
er að finna lífvænlega reikistjömu ut-
an okkar sólkerfis.
Við mennirnir eigum ekki í neinum
erfiðleikum með að mynda reikistjöm-
ur okkar sólkerfis. Könnunarfarir
okkar hafa heimsótt allar reikistjörn-
ur þess (nema Plútó) svo við höfum
ágætis sýn yfir sólkerfið. Annað gildir
þó um önnur sólkerfi í margra ljósára
fjarlægð. Við sjáum stjörnur einungis
sem ljóspunkta í geimnum og getum
ekki greint reikistjörnur á braut um
þær, jafnvel með öflugustu sjónauk-
um dagsins í dag.
Hvemig fara menn þá að þegar
þeir segjast hafa fundið slíka reiki-
stjörnu? Stj ömufræðingar nýta sér oft-
ast þyngdaráhrif stórra reikistjarna
á sjálfa stjörnuna. Þyngdarkraftur
massamikillar stjömunnar togar fast
í reikistjörnuna til að halda henni á
braut um sig. Eins togar reikistjam-
an (sem er miklu massaminni) örlít-
ið í stjörmma. Þessi þyngdarverkun
veldur örlítilli hringhreyfingu stjöm-
unnar, eða því sem stjömufræðingar
kalla þyngdarvagg. Þessi litla hreyf-
ing er oftast nægileg til að stjörnu-
fræðingar nemi hana. Út frá þessu
geta þeir reiknað út hinar ýmsu upp-
lýsingar um reikistjömuna, sem er
þeim í raun ósýnileg!
Núna eru 155 reikistjörnur utan
okkar sólkerfis þekktar og fer sú tala
sífellt hækkandi. Flestar þessara
reikistjama eru massamiklir gasris-
ar, þ.e. stórar úr gasi, svipaðar Júp-
íter. Við höfum þó mestan áhuga á
reikistjörnum sem líkjast jörðinni,
þ.e. litlum og þéttum reikistjörnum.
Nýlega var tilkynnt að fundist hafi
reikistjarna umhverfis stjörnuna
Gliese 876. Þetta er þá þriðja reiki-
stjarnan sem finnst umhverfis þessa
tilteknu stjörnu. Það sem gerir þenn-
an fund sérstakan er að reikistjarnan
er aðeins um 6-9 sinnum massameiri
en jörðin. Mun þetta vera massa-
minnsta reikistjarna sem fundist hef-
ur utan okkar sólkerfis en því massa-
minni sem þær em, því erfiðara er
að finna þær. Þrátt fyrir stórmerkan
fund telja vísindamenn nánast útilok-
að að á henni þrífist líf þar sem hún
er ákaflega nálægt sólstjömu sinni
og með stuttan umferðartíma. Eitt ár
á reikistjörnunni er um 46 klst. og er
yfirborðshitinn talinn vera á bilinu
200°-400°C.
Enn höfum við ekki búnað til að
sjá (og ljósmynda) reikistjörnur utan
sólkerfis okkar en það gæti breyst í
nánustu framtíð. Mörg verkefni geim-
ferðastofnanna munu líta dagsins
ljós á næstu árum, sem tengjast reiki-
stjörnuleit. Þau verkefni, sem helst
er beðið eftir, em Terrestrial Planet
Finder verkefnið á vegum NASA og
Darwin-verkefnið á vegum ESA. Þau
byggjast bæði á tækni sem felst í upp-
stillingu nokkurra geimsjónauka á
braut um jörðina. Með þeim ætti að
vera unnt að sjá litlar reilristjörnur á
borð við jörðina og efnagreina þær að
einhverju leyti. Útlit er fyrir að þetta
komist í gagnið um eða eftir árið
2014. Þangað til bíðum við spennt.
Kári Helgason