blaðið - 19.10.2005, Blaðsíða 12

12 I INNLENT
MIÐVIKUDAGUR 19. OKTÓBER 2005 blaðiö
Sönnunarbyrði byggir
á huglægu mati dómara
Meðferð kynferðisafbrotamála hefur verið mikið í umræðunni að undanförnu og sérstaklega hefur vakið athygli
hversu lítill hluti þeirra enda með sakfellingu. En er sönnunarbyrði í kynferðisafbrotamálum of mikil á íslandi
eða er skýringanna að leita á öðrum flötum ferilsins?
Árið 2003 bárust ríkissaksókn-
ara 125 kynferðisafbrotamál til
athugunar. Ákæra var gefin út í
34% þeirra og einungis 16 ákærur
leiddu til sakfellingar. Þá kemur
fram í ársskýrslu Stígamóta frá
því í fyrra að af þeim 276 málum
sem komu inn á borð til þeirra
voru einungis 17 gerendur kærðir
til lögreglu. Þar af voru einungis
tveir ákærðir. Mikil umræða hef-
ur verið í þjóðfélaginu að undan-
förnu um ástæður þess að svona
erfitt reynist að fá sakfellingar í
þessum málum og hvort of þung
sönnunarbyrði hvíli á ákærenda í
kynferðisafbrotamálum sem fæli
þolendur frá því að kæra. í mörg-
um tilvikum eru þessi mál þannig
úr garði gerð að þar standa orð
gegn orði án nokkurra sannana
og
stökum
jökkum
Þórður Snær Júlíusson
eða vitna og veltur því niðurstað-
an á huglægu mati þeirra sem um
málin fjalla.
Verklagsreglur lög-
reglu gagnrýndar
í kjölfar dóms í einkamáli konu sem
hún höfðaði vegna nauðgunar eftir
að mál hennar hafði verið fellt nið-
ur af saksóknara var rannsókn lög-
reglu á málinu harðlega gagnrýnd.
I tilkynningu lögreglu kom fram að
þar sem ekkert á vettvangi glæpsins
hafi bent til þess að ofbeldisverknað-
ur hafi verið framinn og engir sýni-
legir áverkar hefðu verið á þolanda
þá hafi ekki verið tilefni til ákæru.
Slík afstaða þótti gefa til kynna
hversu erfitt það væri fyrir þolendur
kynferðisafbrota að leita réttar síns
í kynferðisafbrotamálum.
Samkvæmt upplýsingum frá rík-
issaksóknaraembættinu voru árið
2002 gefnar út leiðbeiningar um það
hvernig standa ætti að rannsóknum
og málsmeðferðum kynferðisaf-
brotamála en meðferð þeirra fluttist
heim í hérað þegar að rannsóknar-
lögregla ríkisins var lögð niður árið
1998. Síðan þá hefur ekki verið starf-
andi eiginleg kynferðisafbrotadeild
á vegum ríkislögreglustjóra. Þessar
leiðbeiningar hafa ekki verið gefnar
út nema til lögreglustjóra embættis-
ins en eru aðgengilegar starfsmönn-
um embættisins á innra neti lögregl-
unnar. Þessar leiðbeiningar hafa
hins vegar ekki verið gerðar opinber-
ar og því engin leið að nálgast verk-
lagsreglur lögreglunnar í þessum
málum. Arnar Guðmundsson, skóla-
stjóri Lögregluskólans, segir þó að
meðferð kynferðisafbrotamála sé að
sjálfsögðu liður í almennri kennslu í
grunnnámi skólans og einnig sé tek-
ið á þessum málum í sérnámi fram-
haldsdeildar skólans þar sem menn
læra til rannsóknarlögreglumanns.
Því sé klárlega lögð áhersla á með-
ferð kynferðisafbrotamála innan
skólans og í þjálfun lögreglumanna.
Auðveldara að ná fram sakfell-
ingum í brotum gegn börnum
Nýlega kom fram i máli Ragnheiðar
Harðardóttur, vararíkissaksóknara,
að hægara virðist að ná fram sakfell-
ingum í kynferðisafbrotamálum þar
sem börn eru þolendur en í málum
þar sem fullorðið fólk á í hlut. Að-
spurð segist hún fyrst og fremst vera
að horfa í dómaframkvæmdir máli
sínu til stuðnings. Þessar tilslakanir
hafi birst mjög greinilega í aukningu
á bæði ákærum og sakfellingum
í málum þar sem börn eru fórnar-
lömb enda hafi um 70 sakfellingar
náðst í slíkum málum á síðastliðn-
um 3-4 árum. „Það er svolítið erfitt
að bera þessa flokka saman en það
er svona tilfinningin sem maður hef-
ur að það hafi verið gengið lengra í
þessum sakfellingum þar sem um
er að ræða kynferðisbrot gegn börn-
um,“ segir Ragnheiður þegar hún
er spurð um ástæður þess að þessar
tilslakanir nái ekki til mála þar sem
fórnarlömbin eru fullorðið fólk.
Sönnunarmat dómara frjálst
Ragnheiður segir að ekki séu til nein-
ar viðmiðunarreglur eða staðlar í
sambandi við úrskurð um trúverð-
ugleika fórnarlamba. „Sönnunar-
mat dómarans er alveg frjálst. Hann
er ekki bundinn af einu eða neinu.
Þannig að þær viðmiðanir sem
menn hafa eru fyrst og fremst þess-
ar ákvarðanir sem hafa verið teknar
í fyrri dómum,“ segir Ragnheiður.
Hún tekur þó fram að almennt sé
alltaf aflað gagna um andlega líðan
brotaþola og að skýrslur um hana
skipti miklu máli við málsmeðferð.
Aðspurð segir hún þetta ekkert nýtt,
heldur hafi þetta verið gert árum
saman og segist hún telja að kannski
gæti svolítils miskilnings varðandi
það í þeirri umræðu sem verið hefur
undanfarið.
Vandaðir gjafapokar
í úrvali
Eingöngu sala til fyrirtækja.
Opiðfrá kl. 08.00-16.00.
Réttarhálsi 2-110 Rvk
Sfmi: 535-8500 - Netfang: info@ftora.is
GRÆNN
MARKAÐUR
Sönnunarbyrðin af öðrum
toga íeinkamálum
Kristinn Bjarnason, hæstaréttarlög-
maður, segir að það gildi allt aðrar
reglur um sönnunarbyrði í opin-
berum málum en einkamálum. I
opinberum málum eru gerendur
verndaðir af bæði stjórnarskrá og
mannréttindasáttmála Evrópu sem
að ísland er aðili að og segir Krist-
inn að í þeim málum hvíli sönnun-
arbyrðin alfarið á ákæruvaldinu og
allur vafi á sönnun á að metast sak-
borningi í hag. I einkamálum er það
eftir atvikum hver hefur sönnunar-
byrði um einhverjar ákveðnar full-
yrðingar sem málið er byggt á. Þar
eru engar algildar reglur um hvar
sönnunarbyrðin hvílir. Það eru ým-
is sjónarmið sem geta komið fram í
einkamálum og þar er vanalega sá
sem ber hallann af sönnunarskorti
sem ber sönnunarbyrðina. Kristinn
segir að hann sé hlynntur því að
sú regla gildi í opinberum málum
að sönnunarbyrðin eigi að liggja
hjá ákæruvaldinu og að hann hafi
ekki orðið neitt sérstaklega var við
að það skorti á sérþekkingu í þess-
um málum innan lögreglunnar eða
ákæruvaldsins.
Vill endurskilgreina lög
um kynferðisafbrot
Ekki eru þó allir sammála um hvern-
ig eigi að skilgreina kynferðisafbrot
og hversu rík sönnunarbyrðin þurfi
að vera. Stephen Sculhofer, banda-
rískur lagaprófessor, hefur haldið
því fram að lög um nauðganir ættu
að byggjast á hugmyndum um kyn-
ferðislegt sjálfræði einstaklingsins
og tengjast þannig beint mannrétt-
indum hans. Að hans mati á kjarn-
inn í lagasetningum um nauðganir
og kynferðisafbrot að vera kynferð-
islegt sjálfræði en þessa hugmynd
vantar algerlega í þau réttindi sem
við teljum fylgja því að vera frjálsir
og sjálfstæðir einstaklingar. Hann
segir í bók sinni, Unwanted Sex: The
Culture of intimidation and The FaiT
ure of Law, að hvergi sé veitt jafn tak-
mörkuð lagaleg vernd og í þessum
málum á persónufrelsi einstaklinga
þar sem að það séu viðbrögð þoland-
ans sem séu metin til sönnunar en
ekki hvernig hann upplifir atburð-
inn. Þannig sé til dæmis þögn oft
túlkuð lagalega sem samþykki sem
er þó fjarri því að vera algilt. ■