blaðið - 02.03.2007, Blaðsíða 13

blaðið
FÖSTUDAGUR 2. MARS 2007 13
Lögbrot og leyndar-
mál Landsvirkjunar
Á 7. áratugnum var ákveðið
að ganga til samninga við Alusu-
isse og Alþjóðabankann um að
virkja Þjórsá eða Dettifoss til raf-
orkuframleiðslu í helmingaþágu
almennings og stóriðju. Sögðu
sérfræðingar Alþjóðabankans
að verðið frá Dettifossi yrði 20%
hærra en frá Þjórsá og frá henni
mætti söluverð ekki vera lægra en
0,25 cent á kílóvattstund (kWh)
ef framkvæmdin ætti að vera
arðbær og hann gæti lánað til
hennar. Sömu sérfræðingar sögðu
að álverið gæti hins vegar borgað
miklu meira en 0,25 cent/kWh og
samt verið arðbært. Sett voru lög
í landinu, ekki um það hvernig
menn ætluðu að græða á orku-
auðlind landsmanna eða vernda
uppsprettu hennar, Þjórsárverin,
heldur einungis um það að samn-
ingar um orkusölu til stóriðju
mættu ekki leiða til hærra raforku-
verðs til almennings en ella hefði
orðið.
Verðleyndin er
bara aðferð Lands-
virkjunar til að
veijast viðvarandi
gagnrýni á það
lögbrotað almenn-
ingur greiði fyrír
stóriðjuna.
Umrœðan
Einar Júlíusson
Ágreiningur um túlkun laganna
Hélt því samninganefnd undir
forystu Jóhannesar Nordal til
Sviss og bauð fyrirtækinu raforku
til sölu á 0,25 cent/kWh. Alusuisse
setti sig ekki beinlínis upp á móti
landslögum en túlkaði þau ekki
eins og samninganefndin. Fór Al-
usuisse fram á að stóriðjan greiddi
0,2 cent/kWh og almenningsveit-
urnar 0,3 cent/kWh því án þátt-
töku stóriðjunnar mundi kostn-
aðarverð til almennings hvor eð
er verða meira en 0,25 cent/kWh.
Samninganefndin taldi hins vegar
að til að ná sátt um stóriðjustefn-
una yrði stóriðjan að greiða sama
fyrir rafmagnið og almenningur.
Sigur samninganefndarinnar
Að lokum sættist Alusuisse
ekki bara á 0,25 cent/kWh heldur
einnig á að greiða 0,3 cent/kWh
fyrstu 6 árin eftir byggingu virkj-
unarinnar 1969. Ekki er samt
hægt að segja að margra ára samn-
ingar hafi skilað raunverulegum
árangri því strax á fyrsta fundi
1961 bauð Alusuisse 0,2 cent fyrir
raforkuna. Þó að það hafi verið
mun lægra en álfyrirtæki í öðrum
löndum greiddu var það samt, að
teknu tilliti til verðbólgunnar,
hærra en það sem á endanum var
samið um og sennilega næstum
þrefalt hærra en stóriðjan hefur
verið að borga undanfarin ár.
Verðbóigan gleymdist
Þrátt fyrir eftirgjöf Alusuisse
voru þetta afarsamningar og til
að endar næðu saman hjá Lands-
virkjun í ört hækkandi verðlagi
hækkaði hratt verðið sem almenn-
ingsveiturnar urðu að greiða frá
því að vera sambærilegt við það
sem stóriðjan hafði í upphafi
boðið upp í næstum tífalt það
verð sem stóriðjan greiddi 1973.
Lækkaði það síðan aftur og um
það bil þrefaldur verðmunur
hefur haldist á seinni árum. Það
var ekkert vandamál fyrir almenn-
ingsveiturnar að greiða uppsett
verð því þær veltu því bara yfir á
hinn almenna raforkunotanda
sem hafði ekkert val um það hvar
hann keypti rafmagnið.
Hvaðan kemur gróði
Landsvirkjunar?
Þetta var brot á lögunum en
fátt er svo með öllu illt og allavega
lifði Landsvirkjun það alveg af að
hafa ekki verðtryggt samningana
og græddi jafnvel á þeim. Ekki af
því að í þeim hefði verið eitthvert
vit eða að gróðinn kæmi frá álver-
inu heldur af því að Alþjóðabank-
inn hafði heldur ekki verðtryggt
lánið og fljótlega tókst að segja
upp samningnum sem áttu að
gilda í 25 ár.
Á að sökkva Þjórsárverum eða ekki?
Landsvirkjun vildi að uppistöðu-
lón yrði gert í Þjórsár verum og það
hefði sjálfsagt fyrir löngu verið
búið að sökkva þeim ef ekki hefði
komið til skelegg andstaða tveggja
manna, Peter Scott hjá WWF og
Halldórs Kiljans Laxness. Krafa
Landsvirkjunar um að fá að gera
lón í friðlandi Þjórsárvera er enn til
staðar en strandar fyrst og fremst
á andstöðu Gnúpverjahrepps, og
þeirri stöðu að umhverfisráðherra
sagði sig frá kærumálum og settur
umhverfisráðherra hafnaði sam-
þykkt Skipulagsstofnunar um lón
sem næði inn á friðlandið. Áður
hafði umhverfisráðherra gert það
sama (eða öfugt) það er samþykkt
Kárahnjúkavirkjun þó að Skipu-
lagsstofnun hefði hafnað henni. Já,
á Islandi ráða ráðherrar en ekki
stofnanir eða lagabókstafir.
Og enn gleymdist verðbólgan
Verðið sem álverið greiddi var
orðið fáránlega lágt 1973 en það
samþykkti einhverja hækkun
og verðbindingu gegn stækkun
verksmiðjunnar. Þeir samn-
ingar voru samt bara áfram-
haldandi lögbrot og almenn-
ingsveiturnar þurftu áfram að
borga margfalt hærra verð en
stóriðjan. Nú fékk álverið enn
meira rafmagn á niðurgreiddu
verði, lægra en í upphafi að
raungildi og lítt verðtryggt. En
vissulega var verðið mun betra
en annars hefði orðið því doll-
arinn hafði lækkað mjög og á
næsta áratug hrundi verðgildi
hans. Raforkuverðið til Lands-
virkjunar hefði hrapað niður í
nánast ekki neitt ef álverið hefði
ekki samþykkt að rifta upphaf-
legu samningunum.
Borga álver til samfélagsins?
Það er ómaklega vegið að
Hjörleifi Guttormssyni, iðnaðar-
ráðherra 1978-1982, í afmælisriti
Landsvirkjunar að hann hafi
valdið fyrirtækinu miklu tekju-
tapi með því að tefja stækkun
álversins og nýja samninga,
t.d. með kröfu um það að súrál
mætti ekki hækka í hafi og eyða
bókfærðum ágóða og skatti ál-
versins. Hækkunin sem náðist
eftir hans ráðherratíð var lítil
og lítt verðtryggð og því skamm-
vinn. Og umræðu um skattsvik
og skattahækkun var hætt. Um
álverið sem þurfti ekki að skila
neinum ársskýrslum giltu sér-
stakar skatta- og fyrningarreglur
ólíkar þeim sem íslensk fyrirtæki
bjuggu við. Tekjur Hafnarfjarðar
af álverinu voru því óverulegar
og eru enn ekki nema brot úr pró-
senti af útflutningstekjum þess.
Ætli það muni ekki gilda líka
um álver á Húsavík, Helguvík
og Hungurvík (norður úr Reyð-
arfirði)? Þótt íslendingar eigi
ekkert álver er stöðugt hamrað
á útflutningstekjum íslendinga
af áli og jafnmikið er enn á sig lagt
að leyna innflutningskostnaði af súr-
áli sem kallast bara rekstrarvörur í
hagskýrslum og enginn veit hverjir
nota.
: Skrýtnar kenningar
Aliskonar réttlæting á lágu verði
til álversins og nýrrar stóriðju
kom fram, t.d. flýtireikningar, að
stóriðjan ætti ekki að borga fyrir
að reisa virkjanirnar heldur bara
kostnaðinn af því að flýta byggingu
virkjana sem almenningsveiturnar
hefðu þurft að reisa eftir nokkur
ár. Einnig sú kenning að þar sem
rafmagnsnotkun almennings ykist
jafnt og þétt gæti hann aðeins nýtt
nýjasta orkuverið að hálfu leyti
og það gæti tekið áratugi fyrir al-
menningsnotkun að vaxa um heila
virkjun. Stóriðja nýtti hinsvegar alla
viðbótina í einum bita og því væri
kostnaðarverð til stóriðju helmingi
lægra en til almennings. Gott dæmi
um það hversu hratt stóriðjan nýtti
virkjanirnar var Blönduvirkjun sem
stóð ónýtt í næstum áratug því stór-
iðjan vildi ekki samþykkja hærra
verð fyrir rafmagnið en hún greiddi
þegar, eða aðrar stóriðjur í landinu
greiddu. Komu því fram kröfur um
að raforkuverðið til stóriðju yrði að
vera leyndarmál svo nýir samninga-
aðilar vissu ekki hvað fyrri aðilar
greiddu lágt verð og gætu heimtað
það sama.
: Hvað kostar þá rafmagnið?
Vissulega er verðleyndin bara að-
ferð Landsvirkjunar til að verjast
viðvarandi gagnrýni á það löghrot
að almenningur greiði fyrir stóriðj-
una. Eða vill hún halda því fram
að viðsemjendur um orkuverð til
stækkunar álversins í Straumsvík
hafi ekki haft hugmynd um núver-
andi orkuverð til álversins? Nýir
samningaaðilar hafa alltaf vitað
hvað fyrri aðilar voru að greiða. Allt
fram til 2003 hafa þeir allir getað
flett meðalverðinu til stóriðjunnar
upp í ársskýrslum Landsvirkjunar
og þær eru til á ensku og á vefnum.
Þeir hafa heldur ekki getað eða
reynt að halda verðinu leyndu. For-
stjóri Alcoa upplýsti t.d. um verðið
frá Kárahnjúkum (1,5 cent/kWh
eða 4,7 milljarðar kr á ári) á vefsíðu
sinni í Brasilíu fyrir nokkru og al-
veg nýlega upplýsti Rannveig Rist á
fundi í Hafnarfirði um mjög svipað
verð til ríkisins (4-5 milljarðar á ári)
fyrir næstum jafnmikið rafmagn til
stækkunar álversins í Straumsvík.
Eða hvaða aðra 4-5 milljarða gæti
hún og forsíðufrétt Fréttablaðsins
hafa verið að tala um?
Þjóðleg alþjóðasýn
Höfundur er eðlisfræðingur
Ég talaði um það hér í fyrri grein
að ísland væri afdalur og það er svo.
En það er líka nafli alheimsins ef
við viljum svo horfa. Við sem glimt
höfum við rekstur fyrirtækja vitum
að lykilatriði er að snúa sértækum
aðstæðum upp í styrkleika. Breyta
því sem kann að vera veikleiki í
möguleika.
Það sama á við í rekstri okkar
þjóðarbús og þó einkum og sér í
lagi þegar kemur að alþjóðapólitík
okkar. Við erum einir í ballarhafi,
lengst frá öðrum þjóðum Evrópu og
höfum orðið viðskila við þær flestar
í þeirri samrunaþróun sem þar er nú
Það er mikilvægt
að við flækjumst
ekki í net þess
skrífræðis sem
jafnan einkennir
stórveldi.
Umrœðan
Bjarni Haröarson
efst á baugi. Mín skoðun er reyndar
sú að sá viðskilnaður sé okkar gæfa
en um það eru menn ekki sammála.
Aðalatriði er þó að viðskilnaðurinn
er staðreynd og við erum sér á báti.
Spurningin er hvað gerum við með
það.
Við getum eins og atvinnurek-
andi í uppgjöf hent öllu frá okkur
og gengið hinu evrópska skrifræði
á hönd að fullu og öllu. Eftir það
verður til lítils að vera í pólitík á Is-
landi. Við getum fetað hina leiðina,
litlir og sjálfstæðir. Og gáð hvaða
möguleika það gefur okkur.
Þegar skyggnst er um bekki
hinna alþjóðlegu viðskipta er nefni-
lega mjög líklegt að okkar bíði tæki-
færi sem sjálfstæðrar eyþjóðar mitt
á milli Evrópu og Ameríku. Og ekki
bara það. Með opnun nýrra leiða í
siglingum og flugi erum við einnig
mitt á milli hins rísandi efnahags-
veldis Asíu og hinna vestrænu þjóða.
Þeirri stöðu geta fylgt ótrúlegir
möguleikar.
Við eigum hér á Miðnesheiðinni
vaxandi alþjóðaflugvöll og við hann
heilt kauptún til ráðstöfunar. Það er
mjög misráðið að ætla að koma því
þorpi inn í íslenskt hagkerfi eins og
hverju öðru stríðsgóssi. Við eigum
að horfa á hina yfirgefnu herstöð
sem möguleika til að skapa hér frí-
svæði fyrir alþjóðlega skiptistöð
milli heimsálfa. Ef við svo sköpum
alþjóðafyrirtækjum skilyrði til að
setja upp starfsstöðvar hér á landi
getur það orðið þeim mikilvægur
hlekkur í markaðssetningu milli
heimsálfa. Það þarf ekki að ræða
hversu mikill ávinningur slíkt væri
fyrir okkar eigið hagkerfi.
Það sem við getum einmitt
smæðar okkar vegna boðið þessum
fyrirtækjum umfram það sem þeim
býðst í flestum eða öllum vestrænum
löndum er einfalt og skilvirkt stjórn-
kerfi með stuttar boðleiðir. Til þess
að svo megi verða er mikilvægt að
við flækjumst ekki í net þess skrif-
ræðis sem jafnan einkennir stór-
veldi, hvort sem er austan hafs eða
vestan.
Þetta er sú þjóðlega alþjóðasýn
sem okkur ber að tefla fram gegn
trúarhita Evrópusinna. Og þessi
mynd er því aðeins möguleg að við
völd í landinu séu stjórnmálamenn
sem ekki eru logandi hræddir við
útlendinga.
Höfundur er bóksali á Selfossi og frambjóð-
andi á lista Framsóknarflokksins í Suðurkjör-
dæmi
Athugasemd
Haft var eftir yfirmanni um-
ferðardeildarhöfuðborgarlögregl-
unnar, Árna Friðleifssyni, að oft
yrðu aftanákeyrslur er lögreglan
sinnti umferðareftirliti. Hið rétta
er að slíkt gerist en þó ekki oft.
Aðalfundur Marel hf. fyrir starfsárið 2006 verður haldinn fimmtudaginn
8. mars nk kl. 15:00 I húsnæði félagsins, Austurhrauni 9, Garðabæ.
Dagskrá :
1. Venjuleg aðalfundarstörf samkvæmt 4.04 grein samþykkta félagsins
2. Tillaga um nýjar samþykktir félagsins
3. Tillaga stjórnar um starfskjarastefnu félagsins
4. Tillaga stjórnar um heimild til útgáfu hlutafjár I evrum
5. Önnur mál, löglega borin fram
Sérstaklega er bent á að þeir sem hyggjast gefa kost á sér til setu f stjórn
skulu tilkynna það skriflega til stjórnar félagsins að minnsta kosti fimm
sólarhringum fyrir upphaf aðalfundar. Þeir einir eru kjörgengir sem
þannig hafa gefið kost á sér. I tilkynningu um framboö til stjórnar
skal gefa, auk nafns frambjóðanda, kennitölu og heimilisfangs, *
upplýsingar um aðalstarf, önnur stjórnarstörf, menntun, reynslu
og hlutafjáreign f félaginu. Þá skal einnig upplýsa um
hagsmunatengsl við helstu viðskiptaaðila og samkeppnisaöila
félagsins, sem og hluthafa sem eiga meira en 10% hlut (félaginu.
Dagskrá, endanlegar tillögur og reikningar félagsins
liggja frammi á skrifstofu félagsins hluthöfum til sýnis
viku fyrir aðalfund.
Aðgöngumiðar og fundargögn verða afhent
á fundarstað frá kl. 14:30.

Stjórn Marel hf.