Orðlaus - 01.12.2004, Blaðsíða 46

Ég var andvaka í nótt. Ég átti svo sem von
á því - var ekki byrjuð á Orðlausgreininni
sem ég var búin að lofa. Það var samt
ekki þess vegna sem ég var andvaka. Ég
tók bók með mér upp í rúm. Lagði hana
ekki frá mér fyrr en ég var búin með
hana, og orðin svo sjóðandi reið út í
heiminn að ég gat ekki sofnað. Bókin er
á sænsku og heitir „Flickan och skulden"
eða „Stúlkan og sökin" og fjallar um sýn
samfélagsins á nauðganir. Höfundurinn,
Katarina Wennstam, talar við fórnarlömb
nauðgana, saksóknara og lögreglumenn,
skoðar gamla dóma og löggjafir.
Ég ætla ekki að reyna að koma allri þessari ótrúlegu
bók til skila ( einni grein. Mig langar bara að deila
með mér af reiðinni sem þessi bók kveikti í mér. Ég
veit ekki hvernig málin standa á íslandi, en ég er á
leiðinni að kynna mér það. Á netinu rakst ég samt á
útdrátt úr Hæstaréttardómi sem tókst líka að reita
mig til reiði.
Ég er, ósköp einfaldlega, full af heilagri reiði.
Ég varð reið yfir því að unglingarnir
sem Katarina Wennstam talaði við
sögðu að stelpa sem: 1) er full, 2)
slæst í för með ókunnum strákum
eða strákum sem hún þekkir ekki
vel, 3) hefur átt í kynferðislegu
sambandi við stráka, 4) er í stuttu
pilsi og mikið máluð, geti að
einhverju leyti kennt sjálfri sér um
að vera nauðgað. Ég er reið út í
unglingsstrákinn sem segir að hann
gæti aldrei nauðgað... en ef hann
myndi gera það yrði fórnarlambið
stelpa í stuttu pilsi.
Raddir samfélagsins, sem heyrast í þessari bók,
virðast halda því fram að konu beri skylda til að
passa sig. Hún verður að passa sig á því að vera ekki
ein á ferð seint að kvöldi, að fara ekkí heim með
mönnum eftir skyndikynni, að vera ekki í stuttu pilsi,
að vera ekki full, að gefa sig ekki á tal við ókunna
stráka sem hún hittir í strætó. Þvi þá er það dálítið
henni að kenna ef henni er nauðgað. Hún kom sér í
þessar aðstæður.
reyna að þvo viðbjóðinn af sér. Einu fórnarlambinu,
sem Katarina Wennstam talaði við, var bent á það
í yfirheyrslu, af lögreglumanninum sem yfirheyrði
hana, að ef henni yrði nauðgað aftur ætti hún ekki
að fara í sturtu. Takk. Ég skal muna það.
Þessi áhersla á að muna smáatriði sést í einum dómi
hins íslenska Hæstaréttar frá 1995. Þar var maður
ákærður fyrir að kynferðislega áreita tvær sex ára
stelpur. Önnur af þessum sex ára
stelpum varð fyrir því að maðurinn
dró buxur og nærbuxur hennar
niður á ökkla og sleikti kynfæri
hennar. Þar sem að þessi sex ára
stelpa gat ekki lýst nákvæmlega
hvernig hann hafði sleikt hana var
gert ráð fyrir því áð hann hefði
einungis sleikt hana á utanverð
kynfærin og að það hafi varað
stutt. Vegna þessa var ekki hægt
að kæra manninn fyrir hið grófara
brot „önnur kynferðismök" heldur
barafyrir kynferðislega áreitni, sem
er sami flokkur og káf á brjóstum
eða rassi.
GMtoajg® ftggM m® £ ©© söáíoDa ð söœíöölq
SiflM ®© [ksffiffiö spíEjfl sa?
mm ©© <a?
Ég er reið yfir því að samfélagið líti
að einhverju leyti svo á að stelpa í stuttu pilsi og
magabol geti kennt sjálfri sér um að vera nauðgað.
Ég er reið yfir því að dómstólar geri það líka. Ég
er reið yfir því að það sé tekið fram í dómi að ung
stúlka hafi „jafnvel" átt í kynferðislegu sambandi
áður; eða að hún hafi farið að stunda kynlíf „strax" í
kringum tólf ára aldur; eða að hún hafi verið í stuttu
pilsi, hálfgegnsæjum bol, brjóstahaldara, nærbuxum
og stígvélum. Ég er reið yfir því að það sé, eins
og Katarina Wennstam benti mér á, ekkert tekið
fram um klæðnað þeirra ákærðu, kynlífshegðun
eða ölvun. Ég er reið yfir því að það sé tekið fram
að stelpan hafi verið ölvuð, eða að hún hafi þekkt
manninn, eða mennina, eða strákinn, eða strákana,
sem nauðguðu henni. Eins og það skipti máli. Eins og
það sé ekki jafn skelfilegt að einhver sem þú treystir
misnoti þig og traustið svona gjörsamlega.
Nú, ef hún kærir nauðgunina, þá þarf hún líka að
passa sig á því að vera í nógu miklu uppnámi til að
það sé tekið trúanlegt að henni hafi verið nauðgað.
Hún má samt ekki vera í það miklu uppnámi að
hún geti ekki gefið nákvæma lýsingu á hvernig
nauðgunin gekk fyrir sig. Hún þarf helst að hafa
munað eftir þvi að klóra nauðgunarmanninn svo að
hægt sé aðfinna húðagnir undir nöglum hennar. Hún
þarf helst að hafa hrópað á hjálp, reynt að hlaupa
í burtu og slegist af öllum kröftum. Hún þarf helst
að bera einhver ámerki; marbletti eða aðra sönnun
fyrir því að hún hafi verið beitt ofbeldi - sem sagt
alls ekki hafa „leyft sér" að lamast úr hræðslu. Hún
þarf að fara beint upp á spitala til að gangast undir
skoðun svo hún eigi einhvern séns fyrir rétt, það er
ekkert nema heimska að fara heim í sturtu til að
Getur einhver útskýrt fyrir mér hvaða bull
þetta er?
Ég er brjáluð yfir því að fórnarlömbin sem ég tengdist
í gegnum þessa merkilegu bók voru kallaðar hórur i
skólanum, að það var „alvitað" meðal skólafélaga
þeirra að þær hefðu „viljað þetta", þær væru
auðveldar og þar fram eftir götunum; Ég er brjáluð
yfir því að nokkur manneskja á þéssari jörð geti
fengið þá hugmynd að halda lítilli stelpu niðri og
nauðga henni - hvort sem það er einn maður sem
hefur kynmök við hana, tveir, þrír eða sex, hvort þeir
nota eigin getnaðarlimi eða hækju eða kústskaft,
eins og tilfellið er í þessari bók.
Ég er brjáluð yfir því að fólki geti dottið í hug að
stelpan beri ábyrgðina.
Heimildir: Wennstam, Katarina; Flickan och skulden - En bok om samhállets syn pá váldtákt. Albert Bonniers Förlag 2002.
www.hi.is/~ally/greinin.doc
Leikritið Saumastofan 30 árum síðar verður
frumsýnt í Borgarleikhúsinu um miðjan janúar.
Framleiðandi: Leikfélagið Tóbías
Leikstjóri: Agnar Jón Egilsson
Tónlist: Búðarbandið
Leikarar: Alexía Björg Jóhannesdóttir, Bjartmar
Þórðarson, Bryndís Ásmundsdóttir, Elma Lísa
Gunnarsdóttir, Guðjón Þorsteinn Pálmarsson,
ísgerður Elfa Gunnarsdóttir og María Pálsdóttir.
Leikritið Saumastofan var sett upp árið 1975
í Iðnó við gríðarlegar undirtektir. Verkið var
sýnt í 3 ár og það voru yfir 200 sýningar út
um allt land. Leikritið var skrifað af Kjartani
Ragnarssyni í tilefni af kvennafrídeginum, en
nú hefur leikritið verið endurgert með tilliti
til nútímans. Þær Gunnhildur og ísgerður
Gunnarsdætur eru manneskjurnar sem
standa að baki uppfærslunnar ..., en af hverju
Saumastofan?
,,Það var mamma sem benti mér á Saumastofuna
því að það var svo langt síðan leikritið hafði verið
í gangi og það fékk gríðarlega góðar undirtektir á
þeim tíma sem það var sett upp. Ég ákvað því að lesa
það og leist bara svona rosalega vel á.
Kjartan, handritshöfundur, tók mjög vel í að verkið
yrði endurvakið og Aggi, leikstjórinn okkar, vartil íað
leikstýra verkinu. Aggi stakk upp á þvi að nútímafæra
verkið og Kjartan gaf okkur frjálsar hendur til þess.
Við byrjuðum því á að finna til leikhóp og reyna að
komast inn hjá Borgarleikhúsinu." segir (sgerður.
Það var síðan þegar Gunnhildur systir hennar kom
heim frá London, eftir að hafa verið þar í námi í
eitt ár, og ákvað að fara ekki út aftur að þær.fóru
að vinna í þessu saman. Gunnhildur hafði verið að
læra framleiðslu á kvikmyndum og sjónvarpsefni
og því fannst henni tilvalið að taka að sér þetta
spennandi og krefjandi verkefni, það að halda
utan um og stjórna framleiðslu verksins. ,,Þá varð
þetta að veruleika, þar sem við gátum unnið þetta
í sameiningu og stofnuðum leikfélagið Tóbías út frá
því." bætir Gunnhildur við.
Gamla Saumastofan fjaliar um 6 konur sem
vinna saman á saumastofu og lenda á trúnó einn
vinnudag, þar sem ein þeirra á afmæli og þær
ákveða að slá upp veislu. Eftir nokkra drykki
eru þær farnar að mala af sér hverja tuskuna
og hver og ein segir sína lífsreynslusögu.
Aðdragandi leikritisins er áhugaverður. Gunnhildur
útskýrir fyrir mér að Kjartan Ragnarsson,
handritshöfundur, hafi fengið hugmyndina i
sumarbústaðaferð með vinkonum sínum þar sem
þær enduðu á trúnó allt kvöldið. „Hann fylgdist með
þeim og skrifaði síðan leikritið á einni viku. Á þessum
tíma aþegar leikritið var skrifað var mikil gróska i
kvennamálum hérlendis þannig að uppsetningin átti
vel upp á pallborðið eins og viðtökurnar sýndu.
ísgerður bætir við að nútimauppfærslan sé byggð
á gamla handritinu en á flestan hátt komið í nýjan
búning þar sem nýtt starfsfólk kemur fram og nýjar
sögur, endaá Ieikritiðaðgerast30árum síðar. „Verkið
viðheldur þó enn húmornum og cabarett fílingnum
þvi þetta er fyrst og fremst gamanleikrit."
Það sem kom stelpunum mest á óvart er hversu
lítið hefur breyst. Konur eru ennþá að kvarta
yfir sömu hlutunum, eins og að hann brjóti
ekki saman þvottinn, nenni ekki að elda og
glápi bara á sjónvarpið... Vandmálin eru þau
sömu þó að aðstæðurnar séu breyttar. Það
verður því skemmtilegt að sjá Saumastofuna í
janúar þar sem samfélagið er skoðað í skoplegu
samhengi.