Bændablaðið - 12.12.2006, Blaðsíða 22

22 Þriðjudagur 12. desember 2006
Þann 17. desember næstkomandi
verða liðin fjörutíu ár frá stofnun
Framleiðnisjóðs landbúnaðarins.
Þessi sjóður hefur tekið drjúgan
þátt í þeirri miklu hagræðingu og
nýsköpun sem átt hefur sér stað í
íslenskum landbúnaði og raunar
vandséð hvernig hún hefði getað
orðið án hans. Undandarin ár
hefur sjóðurinn haft til ráðstöf-
unar liðlega 200 milljónir króna
en þegar litið er til þess að sjóður-
inn leggur aldrei fram meira en
30% af kostnaði við þau verkefni
sem hann styður sést hversu mik-
ið íslenskir bændur hafa lagt af
mörkum til þess að gera atvinnu-
greininni kleift að mæta kröfum
tímans. Jón G. Guðbjörnsson
framkvæmdastjóri áætlar að
alls hafi um það bil sex milljarð-
ar króna runnið til verkefna
sem auka hagræði og stuðla að
nýsköpun í greininni.
Á tímamótum í lífi einstaklinga
og stofnana er gjarnan litið til baka
og afrek afmælisbarnsins tíund-
uð. Núverandi stjórnarformaður
Framleiðnisjóðs landbúnaðarins er
Bjarni Guðmundsson prófessor á
Hvanneyri. Bændablaðið tók hann
tali og spurði fyrst um það í hvers
konar andrúmslofti sjóðurinn hefði
orðið til.
„Hann er stofnaður um miðjan
sjöunda áratuginn en þá hafði land-
búnaðurinn gengið í gegnum tölu-
verðar breytingar. Það voru gerðar
til hans miklar kröfur, ekki síst til
hagræðingar í úrvinnslugreinum.
Hlutverk sjóðsins skyldi vera að
veita styrki og lán til framleiðni-
aukningar og hagræðingar í land-
búnaði og atvinnurekstrar á bújörð-
um. Mátti jöfnum höndum styrkja
rannsóknir og framkvæmdir, er
miðuðu að lækkun framleiðslu- og
dreifingarkostnaðar, svo og fram-
kvæmdir, er stefndu að því að sam-
ræma landbúnaðarframleiðsluna
þörfum þjóðfélagsins miðað við
markaðsaðstæður innan lands og
utan á hverjum tíma, eins og sagði í
lögum um sjóðinn. Fyrstu verkefni
sjóðsins voru því að styðja hagræð-
ingu í sláturhúsum og mjólkurbú-
um. Hann studdi líka rannsóknar-
verkefni m.a. á sviði fóðuröflunar
og framkvæmda í sveitum, þannig
að slík verkefni voru í verkahring
sjóðsins strax á fyrstu árum hans.“
Breyting upp úr 1980
– Hefur starfsemi sjóðsins verið
á svipuðu róli alla tíð?
„Nei, fyrstu árin rýrnuðu fjár-
veitingar ríkisins til hans vegna
verðbólgunnar, en þegar kom fram
um 1980 var ákveðið að hægja á
framleiðslu landbúnaðarins. Þá var
jarðræktarframlögum beint inn í
Framleiðnisjóð og við það breytt-
ist starfsemi hans nokkuð. Stærsta
breytingin varð þó með búvörulög-
um árið 1985 þegar ákveðið var að
taka hluta af útflutningsbótum og
leggja í Framleiðnisjóð til þess að
standa undir nýsköpun í sveitum.
Þá voru menn ekki síst með loð-
dýrarækt, fiskeldi og ferðaþjónustu
í huga. Næstu árin, fram yfir 1990,
óx sjóðurinn ört.
Hlutverk sjóðsins hefur þó lengst
af snúist um tvennt: að stuðla að hag-
ræðingu í rekstri afurðastöðvanna
og efla atvinnu í sveitum. Hægt og
sígandi stækkaði svo þriðji þáttur-
inn sem eru hvers konar rannsókn-
ar- og þróunarverkefni. Síðari árin
hefur sjóðurinn verið hluti af búnað-
arlagasamningi bænda og ríkis og
haft til ráðstöfunar á þriðja hundrað
milljónir á hverju ári. Sjóðurinn hef-
ur því verið virkt áhald ríkisins og
bænda til hvers konar nýsköpunar
í landbúnaði. Stjórnarskipunin end-
urspeglar það því í henni sitja tveir
fulltrúar Bændasamtakanna og þrír
fulltrúar frá ríkinu.“
Gegnir verulegu hlutverki
Bjarni er á því að sjóðurinn hafi
gegnt verulegu hlutverki í þróun
atvinnugreinarinnar.
„Þar vil ég fyrst ítreka hlut sjóðs-
ins í hagræðingunni sem ég nefndi
áðan. Í öðru lagi nefni ég þá breyt-
ingu á áralagi sem varð í sveitum
landsins upp úr 1985 en þá lagði
sjóðurinn fram stóran skerf til
nýsköpunar og atrvinnuuppbygg-
ingar í sveitum. Í þriðja lagi hefur
hann af vaxandi þunga stuðlað að
rannsóknum og þróun en á því sviði
er komin alllöng hefð á samvinnu
við Rannsóknamiðstöð Íslands.
Það hefur orðið gífurleg breyt-
ing í sveitum á starfstíma sjóðsins
og raunar ekki hægt að tala um
sömu sveitirnar. Sjóðurinn á mik-
inn hlut í vexti ferðaþjónustu á
vegum bænda. Einnig má nefna að
Íslendingar eru í fremstu röð meðal
þjóða heims hvað varðar rannsókn-
ir á bleikju og bleikjueldi. Það er
ekki síst að þakka framlagi sjóðsins
til eflingar slíkra rannsókna á Hól-
um sem menn njóta núna. Annað
stórt verkefni sem sjóðurinn hefur
styrkt eru rannsóknir á sumarexemi
í hrossum. Reyndar hefur þáttur
Framleiðnisjóðs í rannsóknum sem
snerta landbúnað verið það mikill
að menn fyndu fyrir því ef hann
félli niður.
Sjóðurinn hefur líka verið hvati
að þeirri nýsköpun sem margir
bændur hafa ráðist í til að tryggja
sér atvinnu. Framlög sjóðsins hafa
þó ekki verið nema lítill hluti af
þeim kostnaði sem bændur taka á
sig vegna breytinga á búskaparhátt-
um og rekstri. Sem dæmi má nefna
að ætli bóndi að ráðast í fjárfesting-
ar vegna ferðaþjónustu sem nemur
30 milljónum – sem telst ekkert
sérlega mikið nú til dags – þá get-
ur framlag sjóðsins aldrei orðið
hærra en tvær milljónir því reglurn-
ar segja til um að hlutur sjóðsins í
nýsköpunarverkefnum getur aldrei
orðið meiri en 30% og að hámarki
tvær milljónir króna. Afganginn
verður bóndinn að fjármagna með
öðrum hætti.
Þetta hámark getur farið upp í
50% eða jafnvel hærra þegar rann-
sóknir eiga í hlut og einnig hafa
framlög sjóðsins til eflingar endur-
menntunar bænda orðið hærri en
á það hefur sjóðurinn lagt mikla
áherslu.“
Nýsköpun og rannsóknir
– Hvert er hlutverk Framleiðni-
sjóðs núna?
„Það felst aðallega í tvennu.
Annars vegar er það stuðningur
við nýsköpun og að hjálpa til við
að leita að raunverulegum tækifær-
um til nýsköpunar í þeim fjölþætta
landbúnaði sem nú er að mótast.
Hins vegar tekur sjóðurinn þátt í að
fjármagna hagnýt rannsóknarverk-
efni sem orðið geta til þess að auka
framleiðni hinna ýmsu greina land-
búnaðarins. Við þetta má svo bæta
við miðlun þekkingar, hvort sem er
í stuðningi við endurmenntun, ritun
kennsluefnis eða leiðbeiningastarf
á sviði nýsköpunar.“
– Hver er framtíðarsýn sjóðsins,
verður hann til um aldur og ævi?
„Sjóðurinn var upphaflega settur
á stofn sem átaksverkefni eins og
við köllum það í dag í þeim tilgangi
að sinna nýsköpunarverkefnum í
landbúnaði. Hvort sem Framleiðni-
sjóður verður áfram við lýði hef ég
trú á því að einhver sjóður þurfi að
vera til og gegna því hlutverki að
örva nýja hugsun og skapa nýja
þekkingu í grein sem er jafnfjöl-
breytt og hinn nýi landbúnaður og
jafnmiklar kröfur eru gerðar til.“
Eins og áður segir hefur ráðstöf-
unarfé sjóðsins verið á þriðja hundr-
að milljónir króna á ári að undan-
förnu en nú er að verða breyting á
því.
„Samkvæmt búnaðarlagasamn-
ingi er samið um fjármögnun sjóðs-
ins um tiltekið árbil. Nú er árlegt
ríkisframlag samkvæmt þessum
samningi á bilinu 160-170 milljónir
króna. Við þetta hafa bæst um það
bil 50 milljónir króna sem eru hluti
af tollum sem lagðir voru á innflutt
kjarnfóður. Frá og með næsta ári
fellur þessi tekjupóstur niður. Loks
bætast við þetta vaxtatekjur. Á árinu
2006 var ráðstöfunarfé sjóðsins um
250 milljónir króna en við sjáum
fram á 50 milljóna króna skerðingu
á árinu 2007. Það þýðir að við verð-
um að endurskoða viðfangsefni
sjóðsins að einhverju leyti.“
Eins og áður kom fram er Bjarni
formaður sjóðsins skipaður af land-
búnaðarráðherra. Aðrir í stjórn eru
Gunnar Sæmundsson og Sveinn
Ingvarsson skipaðir af Bændasam-
tökunum,KjartanÓlafssonalþingis-
maður skipaður af landbúnaðarráð-
herra og Elín Aradóttir starfsmaður
Impru skipuð af ráðherra byggða-
mála sem nú heyra undir iðnaðar-
ráðuneytið.
Skrifstofur Framleiðnisjóðs eru á Hvanneyri. Þar starfa þau Jón G. Guðbjörnsson framkvæmdastjóri og Þórhildur
Þorsteinsdóttir fulltrúi sem er í hlutastarfi en hún er sauðfjárbóndi á Brekku í Norðurárdal þess utan.
Bjarni Guðmundsson prófessor og
stjórnarformaður Framleiðnisjóðs
landbúnaðarins.
15%
16%
7%
7%
9%
13%
33%
Þróunarverkefni
búgreina
Önnur þróunarverkefni
Samfjármögnun Rannís
Fræðsla,endurmenntun,
ráðgjöf
Til markaðsverkefna
Afurðastöðvar og önnur
fyrirtæki í dreifbýli
Búháttabreytingar og
nýsköpun bænda
Framleiðnisjóður landbúnaðarins hefur starfað frá 1966
Fertugur sjóður með framtíðarhlutverk
– Rætt við Bjarna Guðmundsson stjórnarformann um sögu og þróun sjóðsins
Almenn rannsókna- og þróunarverkefni 1997-2006
Þr
óu
na
rv
er
ke
fn
i b
úg
re
in
a
Ön
nu
r þ
ró
un
ar
ve
rk
ef
ni
Sa
m
fjá
rm
ög
nu
n
Ra
nn
ís
ðs
la
,e
nd
ur
m
en
nt
un
,rá
ðg
jö
f
Ti
l m
ar
ka
ðs
ve
rk
ef
na
g
ön
nu
r f
yr
irt
æ
ki
í
dr
ei
fb
ýl
i
u
p
p
h
æ
ð
Þróunar-
v rkefni
búgreina
Önnur
þróunar-
verkefni
Samfjár-
mögnun
Rannís
Fræðsla,endur-
menntun,
ráðgjöf
Til markaðs-
v rkefna
Afurðastöðvar
og önnur
fyrirtæki í
dreifbýli
Flokkun
L
o
ð
d
ýr
a
ræ
kt
K
a
n
ín
u
ræ
kt
F
is
ke
ld
i
F
e
rð
a
þ
jó
n
u
st
a
H
lu
n
n
in
d
a
n
ýt
in
g
Ið
n
a
ð
a
r-
o
g
h
a
n
d
-
ve
rk
sa
ð
st
a
ð
a
H
e
st
a
te
n
g
d
ve
rk
e
fn
i
S
m
á
vi
rk
ja
n
ir
Ö
n
n
u
r
n
ýs
kö
p
u
n

á
b
ú
jö
rð
u
m
H
e
im
a
vi
n
n
sl
a
a
fu
rð
a
F
é
la
g
sl
e
g
v
e
rk
e
fn
i
á
v
e
g
u
m
b
æ
n
d
a
Málefni