Bændablaðið - 11.03.2008, Qupperneq 17

Bændablaðið | Þriðjudagur 11. mars 200817
geysi mikill ófriður um Samsöluna
og kannski tvísýnt hvort hún hefði
það af.
Það er svo í himinhrópandi and-
stöðu við alla þá pólitísku ólgu og
hagsmunaátök sem geisuðu í kring-
um Mjólkursamsöluna allan starfs-
tíma hennar hversu mikill stöð-
ugleiki var í rekstrinum. Ég held
að það fyrirtæki sé vandfundið sem
getur státað af jafnmikilli tryggð
starfsmanna sinna. Það er eins og
meirihluti starfsfólksins hafi unnið
alla sína starfsævi hjá fyrirtækinu,
þeir skipta tugum ef ekki hundr-
uðum starfsmennirnir sem unnu
þar í 30 eða 50 ár. Þetta sýnir að
fyrirtækinu var alla tíð stjórnað af
ótrúlegri festu og til þess að það
gangi upp þarf andrúmsloftið að
vera gott innan þess.“
Bændur hafa fært fórnir
Óskar segir að fulltrúar bænda hafi
ávallt verið mjög virkir í stjórnun
fyrirtækisins. „Bændur eiga þetta
fyrirtæki og hafa farið með stjórn
þess þótt til daglegrar stjórnunar
hafi verið ráðnir fagmenn úr heimi
viðskiptanna. Alltaf þegar taka
þurfti stórar ákvarðanir var boðað
til fulltrúafunda þannig að bændur
sjálfir hafa tekið afgerandi þátt í
þróun fyrirtækisins. Auðvitað hafa
líka verið mjög framsýnir menn
í forystu sem hafa verið farsælir
stjórnendur. Mjólkursamsalan er
lengst af einokunarfyrirtæki á sínu
framleiðslusvæði og það sætir tíð-
indum að í öllum þeim kollsteypum
sem íslenskt viðskiptalíf hefur tekið
í áranna rás þá hafi þessu fyrirtæki
alltaf tekist að þróa vörur sínar og
starfshætti með þeim hætti að það
hefur lifað af – og aukið fram-
leiðslu sína. Það finnst mér merki-
legt í sjálfu sér. Samtímis skapaðist
sífellt meiri friður um mjólkurmál-
in. Neytendum líkaði vel við þetta
fyrirtæki.
Þetta hefur náttúrlega gert þá
kröfu til framleiðendanna að þeir
færðu miklar fórnir. Það hefur
þurft að hagræða og fækka bæði
framleiðendum og vinnslustöðum
á sama tíma og framleiðnin hefur
aukist bæði á bú og kú. Gæði fram-
leiðslunnar eru þannig að mörgum
er til efs að nokkur framleiðsla
standi henni á sporði, bæði hérlend-
is sem erlendis. Auðvitað vita allir
að það verður opnað fyrir aukinn
innflutning umfram það sem þegar
er orðið. Mér finnst eins og mjólk-
uriðnaðurinn hafi alltaf verið að
undirbúa næstu skref í þeirri þróun
og tekist það vel. Nú hefur hann
enn einu sinni stokkað sig upp og
sameinast til þess að búa sig undir
þá samkeppni sem hann á í vænd-
um – við útlönd.
Þær fórnir sem bændur hafa fært
hafa líka borið árangur í ævintýra-
legum ávinningi í uppbygging-
arstarfi og það er ekki hægt annað
en að dást að þeim bændum sem
tekið hafa þátt í því.“
Séra Sveinbjörn og húsmæðurnar
Óskar segir að á fyrstu árum
Mjólkursamsölunnar hafi málefni
fyrirtækisins oft verið á dagskrá
ríkisstjórnar og margir málsmet-
andi stjórnmálamenn tekið virkan
þátt í starfsemi fyrirtækisins.
„Margir forystumenn fyrirtækisins
voru líka eftirminnilegir persónu-
leikar, menn á borð við Sveinbjörn
Högnason og Egil Thorarensen og
fleiri góða menn sem voru bæði
farsælir og kænir í störfum sínum.
Sennilega hafa fáir menn fengið
jafnmikið af pólitískum gusum og
svívirðingum yfir sig á þessum fyrstu
árum og séra Sveinbjörn Högnason.
Þær sem harðast gengu fram í bar-
áttunni gegn Samsölunni voru hús-
mæður í Reykjavík. Húsmæðrafélag
Reykjavíkur var einskonar kven félag
sjálfstæðismanna og stofn að í því
skyni að berja á Mjólkur sam sölunni.
Í því ljósi er einhver skemmti-
legasta mynd sem ég hef rek-
ist á af séra Sveinbirni þar sem
hann er að þjóna félagskonum
í Húsmæðrafélaginu til borðs á
vígsluhátíð mjólkurstöðvarinnar
við Laugaveg árið 1949. Þar flutti
Guðrún Pétursdóttir úr Engey
sögufræga sáttaræðu. Myndin sýnir
bæði hvað þær voru gæflyndar og
sáttfúsar þrátt fyrir öll stóru orðin,
en líka hversu mikill maður séra
Sveinbjörn var. Hann erfði ekki
stóryrðin og sýndi þá auðmýkt að
þjóna þeim til borðs. Það er sigur
fólginn í þeirri auðmýkt. Ætli þessi
ljósmynd sé ekki táknræn fyrir
þróun Samsölunnar fyrstu árin?“
Óskar segist hafa átt gott sam-
starf við starfsmenn Mjólkur sam-
söl unnar undir forystu Guðlaugs
Björgvinssonar forstjóra við ritun
þessarar sögu. „Margir hafa verið
mér hjálplegir og veitt mér upplýs-
ingar, forystumenn í mjólkuriðn-
aðinum, þeir Magnús í Birtingaholti
og Guðmundur á Skálpastöðum og
Páll Lýðsson sagnfræðingur hefur
verið mér innan handar á ýmsum
stigum. Ég vil líka fá að nefna
Gunnar Jónsson skrifstofustjóra,
Þórð Jóhannsson sem lengi var bíl-
stjóri og Laufeyju Magnúsdóttur
sem hefur verið í forystu starfs-
mannafélagsins. Og svo vil ég
nefna sveitunga mína í Borgarfirði,
þá Bjarna Guðráðsson í Nesi og
Andrés heitinn í Deildartungu sem
nýlega er fallinn frá en hann var
sonur Jóns Hannessonar sem var
forystumaður Samsölunnar á fyrstu
árum og áratugum fyrirtækisins.“
Bókin Samsala í sjötíu ár er
368 bls. að stærð, prýdd fjölda
ljósmynda. Henni verður dreift til
þeirra bænda sem voru eignaraðilar
og félagsmenn Mjólkursamsölunnar
árið 2005, eldri starfsmanna
og annarra sem áhuga hafa á –
eins og kynnt er á öðrum stað í
Bændablaðinu. Hún verður ekki á
almennum markaði en verður að
sjálfsögðu aðgengileg á bókasöfn-
um.
–ÞH
Séra Sveinbjörn Högnason þjónar vinkonum sínum úr Húsmæðrafélaginu
til borðs á vígsluhátíð Samsölunnar 1949, frá vinstri: María Maack, Guðrún
Pétursdóttir, Guðrún Ólafsdóttir og Jónína Guðmunds dótt ir. Aftar sitja þeir
bændur Sigurjón Sigurðsson í Raftholti og Eiríkur Jóns son í Vorsabæ.
Rafskinnuaug lýs-
ingar sem voru í
gluggum verslunar
Haraldar Árnasonar
við Lækjartorg á árun-
um 1936-1956 vöktu
miklar athygli og
þóttu bæði fallegar og
mikill húmor í þeim.
Gunnar Bachmann
var hugmyndasmiður
þessara auglýsinga,
en Jón Kristinsson
í Lambey teiknaði.
Hann var tengdason-
ur sr. Sveinbjarnar
Högnasonar.