Bændablaðið - 22.10.2009, Blaðsíða 10

10 Bændablaðið | fimmtudagur 22. október 2009
Ungir höfuðborgarbúar hafa
margir mikla gleði og ánægju af
því að gera sér ferð í Fjölskyldu-
og húsdýragarðinn. Segja má að
garðurinn sé að sumu leyti sveit
í borg. Eldri kynslóðir muna
margar hverjar eftir búrekstri
innan þéttbýlismarka á höfuð-
borgarsvæðinu en ekki er víst að
allir viti að upp við Elliðavatn er
rekin umfangsmikil eggjafram-
leiðsla – svo að segja inni í miðju
íbúðarhverfi. Í Elliðahvammi
býr Þorsteinn Sigmundsson for-
maður Félags eggjaframleiðenda
ásamt fjölskyldu sinni og rekur
þar eggjabú, ferðaþjónustu og
hunangsframleiðslu auk ann-
ars. Blaðamaður Bændablaðsins
hitti Þorstein í Elliðahvammi
á dögunum og forvitnaðist um
stöðu eggjaframleiðslu á land-
inu, búskapinn í Elliðahvammi
og skoðanir Þorsteins á landbún-
aðarkerfinu.
Þorsteinn tekur á móti blaða-
manni á hlaðinu og býður í kaffi
í gróðurhúsinu. Þar er jafnframt
boðið upp á hunangssmökkun en í
Elliðahvammi eru framleidd allt að
eitt hundrað kíló af hunangi á ári.
Þorsteinn var í sveit í Dalsmynni á
Snæfellsnesi í eitt sumar sem ungur
maður en önnur tengsl er vart hægt
að segja að hann hafi haft við land-
búnað áður en hann hóf búskap í
Elliðahvammi.
„Ég er fæddur á Bergstaðastræti
28 b, í bakhúsi árið 1943. Ég var
einn af þessum flóttamönnum, for-
eldrar mínir flúðu Reykjavík árið
1949 með Finnboga Rúti Valdi-
marssyni því það var engar bygg-
ing arlóðir að hafa í Reykjavík
fyrir fátækt fólk. Ég tók því þátt í
upp byggingu í Kópavogi, virkjun
félagslífs og ég tók þátt í að byggja
upp þetta samfélag. Ég lít á mig
sem Kópavogsbúa. Hingað upp
eftir í Elliðahvamm fluttum við, ég
og Alísa kona mín, þegar við gift-
um okkur árið 1965 og höfum búið
hér, lifað af landbúnaði að mestu
leyti síðan.“
– Hvað rak þig þá upp í Ell iða-
hvamm til að stunda landbúnað?
„Ég hafði verið að vinna í Sápu-
gerðinni Frigg og var lærður sápu-
gerðarmaður. Þegar við fluttum
hing að upp eftir byrjuðum við með
lítinn búskap og ég vann í sápu-
gerðinni á sama tíma. Svo einhvern
veginn helltist það yfir mig að ég
gat ekki hugsað mér það sem mína
framtíð að vera fastur inni í sápu-
verksmiðju. Mér var það óbærilegt
enda er ég mikið náttúrubarn og
lítið frelsi fólgið í því að vera lok-
aður inni milli veggja sápugerð-
arverksmiðju. Ég ákvað þá að hætta
og taka þá áhættu að reyna að lifa
alfarið af landbúnaði. Það tókst,
með harðfylgi, og segja má að við
höfum farið að lifa algjörlega af
landbúnaði upp úr 1970.“
Maður ekki einhamur
Elliðahvammur var upphaflega
ný býli og er jörðin ekki stór en
öll skipulögð til landbúnaðarnota.
Börn Þorsteins hafa komið inn í
reksturinn á undanförnum árum
en Þorsteinn er þó alls ekki á því
að hætta búrekstrinum. Hann hefur
reyndar í mörgu að snúast en með-
fram því að vera formaður Félags
eggjaframleiðenda er hann jafn-
framt stjórnarformaður Stofnunga,
stjórnarformaður Ísfugls, situr
í stjórn Félags býflugnabænda
auk annarra félagsstarfa. Í Elliða-
hvammi er rekin eggjaframleiðsla
upp á 150 tonn á ári, um 60 tonn
framleidd af kjúklingum auk
þess sem rekin er ferðaþjónusta í
þremur húsum og búið er félagi í
Ferðaþjónustu bænda. Jafnframt er
framleitt hunang í Elliðahvammi og
ræktuð epli auk ýmissar annarrar
ræktunarstarfsemi. Þorsteinn seg-
ist vera nýjungagjarn og viss um að
framþróun í landbúnaði verði ekki
nema að menn prófi sig áfram.
„Oft eru þetta reyndar tilvilj-
anir, hlutir sem vinda upp á sig. Allt
spilar þetta saman og fjölbreytni
finnst mér skipta verulegu máli í
þessum rekstri.“
– Hvernig hófst búskapur ykkar
hjóna hér?
„Í upphafi vorum við hér með
smávegis af hænsnum og fórum
svo út í gæsarækt. Við vorum með
aligæsir og sömuleiðis fengum við
egg og unga af villigæsum sem við
ólum svo upp. Þessu slátruðum við
á haustin og seldum sem jólagæs-
ir. Við vorum raunar í ýmsu öðru
smávægilegu, svo sem kertasteypu.
Upp úr 1970 fórum við síðan í
eggja framleiðslu fyrir alvöru.“
Brautryðjendastarf í
kjúklingaræktun
Í Elliðahvammi var líka hafin kjöt-
framleiðsla á svipuðum tíma og var
það að vissu leyti brautryðjenda-
starf. Þorsteinn segir að vart hafi
verið hægt að tala um neina neyslu
á kjúklingkjöti í landinu í upphafi
áttunda áratugarins enda hafi sala á
kjúklingi einskorðast að segja má
við örfáa veitingastaði í Reykjavík.
„Við tengdumst fljótlega Jóni og
fjölskyldu hans á Reykjum í kjöt-
framleiðslunni. Allt var þetta frem-
ur frumstætt til að byrja með en svo
reistum við í samvinnu og hófum
rekstur á sláturhúsi undir merkjum
Ísfugls. Þetta var gríðarleg breyt-
ing, kjötframleiðslan fór úr nokkr-
um tonnum upp í á milli sex og sjö
þúsund tonn. Þetta er hins vegar
ekki stór hluti af framleiðslu okkar
í dag.“
– Nei, þið einbeitið ykkur að
eggjaframleiðslu. Hvernig hefur sá
búskapur þróast hjá ykkur í gegn-
um árin?
„Hún hefur þróast þannig að
þessi grein er orðin mjög vél-
vædd. Við erum með mjög góðar
hænur í dag hér á landi, með þeim
bestu sem völ er á í heiminum. Við
erum með hámarksafurðir eftir
fugl og heilbrigði stofnsins er afar
gott. Við eigum kost á góðu fóðri
og almennt held ég að hægt sé að
segja að eggjaframleiðsla á Íslandi
sé í nokkuð góðum málum eins og
staðan er. Hvað okkur varðar per-
sónulega erum við í mjög góðum
málum, framleiðslan gengur vel
og markaðurinn tekur vel við. Við
fórum fljótlega út í vélvæðingu
þegar sú tækni var að ryðja sér til
rúms og þetta hefur verið farsælt.“
– Hversu margir stunda eggja-
framleiðslu á Íslandi núna? Hvern-
ig stendur greinin rekstrarlega?
„Þeir eru um tuttugu sem eru það
stórir að þeir eru í skýrsluhaldi, auk
einhverra smærri aðila. Rekstrarleg
staða greinarinnar er vel viðunandi.
Munurinn á eggjaframleiðslunni og
kjúklingræktinni felst í skuldsetn-
ingunni. Kjúklingaræktin er vel
þróuð og vélvædd en víða eru búin
afar skuldsett eins og við þekkjum
svo sem víða í íslenskum landbún-
aði í dag. Eggjaræktin stendur hins
vegar mun betur það ég best veit
þó auðvitað sé staðan eitthvað mis-
jöfn þar. Flest bú eru í ásættanlegri
stöðu og munu klára sig af sínum
málum fái þau frið til þess.“
– Hvað má segja um verðalag
á eggjum á Íslandi? Eru þið sam-
keppnishæf ef miðað er við erlenda
framleiðslu?
„Ég hef spurst fyrir um hvað egg
kosta út úr verslunum í nágranna-
löndum okkar, s.s. Færeyjum og
Noregi, og þau eru yfirleitt litlu
dýrari þar heldur en hér. Það var
reyndar verið að biðja um egg
héðan til Færeyja á dögunum enda
þeir ósáttir við verðlag þar. Ég veit
hins vegar ekki hvort við erum
hreinlega aflögufær um afurðir á
þann markað.“
Landbúnaður á Íslandi er ein
heild sem þarf að standa vörð um
Þorsteinn segir landbúnað á Íslandi
hafa þurft að þola mörg þung högg
á síðari árum og það sé ljóst að það
megi ekki mikið út af bregða til að
grundvöllur fyrir landbúnaðarfram-
leiðslu hérlendis bresti. Hvert það
áfall sem yfir eina búgrein dynji
hafi keðjuverkandi áhrif á aðrar
greinar með þeim afleiðingum að
grunnur kerfisins veikist ennþá
meira. Beint samspil milli eggja-
framleiðslu og annarra greina sé
kannski ekki mikið en landbúnaður
sé ein heild og verði að líta svo á í
öllum ákvörðun.
„Það er til að mynda ekki mikið
samspil milli eggjaframleiðslu og
kjúklingaræktarinnar. Það eina sem
í raun er sameiginlegt er kynbóta-
starfið okkar í Stofnunga uppi á
Hvanneyri. Að öðru leyti eru nokk-
uð skörp skil á milli greinanna en
vissulega spilar staða þeirra saman
við stöðu landbúnaðar í heild sinni.
Ef ein grein veikist hefur það áhrif
á allan landbúnað. Staða landbún-
aðar á Íslandi er sú að það er búið
að ganga svo nærri honum að hann
stendur á bjargbrúninni. Ef meira
verður höggvið í undirstöðurnar
þá mun landbúnaðarkerfið hrynja
til grunna. Vissulega finnur maður
til þess að eftir bankahrunið virðist
fólk hafa áttað sig á að landbún-
aður leikur stórt hlutverk í íslensku
samfélagi. Ég vonast bara til að
sú hugarfarsbreyting endist og að
Íslendingar beri gæfu til að verja
landbúnaðinn.“
– Þú telur sem sagt að staða
eggjaframleiðslu í landinu sé nokk-
uð ásættanleg og menn muni kom-
ast yfir þann hjalla sem efnahags-
hrunið olli fái þeir tíma og frið til.
Hefurðu trú á að það gerist eða hef-
urðu áhyggjur af því að aðrir þætt-
ir valdi greininni búsifjum? Hvað
myndi aðild að Evrópusambandinu
til dæmis þýða fyrir eggjafram-
leiðsluna?
„Það yrði hræðilegt ógæfuspor.
Það væri barnaleg ákvörðun að
taka og ég held að menn ættu að
kynna sér sögu Evrópu. Evrópa er
flakandi sár og Evrópusambandið
er ótraust bandalag. Eggjabændur
gætu slökkt á sinni framleiðslu
ef gengið yrði í sambandið, það
myndi þýða algjört hrun. Það er
ein sérstök ástæða fyrir því. Við
yrðum kannski samkeppnisfær-
ir í verði til einhvers tíma en við
myndum aldrei ráða við það ef
verði yrði sökkt á dúndrandi tilboð.
Þeir tveir aðilar sem halda á nánast
allri smásölu í landinu, gætu pant-
að inn tíu gáma af eggjum á gríð-
arlegu tilboði og vitaskuld myndu
þeir leggja áherslu á að selja það
fyrst. Á meðan sætum við uppi
með okkar vöru sem ekki seldist
og þar með væri grundvöllur fram-
leiðslunnar brostinn. Ég hef trú á að
þetta myndi henda líka með aðrar
greinar landbúnaðar. Við myndum
sjá þetta gerast með kjötvinnsl-
urnar og mjólkursamlögin líka,
þeim þyrfti að loka. Landsbyggðin
færi sérstaklega illa út úr aðild og
sumir þéttbýliskjarnar reyndar líka.
Atvinnuleysi myndi stóraukast og
einhver hundruð milljarða myndu
tapast því þessar atvinnugreinar
skulda auðvitað peninga.“
– Af orðum þínum má greina
að þú teljir að fákeppni á smá-
sölumarkaði yrði hamlandi fyrir
búvöruframleiðslu hér ef gengið
yrði í Evrópusambandið. Hver er
staðan að þessu leyti núna?
„Fákeppni á smásölumark-
aði er vissulega hamlandi eins
og staðan er en mín trú er að hún
myndi aðeins aukast við inngöngu í
Evrópusambandið.“
Íslensk egg státa af hvað mestum
gæðum í heimi
Þorsteinn segir eggjaframleiðslu
hér á landi búa við hvað best gæða-
kerfi í heiminum enda hafi tekist
að verjast sjúkdómum hér betur en
víðast hvar annars staðar. Því sé
vonandi að íslenskir eggjabænd-
ur geti miðlað af þekkingu sinni í
sjúkdómavörnum til erlendra koll-
ega sinna.
„Við búum við mun meiri gæði
hér á landi heldur en víðast hvar
í Evrópu. Ég myndi segja að við
stöndum á pari við Svía og Norð-
menn. Þessar þrjár þjóðir búa við
öflug og góð gæðakerfi en víð-
ast hvar annars staðar verður því
miður að segjast eins og er að allt
er í molum. Okkur hefur auðvitað
tekist afar vel að glíma við bæði
salmón ellu og kamfýlóbakter. Við
erum með lægstu tíðni þessara
sjúkdóma sem þekkist og hingað til
lands hafa menn komið til að kynna
sér þennan árangur. Vonandi getum
við orðið mönnum til aðstoðar í
glímunni við þessa sjúkdóma.“
Þorsteinn segir ekki neina sér-
staka útrásardrauma hjá eggja-
bændum þrátt fyrir mikil gæði
vörunnar. Mikið af eggjum hafi
reyndar verið flutt út til Færeyja
á tímabili en sá útflutningur hafi
legið niðri um tíma.
„Ég veit ekki hvort það verður
eitthvað meira úr því. Annars höf-
um við sinnt innanlandsmarkaði og
erum ekki með sérstök önnur plön.“
– Er þá jafnvægi á innanlands-
markaði með egg?
„Hann er í jafnvægi í dag já. Það
hefur vissulega ekki alltaf verið,
við höfum stundum farið fram úr
okkur í framleiðslu. Þetta gengur
í bylgjum en markaðurinn virðist
leita í jafnvægi.“
– Á síðustu árum hafa komið á
markað egg sem hafa verið mark-
aðssett sem vistvæn og lífræn.
Eftir spurn eftir vörum af því tagi
hefur aukist verulega. Telurðu líkur
á að sú þróun haldi áfram og eru
líkur til að fleiri eggjabændur muni
fara út í slíka framleiðslu?
„Það er ákveðinn markhópur
sem vill kaupa þessa vöru. Þetta er
dýrari framleiðsla og eftir því sem
ég best veit þá gengur þetta prýði-
lega. Það er mjög gott að hafa þetta
í bland en það er jafn ljóst að það
geta ekki allir farið út í framleiðslu
af þessu tagi. Það verður auðvitað
að leita hagkvæmra lausna í þessu
sem öðru. Þeir sem vilja fá vöru
af þessu tagi eiga auðvitað að eiga
kost á því.“
Framtíðin björt ef við stöndum
áfram utan ESB
Þorsteinn segir nýliðun hæga í
stétt eggjabænda. Þörf sé á endur-
nýjun í greininni en búin séu hins
vegar almennt í mjög góðu standi
og tiltölulega lítið mál væri að auka
framleiðslu ef þörf yrði á.
„Það verður nú að viðurkenn-
ast að það er fremur lítil nýliðun
í greininni og eggjabændur eru
almennt ekki yngstu bændurnir.
Þetta á reyndar ekki bara við um
eggja bændur heldur er landlægt í
landbúnaði og ekki bara á Íslandi.
Þessar greinar eru svo mikið keyrð-
ar áfram af aðkeyptu vinnuafli og
oft innfluttu og það má segja að það
standi nýliðun að vissu leyti fyrir
þrifum. Mín skoðun er sú að það
eigi að keyra á fjölskyldubúskap og
menn eigi að reyna eftir megni að
sinna þessu sjálfir.“
Þorsteinn segist bjartsýnn á
framtíð eggjaframleiðslu á Íslandi
ef rétt verði haldið á málum á næstu
árum. Hann segir jafnframt að hann
telji ekki miklar líkur á stórstígum
breytingum í nánustu framtíð. Hitt
sé svo annað mál að það verði að
vera til staðar pólitískur vilji til að
standa við bakið á íslenskum land-
búnaði almennt. Hann verði ekki
varinn með markaðsvæðingu né
inngöngu í Evrópusambandið.
„Við erum bara á svipuðu róli og
það sem er að gerast erlendis. Ég sé
ekki fyrir mér neina sérstaka stökk-
breytingu á næstu árum enda eru
búin almennt mjög tæknivædd og í
góðu standi. Við erum með vísi að
vinnslu hérlendis og það hefur verið
mikið að gera þar að undanförnu
enda hefur eggjamassi til iðnaðar-
framleiðslu verið fluttur inn í mun
minna mæli en áður eftir að krón-
an féll. Sú vinna gengur ágætlega
en almennt er þetta hægfara þróun.
Við munum halda áfram í kynbóta-
starfi og halda áfram á sömu braut.
Ef við berum gæfu til að standa
áfram utan Evrópusambandsins á
þessi grein alla framtíð fyrir sér.“
fr
Sápugerðarmaður sem hóf fram-
leiðslu á eggjum og hunangi
Formaður eggjabænda, Þorsteinn í Elliðahvammi vill halda landbúnaði sem
fjölskyldurekstri. Aðild að Evrópusambandinu yrði hræðilegt ógæfuspor
sem myndi ganga að eggjaframleiðslu dauðri
Þorsteinn Sigmundsson í Elliðahvammi með nokkrar smávaxnar en af-
kasta miklar kaupakonur sem framleiða fyrir hann hunang.