Bændablaðið - 22.10.2009, Blaðsíða 17

19 Bændablaðið | fimmtudagur 22. október 2009
NÚ ÞEGAR Ísland hefur sótt um aðild
að Evrópusambandinu (ESB) er
ástæða til að fjalla um þær undan-
þágur og sérlausnir sem ríki hafa
fengið við aðild að sambandinu.
Það er eðlileg krafa ríkjasam-
bands eins og ESB að vilja sem
mest halda í sameiginleg stefnumið
sáttmála ríkjanna, m.a. til að fullt
jafnræði gildi milli aðildarríkja
og til að koma í veg fyrir of flók-
ið regluverk sem byggist á undan-
þágum. Reynslan hefur verið sú í
stækkunarferlum sambandsins að
ný ríki hafa gert kröfur um tíma-
bundnar undanþágur eða varanleg-
ar sérlausnir frá sáttmála ESB.
Þegar gengið er til aðildarviðræðna
er þýðingarmikið að ný ríki komi
með í farteskinu vandaða kröfugerð
með vísun í gjörðir ESB og ástæð-
ur þess að ríkin telji sig ekki geta
framfylgt öllum ákvæðum sáttmála
ESB vegna sérstöðu eða vegna
aðlögunarvandamála.
Það gildir í öllum tilvikum að til
að fá aðlaganir, jafnt tímabundnar
sem ótímabundnar, þarf að setja
fram ákveðna sérstöðu Íslands
og sýna fram á að hvaða leyti
aðstæður hér á landi séu sérstak-
ar og frábrugðnar því sem gerist í
ríkjum ESB. Framkvæmdastjórn
ESB sér um samningaviðræður
við EES/EFTA-ríkin um aðlag-
anir og almennt kallar það á mikla
undirbúningsvinnu, m.a. við að
sýna fram á sérstöðu Íslands og
að semja um aðlaganir. Ekki er
sjálfgefið að samkomulag náist
um aðlaganir, en mikilvægt er að
greina sem fyrst hvort þörf sé á
aðlögunum til þess að nægur tími
gefist til að undirbúa viðræður við
framkvæmdastjórnina.
Í skipunarbréfi Evrópunefndar-
innar var henni falið að skoða und-
anþágur við gerð aðildarsamninga.
Nefndin gerir einnig grein fyrir sér-
ákvæðum eða sérlausnum sem ein-
stök ríki sömdu um í aðildarsamn-
ingum sínum. Tilvitnun hér á undan
er tekin úr skýrslu nefndarinnar
og undirstrikar mikilvægi þess að
leggja í vandaða heimavinnu við að
skýra sérstöðu Íslands í landbún-
aðarmálum. Samningar um slíkar
sérlausnir nást í aðildarsamning-
um ríkja við ESB en þeir eru jafn-
réttháir Rómarsáttmálanum. Það er
þýðingarmikið að halda því til haga
að löggjöf ESB, er varðar landbún-
aðarmál, er rétthærri en landsréttur
aðildarríkja. Hér er því um yfir-
þjóðlegt vald að ræða. Þess vegna
er mikilvægt að tryggja varanlegar
undanþágur í aðildarsamningum.
Undanþágur og sérlausnir ríkja
eru annars vegar tímabundnar og
hins vegar varanlegar.

Sérákvæði í aðildarsamningum
Í samningum ESB við síðustu
stækkun árið 2004 við 10 ríki
Mið- og Austur-Evrópu var samið
um aðlögunartímabil ríkjanna á
árabilinu frá 2004 til 2013. Þetta
aðlögunartímabil var ætlað til að
nýju ríkin hefðu tíma til að upp-
fylla allar ESB-reglugerðir og land-
búnaðarstyrkir ESB færu úr 25%
í 100% á tímabilinu. Ein sérlausn
nýju ríkjanna var hærri hlutfalls-
legur byggðastuðningur á aðlög-
unartímanum úr seinni stoð CAP,
sem var ætlað að koma til móts við
lægri beina styrki úr fyrri stoð CAP
í upphafi.
Varanlegar sérlausnir sem hafa
fengist í aðildarsamningum, og
varða landbúnað, við ESB eru helst
þessar:
    & 
'
   #
  
-
leika (deilt er um hve varanlegur
þessi styrkur er).
  ‚{‘ =q 
‹'
  c#
Ž„`¡`'
  # 
 =   
-
enda.
Rétt er að gera grein fyrir þeim
sérlausnum sem eiga við íslenskar
aðstæður. Það er mat höfundar að
allar ættu þær að koma sterklega til
álita í aðildarviðræðum Íslands við
ESB.
Finnar og Svíar náðu mikilvægu
sérákvæði um stuðning við land-
búnað á norðurslóðum í aðild-
arsamninga sína árið 1994. Hefur
þessi sérlausn gengið undir nafninu
Norðurslóðaákvæðið. Það felur í
sér rétt þessara landa til að styrkja
sjálf landbúnað sinn á afmörk-
uðum svæðum umfram það sem
almennt er kveðið á um í CAP.
Tilgangurinn er að auka samkeppn-
ishæfni landbúnaðar á norðlæg-
um slóðum, vernda umhverfið og
efla búsetu á þessum slóðum. ESB
féllst á þau rök í aðildarviðræð-
um að samþykkja yrði varanlega
sérlausn vegna erfiðra búskap-
arskilyrða sem rekja mætti m.a.
til veðurfars og fámennis byggðar
norðan 62. breiddargráðu (142.
gr. í aðildarsamningum Finnlands
og Svíþjóðar við ESB fjallar um
Norðurslóðaákvæðið).
Finnar náðu inn í sinn aðildar-
samning ákvæði um að styrkja
megi sérstaklega svæði sem eigi í
alvar legum erfiðleikum með aðlög-
un að CAP. Það eru svæði í Suður-
Finnlandi sem notið hafa þessa
stuðnings. Finnar og ESB deila
nú um hvort þetta hafi verið var-
anlegt ákvæði eða tímabundið en
ESB telur að þessi stuðningur hafi
verið tímabundinn. Slæm reynsla er
af þessari leið, bæði vegna þess að
hún er ekki varanleg að áliti ESB
sem og að hún skipti Finnlandi
upp í svæði, sem skapar ójafnræði
og ójafnvægi í byggðamálum, og
leiðin hlýtur auk þess að teljast
efnahagslega óhagstæð til lengri
tíma litið.
Í þriðja lagi hafa lönd samið
um stuðning við landbúnað á harð-
=q      ‘' ‚ { 
!    ‚{‹ 
  
jafna samkeppnisstöðu þeirra gagn-
vart frjósamari svæðum. Bretar og
Írar settu fyrstir þetta ákvæði inn
í aðildarsamninga sína og sama
gerðu Austurríkismenn, Finnar,
Svíar og Maltverjar síðar. Allt
Finnland er skilgreint sem harðbýlt
svæði, sem ætti að vera fordæm-
isgefandi þegar kemur að flokkun
Íslands.
„¢#
 q

!   # 

aðildarsamningi Möltu, er áhuga-
verð fyrir Ísland að því leyti að
+   #„¢ 

flokkuð sérstaklega þegar kemur
að úthlutun ESB-styrkja vegna
sérstakra aðstæðna á eyjunni. Það
styrkir yfirlýsinguna að hún byggir
á 158. grein Maastricht-sáttmálans
um harðbýlustu svæði og eyjar (e.
least favoured regions and islands)
og fylgir vegna þessa ákvæðis sér-
stök yfirlýsing með Amsterdam-
sáttmálanum. Evrópunefnd for-
sætisráðuneytisins vekur athygli
á í skýrslu sinni eftirfarandi hluta
úr yfirlýsingunni sem fylgdi
Amsterdam-sáttmálanum, sem
varðaði eyjasvæðið, eða að „eyja-
svæði líði fyrir landfræðilega stöðu
þeirra, sem hamli efnahags- og
félagslegri þróun þeirra og því
megi grípa til sérstakra aðgerða
þeim í hag til að samlaga þau innri
markaðnum á sanngjarnan hátt“.
Ákvæði um jaðarsvæði í
Rómarsáttmála
Í Rómarsáttmálann var sett inn sér-
stakt ákvæði sem fjallar um það
sem þýða mætti sem jaðarsvæði
(e. outermost regions). Í skýrslu
vinnuhóps utanríkisráðuneytisins
er notað orðið útkjálki Evrópu. Hér
er um að ræða 299. grein sáttmál-
ans. Með þessu vildi ESB „veita
útkjálkunum verulega sérstöðu að
ýmsu leyti, þ.á m. á sviði landbún-
aðar, fiskveiða o.fl. Ákvæðin sýna
að sérstakt og víðtækt tillit til stað-
hátta og atvinnuhagsmuna o.fl. á
sér stoð í grundvallarreglum ESB
án þess að um sérstaka túlkun, und-
anþágu eða tímabundna aðlögun sé
að ræða.“
Þessi fullyrðing úr skýrslu
vinnuhóps utanríkisráðuneytisins,
sem í voru sérfræðingar og hags-
munaaðilar, m.a. í landbúnaði, er
merkileg í ljósi þess að oft hefur
verið haldið fram í umræðunni um
hugsanlega aðild að ESB að lítið
tillit væri tekið til séraðstæðna
smáríkja. 299. greinin er sértæk
að því leyti að tilgreindar eru eyj-
arnar sem ákvæðið gildir fyrir,
þ.e.a.s. frönsku umdæmin handan

  ¢#! 
 
Kanaríeyjar. Í sáttmálanum kemur
fram í þýðingu fyrrgreinds vinnu-
hóps að svæðin séu „afskekkt, ein-
agruð og lítil, landslag er óhagstætt
og einnig veðurfar, efnahagslífið er
háð örfáum tegundum framleiðslu-
vara“. Ákvörðunarvald um sérstak-
ar ráðstafanir vegna stuðnings við
jaðarsvæði er í höndum ráðherra-
ráðs ESB að fengnum tillögum frá
framkvæmdastjórninni. ESB hefur
sett reglugerðir til að útfæra stuðn-
ing við þessi umdæmi handan hafs-
ins, eins og það er svo skemmtilega
orðað í sáttmálanum.
En hve vel eiga þessar sérlausnir
við Ísland? Um það verður fjallað í
næstu grein.
„

=# }''
  í stjórnmálafræði við Háskóla Íslands.
Heimildir:
Evrópunefnd forsætisráðuneytisins
(2007, mars). Tengsl Íslands og Evr-
ópu sam bandsins. Reykjavík: For-
sætis ráðu neytið.
Óttar Pálsson og Stefán Már Stefánsson
(2003). Fiskveiðireglur Íslands og
Evr ópusambandsins. Reykjavík:
}&+` Framkvæmdastjórn ESB (2004, desem-
ber). Enlargement of the European

'„


 Vinnuhópur utanríkisráðuneytisins
(2003, nóvember). Íslenskur landbún-
að ur í alþjóðlegu umhverfi. Áfanga-
skýrsla.
Undanþágur og sérlausnir ríkja innan ESB
Jón Baldur Lorange
stjórnmálafræðingur og sviðsstjóri hjá
Bændasamtökum Íslands
jbl@bondi.is
Þann 13. þessa mánaðar var opn-
aður nýr vegur um Arnkötludal.
Vegurinn fær veganúmerið 61
og telst til Djúpvegar en áður
lá vegur 61 suður Strandir og
Hrútafjörð vestanverðan.
Það blés all hressilega á við-
stadda en vegagerðarfólk, heima-
menn á Ströndum og í Reykhóla-
sveit og aðrir gestir létu það ekki
 
 ' |
 ‚'   göngu ráðherra og Hreinn Haralds-
son vegamálastjóri klipptu á borða
sem strengdur var utan um stein
og afhjúpuðu um leið merki, sem
markar þau tímamót að bundið
slitlag er nú á allri leiðinni milli
Reykjavíkur og Ísafjarðar og raun-
ar alla leið til Bolungarvíkur. Horf-
ið var frá því að strengja borðann
yfir veginn, svo sem hefð er fyrir,
sökum þess að Kári lét heldur
ófriðlega meðan á athöfninni stóð.
Fjölmenni var við opnunina og
að henni lokinni bauð Vegagerðin
upp á veitingar í félagsheimilinu á
Hólmavík.
Með veginum styttist leiðin
milli Reykjavíkur og Hólmavíkur
um 42 kílómetra. Með opnun
brú arinnar um Mjóafjörð styttist
vetr ar leiðin milli Hólmavíkur og
Ísa fjarð ar um 33 kílómetra þann-
ig að samtals er um að ræða 75
km styttingu á vetrarleiðinni milli
Ísa fjarðar og Reykjavíkur. Þá eru
þetta stór tímamót að því leyti
að með veginum er komið bund-
ið slitlag milli Bolungarvíkur og
Reykja víkur.
Atvinnubílstjórar eru meðal
þeirra sem þessar samgöngubætur
nýtast hvað best. Við opnunarhá-
tíðina kom til að mynda fram
að leiðina Ísafjörður-Reykjavík
mætti nú við góð skilyrði aka á 7
tímum í stað 8-9 stunda áður. Þá
hefur komið fram í fjölmiðlum að
Eimskip hyggist bregðast við með
8% lækkun á flutningskostnaði.
Hjá Kaupfélagi Steingríms-
fjarð ar, sem er eina matvöruversl-
unin á Hólmavík, er ekki fyrirséð
hvort lækkaður flutningskostnaður
skili sér í lægra vöruverði í versl-
uninni. Jón Eðvald Halldórsson
kaupfélagsstjóri segir að nýi veg-
urinn sé vissulega samgöngubylt-
ing fyrir Strandamenn og aðila í
flutningarekstri. „En hvort lækk-
un flutningskostnaðar á eftir að
skila sér í lægra vöruverði verður
að koma í ljós. Þó ég sé vissulega
búinn að gera áætlun um hverju
það geti mögulega skilað okkur að
aka nýjan veg samkvæmt nýju fyr-
irkomulagi á vöruflutningum, þá
er það eingöngu áætlun og raun-
lækkun kostnaðar á eftir að koma
fram. Nokkrir óvissuþættir sem
þarf að fá haldbært mat á fyrir
reksturinn eru t.a.m. hversu mikið
við komum til með að nýta okkur
veginn með tilliti til veðurfars og
þjónustu, hvaða áhrif hann hefur
á olíueyðslu, hver tímasparnaður-
inn verður o.fl. Þegar þessir þættir
liggja fyrir, og bendi niðurstöðurn-
ar til þess að grundvöllur sé fyrir
lækkun vöruverðs, munum við að
sjálfsögðu taka það til alvarlegrar
skoðunar,“ segir Jón Eðvald. kse
Vegurinn um Arnkötludal opnaður
Mikil tímamót í sam-
göngumálum Vestfirðinga
Hreinn Haraldsson vegamálastjóri ávarpar samkomuna. Kristín Lilja Sverrisdóttir skæravörður frá Hólmavík og
Kristján L. Möller samgönguráðherra fylgjast með.
Kristján afhjúpar steininn.
Glæsilegt veisluborð í félags-
heimilinu á Hólmavík, í boði
Vegagerðarinnar, en Café Riis sá
um veisluföngin.
Meðal vígslu-
gesta í rokinu
var Guðmundur
Björns son flutn-
ingabílstjóri,
sá með derhúf-
una, sem hefur
verið mikill bar-
áttumaður fyrir
veginum.