Bændablaðið - 10.11.2011, Qupperneq 21

Bændablaðið - 10.11.2011, Qupperneq 21
21Bændablaðið | fimmtudagur 10. nóvermber 2011 Víða um heim vex nú eftirspurn eftir lífmassa til orku- og efna- framleiðslu. Þetta á meðal annars rætur í þeirri ákvörðun margra iðnvæddra þjóða að auka hlut inn- lendra og sjálfbærra orkugjafa í heildarorkunotkun. Þannig hafa bæði ESB og Bandaríki Norður- Ameríku sett sér það markmið að allt að 20% orku í samgöngum og flutningum komi frá endurnýjan- legum orkugjöfum árið 2020. Áætlað er að stórauka orkufram- leiðslu með lífmassa frá landbúnaði og skógrækt. Nú sem stendur er líf- eldsneyti (t.d. etanól og olía) fyrir vélar og farartæki einkum fram- leitt úr maís og repju, sem ræktað er á frjósömu akurlendi. Þetta hefur verið gagnrýnt á þeim forsendum að orkuefnaframleiðslan keppi um land við matvælaframleiðsluna. Margir telja æskilegt að framleiða lífelds- neyti fremur úr skógarafurðum og þá gjarna úr skógi á rýru landi. Þrátt fyrir þetta er þróunin víða sú að rækta hraðvaxta tré og runna á góðu landi þar sem auðvelt er að beita vélum við ræktun og uppskeru. Sé ætlunin að fá hátt hlutfall af viði í lífmassanum eru gjarna notaðar aspir í tempraða beltinu en tröllatré (Eucalyptus) þar sem heitara er. Slík ræktun getur gefið af sér borðvið auk lífmassans. Skógrækt sem fyrst og fremst miðar að lífmassaframleiðslu, og mætti nefna akurskógrækt, hefur mun styttri ræktunarlotu en skógrækt sem ætluð er til timburframleiðslu. Algeng ræktun varir í 3-20 ár. Ræktun í 3-8 ár nefnist á ensku short rotation coppice (SRC) og hefur verið nefnd teinungarækt, og ef ræktunarlotan er 8-20 ár er skógræktin nefnd short rotation forestry (SRF), sem gæti kallast skógrækt með stutta lotu eða skammlotuskógrækt. Víðiræktun í Svíþjóð og á Englandi er dæmigerð teinungarækt þar sem venjulega er uppskorið á þriggja ára fresti og upp- skeran kurluð í heilu lagi. Trjákenndur lífmassi er einnig framleiddur úr öðrum plöntum en trjám. Víða er korn- eða grashálmur nýttur til framleiðslunnar. Sem dæmi um orkugrös má nefna fílag- ras (Miscanthus) og „switchgrass“ (Panicum virgatum). Það fer eftir ýmsu hvað hentugast er að rækta. Má þar nefna gerð ræktunarlands, efnasamsetningu lífmassans sem á að framleiða, hvaða orkuefni á að fram- leiða og svo hvaða framleiðsluað- ferðir er hentugt að nota. Stundum er framleiðslan brennd beint, stundum er hún gerjuð í etanól og svo er einnig hægt að framleiða viðarkol, olíu, gas o.fl. Því fylgja ýmsir kostir að nota trjágróður til þess að framleiða líf- massa. Stofnkostnaður kann að vera svipaður og við aðra ræktun, en rækt- unin sjálf er nánast viðhaldsfrí. Trén og runnarnir endurnýja skóginn með rótar- eða stofnsprotum eftir að upp- skorið er og því sparast plöntunar- kostnaður. Tekjur skila sér þó síðar en þegar einærar eða vetrareinærar tegundir eru ræktaðar. Fjölær orku- grös gefa heldur ekki fulla uppskeru fyrr en nokkrum árum eftir sáningu eða útplöntun. Það er á margan hátt auðveldara og ódýrara að stofna til lífmassaskóg- ræktar á Íslandi en í grannlöndum okkar. Má þar nefna að ekki þarf að girða fyrir nagdýr og hjartardýr, en þau dýr eru mikill Þrándur í Götu ræktunar lauftrjáa víða um heim. Einnig er illgresisvandi mun minni hér en víðast hvar annars staðar. Hver er staðan hér á landi? Skemmst er frá því að segja að skógrækt eins og hér hefur verið lýst er ekki hafin hér á landi, né heldur ræktun annarra orkuplantna að undanskildri ræktun á repju í litlum mæli. Aðstæður til ræktunar á orku- skógi eru samt sem áður að mörgu leyti góðar. Fyrst og fremst má þar nefna að landrými er töluvert, og ekki þarf að nýta allt land til fóðurfram- leiðslu. Þorbergur Hjalti Jónsson og Björn Traustason á Mógilsá hafa gert úttekt á stærð lands sem hægt væri að nýta til iðnviðarræktunar og er í minna en hundrað kílómetra fjar- lægð frá núverandi og áformuðum kísiljárnverksmiðjum á Suður- og Vesturlandi. Þessar tölur eru sem hér segir. Framræst mýri er 139 þúsund hektarar, graslendi, mói og hálfgróið og lítt gróið land er 128 þúsund ha að flatarmáli og tún eru 67 þúsund ha. Samtals eru því 334 þúsund hektarar á svæðinu hæfir til ræktunarinnar. Að sjálfsögðu verður allt þetta land ekki nýtt á þennan hátt, t.d. má strax draga túnastærðina frá þessari tölu. Ekki er heldur auðvelt að átta sig á hve áfjáðir landeigendur verða í að hefja ræktun iðnviðar. Ef fjórðungur af óræktuðu landi yrði nýttur til iðn- viðarskógræktar, mundi það nema um 67 þúsund ha, sem er jafn stórt núverandi ræktarlandi á þessu svæði. Þörf fyrir iðnvið Hver er þá þörfin fyrir iðnvið? Miðað við lágmarks viðarþörf verksmiðja á Grundartanga, í Helguvík og við Þorlákshöfn þyrfti að rækta skóg á 40 þúsund ha. Ef viðurinn ætti að koma í stað innfluttra kola og koks þyrfti skóg á 255 þúsund ha, sem þýddi í raun að allt óræktað land á Suður- og Vesturlandi yrði að taka undir skógrækt. Þá má spyrja: Af hverju að binda sig við innan við 100 km fjarlægð frá verksmiðjunum? Skýringin á þeirri tölu er að flutningskostnaður frá skógi til verksmiðju yrði líklega viðráðanlegur innan þessara marka. Viður og viðarkurl er dýrt í flutningi. Verksmiðjan á Grundartanga flytur því mikið inn af kolum og koksi, sem mun hagkvæmara er að flytja en við. Ef framleidd væru viðarkol úr skógarafurðum utan þess svæðis sem áður er rætt um, væri hægt að stækka svæði til ræktunar á iðnviði töluvert, vegna þess að viðarkolin eru hagkvæmari í flutningi. Flutningur með skipum gæti líka reynst ódýrari en landflutningur. Heppilegar trjátegundir Til framleiðslu á iðnviði er hægt að nota margar tegundir barr- og lauf- trjáa. Sjálfsagt er að nýta grisjunar- við úr greni- og furuskógum, eins og gert var í Skorradal á síðasta ári. Ef ekki þarf að afbarka viðinn þarf ekki að gera miklar kröfur um að trén séu beinvaxin. Þá mætti nota víði, gráelri, birki og reynivið. Sólarkísilframleiðsla gerir hins vegar kröfu um að viðurinn sé afbarkaður og til þess þarf beina boli, og þeir fást aðeins með gæðaræktun á barrtrjám eða ösp. Hér á landi er alaskaösp sú tegund sem líklega hentar best í iðnviðarframleiðslu. Hún vex hratt á góðu landi, er auðveld í fjölgun og lítil afföll verða á gróðursettum plöntum. En klónavalið þarf að vanda. Asparrannsóknir og kynbætur Verulegir fjármunir og mikil vinna hefur verið lögð í klónatilraunir og kynbætur á alaskaösp hér á landi. Í tengslum við iðnviðarverkefni sem hófst í lok níunda áratugarins voru lagðar út tilraunir um land allt á vegum Rannsóknastöðvar skóg- ræktar á Mógilsá. (Um þessar til- raunir má lesa í grein eftir Aðalstein Sigurgeirsson í Skógræktarritinu 2001.) Kynbætur sem byggðu á því að víxla saman klónum hófust þá einnig, en í kjölfar þess að asparryð fannst hér árið 1999 var hrundið af stað stóru kynbótaverkefni sem enn stendur yfir. Árið 2007 voru svo fram- leiddir tegundablendingar af ösp, sem vonir standa til að vaxi enn hraðar en alaskaösp. Úr öllum þessum efniviði er nú verið að velja efnilega klóna til prófunar. Tilraunareitir sem lagðir voru út í skóginum í Þrándarholti (Sandlækjarmýri) í Gnúpverjahreppi í byrjun tíunda áratugarins veita nú verðmætar upplýsingar fyrir iðnviðarverkefnið, sem unnið er í samvinnu Rannsóknastöðvarinnar á Mógilsá og járnblendiverksmiðju Elkem á Grundartanga. Mælingar og útreikningar sýna að reikna má með að 20 ára skógur sé tilbúinn til sölu sem iðnviður fyrir kísiliðnaðinn. Viðarmagn í slíkum skógi gæti verið á annað hundrað rúmmetrar á hekt- ara. Í framtíðinni væri hægt að auka viðarmagnið eða stytta ræktunarlot- una með notkun vaxtarmeiri klóna. (Sjá nánar í grein um ösp á Íslandi eftir Halldór Sverrisson, Fræðaþingi landbúnaðarins 2011, í greinasafni á landbunadur.is.) Fjölþætt notagildi Þótt hér hafi mest verið rætt um markað fyrir iðnvið, er líklegt að eftirspurn verði eftir viði til margra annarra hluta. Viðarkurl verður hér eftir sem hingað til eftirsótt sem undirburður undir búfé og sem efni í stíga. Á köldum svæðum er hægt að nota viðarkurl til húshitunar, en það er nú þegar gert á Hallormsstað. Veitingastaðir sækjast eftir viði í bökunarofna og ef trjábolir ná vissum gildleika nýtast þeir sem smíðaviður, girðingaefni o.fl. Einnig má nefna að á bændabýlum verður hægt að skipuleggja skógræktina þannig að skógurinn skýli búfé og ræktunar- landi. Í lok 15-20 ára ræktunarlotu verða því margir möguleikar á að koma framleiðslunni í verð og ef þá er hagkvæmt að nota landið til annars, er hægur vandi að fjarlægja stubba og rætur með þar til gerðum búnaði og kurla sem eldivið eða til að nota í undirburð eða stígagerð. Ekki má heldur gleyma því að kolefnisbinding er mikil í hraðvaxta skógi. Ef til vill verða kolefniskvótar verðmæt verslunarvara í framtíðinni og jafnvel þótt viðurinn væri nýttur til brennslu, er þar um kolefnishlut- laust eldsneyti að ræða. Halldór Sverrisson, Þorbergur Hjalti Jónsson og Aðalsteinn Sigurgeirsson Höfundar eru starfsmenn Landbúnaðarháskóla Íslands og Rannsóknastöðvar Skógræktar ríkisins á Mógilsá. Stórfelldur markaður fyrir viðarmassa Með trjákynbótum má auka vaxtar- hraða. Myndin sýnir ösp á öðru ári eftir gróðursetningu. Tæplega tvítugur skógur í Biskupstungum. Á mörgum bújörðum er land sem taka má undir skógrækt. Smíðum glugga, hurðir og opnanleg fög í þeim stærðum og gerðum sem henta þér.

x

Bændablaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Bændablaðið
https://timarit.is/publication/906

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.