Fréttablaðið - 01.02.2012, Blaðsíða 16

16 1. febrúar 2012 MIÐVIKUDAGUR
Barn er alltaf barn, óháð stöðu þess eða aðstæðum.
Ef til vill hljómar þetta eins
og klisja, en er þó staðreynd sem
aldrei má gleymast. Þetta er
kjarni Barnasáttmála Sameinuðu
þjóðanna, sem enn í dag – 22 árum
eftir upptöku – myndar sterkan
ramma utan um barnavernd og er
leiðarstjarna þess fagfólks sem
glímir við mansal á börnum.
Fjórar grundvallarreglur sátt-
málans – að hagsmunir barnsins
séu hafðir að leiðarljósi, börn
sæti ekki mismunun, eigi rétt á
að láta í ljós skoðanir sínar og
rétt til lífsafkomu – eru sann-
kallaður verkfærakassi sem ætti
að hjálpa stjórnvöldum, fagfólki
og samfélaginu öllu að styðja við
berskjölduð börn undir öllum
kringumstæðum.
Það skiptir ekki máli hvort barn
hefur sætt misnotkun í heima-
landinu eða í kjölfar mansals;
þessar sömu grundvallarreglur
eiga við. Sú ætti að minnsta kosti
að vera raunin, og þá með sam-
ræmdu sniði óháð lögsögu. Þannig
má tryggja að í öllum stuðningi
við fórnarlömb sé áherslan á eðli
ofbeldisins fremur en kringum-
stæður eða ríkisfang barns.
Í nýrri skýrslu frá Innocenti,
rannsóknamiðstöð UNICEF,
Child Trafficking in the Nordic
Countries: Rethinking strate-
gies and national responses, er
lögð áhersla á framfarir í með-
ferð málaflokksins í Danmörku,
Finnlandi, Noregi, Svíþjóð og á
Íslandi, en öll hafa þessi lönd haft
það að forgangsverkefni að takast
á við mansal. Öll ríkin hafa stigið
mikils verð skref til endurbóta á
því lagaumhverfi er varðar afbrot,
innflytjendur, félagsþjónustu og
barnavernd. Þrátt fyrir að Norður-
löndin séu í brennidepli skýrslunn-
ar er umfangið miklu víðtækara
og lærdóminn má heimfæra upp á
öll lönd sem standa frammi fyrir
málum er tengjast mansali og
misnotkun á börnum.
Það sem komið hefur skýrt í
ljós er að hólfaskipting barna
eftir flokkunum á borð við
„þolendur mansals“, „óskráðir
innflytjendur“ eða „ólögmætir
innflytjendur“ getur hæglega
aukið vandann. Frá sjónarhóli
barna skipta lagalegar skilgrein-
ingar minna máli en sú staðreynd
að þau hafa mátt sæta misnotkun.
Í skýrslunni segir berum
orðum: „Barnasáttmáli Samein-
uðu þjóðanna býður upp á sterkari
ramma til verndar börnum sem
sætt hafa mansali og annarri mis-
notkun en lagaramminn utan um
mansal.“
Ástæðan er að hluta til sú að
skilgreiningin á „þolanda man-
sals“ getur verið óljós, og að erfitt
getur reynst að bera kennsl á börn
sem falla í þennan flokk. Í skýrsl-
unni er einnig bent á að sérhæfð
þjónusta verði gjarnan sundurleit
og hana þurfi að samræma betur.
Þessi þáttur skiptir sérstaklega
miklu fyrir börn og ungmenni.
Eins og bent er á í skýrslunni:
„Til dæmis má telja líklegt að
barn sem hefur verið misnotað
kynferðislega þurfi annars konar
aðstoð en barn sem hefur verið
neytt til að betla. Þörfin á félags-
og sálfræðilegri ráðgjöf, aðgengi
að heilbrigðisþjónustu og lög-
fræðiþjónustu er mikil meðal
barna sem eru fórnarlömb man-
sals og annarra glæpa, rétt eins
og barna sem teljast innflytjendur
eða hælisleitendur.“
Sú tilhneiging að setja börn á
faraldsfæti í sama flokk, hvort
sem þau hafa verið seld mansali
eður ei, getur útsett þau fyrir
mismunun innan kerfis sem ein-
blínir á stöðu þeirra sem innflytj-
endur umfram stöðu þeirra sem
börn. Þau geta verið svipt frelsi
sínu, verið beygð af réttarkerfinu,
verið send heim á vit óvissrar
framtíðar, eða fengið lélega
menntun og heilbrigðisþjónustu
vegna þess að þau hafa ekki
dvalarleyfi í viðkomandi landi.
Þetta ætti ekki að geta gerst,
eins og kemur fortakslaust fram í
Barnasáttmálanum: Fórnarlömb
mansals og önnur berskjölduð
börn sem flytjast milli landa eiga
að hafa sömu réttindi og aðgengi
að þjónustu og börn sem hafa
ríkisfang í viðkomandi landi,
óháð lagalegri stöðu þeirra. Þetta
er undirstöðuatriði í málefnum
barna og tryggir að hagsmunir
þeirra séu hafðir að leiðarljósi.
Þó er sáttmálinn engin töfra-
lausn og grundvallarreglan „það
sem er barninu fyrir bestu“ er
enn í mótun og túlkun. Þá grund-
vallarreglu verður að nálgast á
heildrænan hátt og taka tillit til
skoðana barnsins, sem ætti einnig
að hafa aðgang að barnvænu kerfi
til að bera fram kvartanir og leita
réttar síns.
Norðurlöndin eru í fararbroddi
þegar kemur að vernd berskjald-
aðra barna. Á Íslandi býður
Barnahús upp á þverfaglega þjón-
ustu við börn sem hafa orðið fyrir
kynferðisofbeldi, sem forðar
þeim frá þeirri erfiðu upplifun að
taka þátt í réttarhöldum; í Noregi
er virkur félagslegur stuðningur
við götubörn. Finnar hafa þróað
staðlaða forskrift að ráðgjafarvið-
tölum við börn sem leita hælis og
ekki eru í fylgd með fullorðnum;
Svíar hafa fellt grundvallarreglu
Barnasáttmálans um mismunun
inn í handbók fyrir fagfólk sem
vinnur með börnum sem eru þol-
endur mansals. Enn fremur leikur
hin danska Miðstöð gegn man-
sali lykilhlutverk þegar kemur að
því að samræma þjónustu ólíkra
aðila.
Þrátt fyrir þessar framfarir
eru enn gloppur sem þarf að taka
á. „Þörf er á að fastsetja í lands-
lögum réttindi tengd málefnum á
borð við menntun og heilbrigðis-
þjónustu, þar eð þessi málaflokk-
ur er oft háður geðþótta sveitar-
stjórna,“ er útskýrt í skýrslunni.
Hins vegar er það hið almenna
gildi Barnasáttmálans sem hefur
hann yfir ólíkar skilgreiningar á
mansali og ósamhæfð stuðnings-
kerfi sem einkennast af sérfræð-
ingum á borð við saksóknara,
félagsþjónustu og útlendinga-
stofnanir, sem vinna samkvæmt
ólíkri hugmyndafræði og laga-
ramma.
Til að ná settum markmiðum
verða stjórnvöld að takast á við
mansal á börnum sem hluta af
víðtækari nálgun við barnavernd,
hafa Barnasáttmálann að leiðar-
ljósi og festa hann í landslög.
Sömuleiðis er þörf á nánari
samvinnu þeirra aðila sem að
málaflokknum koma og sam-
stilltri framfylgd ákvæða Barna-
sáttmála Sameinuðu þjóðanna svo
hann fái verndað öll börn.
Barnasáttmáli SÞ er lykill
að stuðningi við börn
sem eru þolendur mansals
Ein af þeim leiðbeiningum, sem Tannverndarráð hefur
gefið foreldrum og forráðamönn-
um barna, er að hafa aðeins einn
nammidag í viku hverri.
Var hugmyndin komin frá Norð-
mönnum, sem lögðu svo mikla
áherslu á þessa framkvæmd, að
þeir fengu meðal annars norsku
konungsfjölskylduna, sem góða
fyrirmynd.
Hérlendis hefur þessi siður
stundum haft öfug áhrif, því að í
staðinn fyrir að neyta sælgætis
aðeins einn dag í viku hefur
dæminu verið snúið við og hafð-
ur einn kaupdagur fyrir sælgæti
– laugardagssælgæti sem geymt
er í poka og nartað í alla daga vik-
unnar, svo að tennurnar verða í
stöðugu sýrubaði.
Auðvitað má segja að á góðum
heimilum, þar sem góð regla er á
hvers neytt er og hve oft, sé lítil
hætta á þessum misskilningi, en
því miður virðist staðreyndin vera
önnur víða hérlendis.
Nú virðist ástand tanna Íslend-
inga hafa versnað mikið, enda
framboð af sykri orðið 47 kg á
mann á ári, af sælgæti 19 kg og
gosdrykkjum 150 lítrar.
En við getum bætt ástandið,
eins og við gerðum fyrir nokkrum
árum um 75% á tíu árum m.a. með
bættum matarvenjum og skipu-
lögðu eftirliti með tönnum barna
og unglinga hérlendis.
Laugardagssælgæti
– misskilningur
Barnasáttmáli SÞ
Gordon
Alexander
yfirmaður Innocenti,
rannsóknamiðstöðvar
UNICEF
Heilbrigðismál
Magnús R.
Gíslason
fv. yfirtannlæknir
Magnafsláttur
skilar sér til
viðskiptavina Bónus
Á árinu 1988, ári fyrir stofnun Bónus, fóru um 22% af ráð-
stöfunartekjum heimilanna til
kaupa á mat- og drykkjarvöru.
Þetta hlutfall hefur lækkað og
er nú um 15%, en fór niður í
um 12-13% á velmegunarárum
okkar Íslendinga fyrir banka-
hrun. Þetta jafngildir því að af
hverjum 100 þúsund krónum,
sem heimili hefur til ráðstöfun-
ar, fer nú 7.000 krónum minna
í mat- og drykkjarvöru en fyrir
tilkomu Bónus.
Bónus hefur bætt hag heimil-
anna. Matvöruverð á Vestfjörð-
um lækkaði t.a.m. um 30-40%
með tilkomu einnar Bónusversl-
unar á Ísafirði, en Bónus hefur
ávallt selt vörur sínar á sama
verði um land allt. Hagur neyt-
enda hefur því batnað, þegar
horft er til þess að minna hlut-
fall ráðstöfunartekna fer nú til
kaupa á nauðsynjum og að nú á
stór hluti landsbyggðarinnar kost
á að kaupa inn dagvöru á sama
verði og höfuðborgarbúar.
Í síðustu viku kom út skýrsla
Samkeppniseftirlitsins, „Verð-
þróun og samkeppni á dagvöru-
markaði“. Í skýrslunni kom fram
að Bónus nýtur betri kjara og fær
hærri magnafslætti en keppi-
nautar, sem kaupa mun minna
magn. Það kemur líka skýrt fram
að sá magnafsláttur sem Bónus
fær skilar sér í lægra verði til
viðskiptavina Bónus. Skýrsla
Samkeppniseftirlitsins staðfest-
ir því í raun að heimilin í land-
inu njóta lægra vöruverðs í krafti
magninnkaupa Bónus.
Nokkur umræða hefur verið
um að 15% munur á stærsta kaup-
anda og þeim minnsta sé hugsan-
lega of mikill. Við nánari skoðun
er augljóst að sá munur getur ekki
verið óeðlilegur. Magnafslættir
eru eðlilegir og ef aðili kaupir
margfalt magn á við minni aðila
eru 15% betri kjör á engan hátt
óeðlileg. Í þessari umræðu er
nauðsynlegt að horfa til þess að
stærðarhagkvæmni og kaupenda-
styrkur Bónus skilar sér til við-
skiptavina Bónus. Skýrslan stað-
festir það og starfsfólk Bónus
er stolt af þeirri staðreynd. Það
er einnig mikilvægt að í skýrslu
Samkeppniseftirlitsins er staðfest
að lækkun á virðisaukaskatti árið
2007 skilaði sér að fullu í lægra
vöruverði til neytenda. Þess-
ir tveir þættir eru ótvíræð vís-
bending um virka samkeppni á
dagvörumarkaði.
Frá aldamótum hefur vísi-
tala dagvöru hækkað minna en
vísitala neysluverðs þrátt fyrir
verulegar hækkanir á hrávöru-
mörkuðum á þessu tímabili og
fall íslensku krónunnar. Hluti
lágvöruverðsverslana hefur
verið að aukast á meðan verslun-
um sem veita þjónustu og bjóða
meira vöruúrval hefur verið að
fækka. Það er rétt að benda á þá
staðreynd, að á vef Hagstofunn-
ar kemur fram að fjöldi fyrir-
tækja og félaga í flokknum stór-
markaðir og matvöruverslanir er
112. Umræða um matvörumark-
að ber ekki með sér að það séu
112 fyrirtæki á þessum markaði.
Samkeppnin er virk.
Ein megintillaga Samkeppnis-
eftirlitsins til stjórnvalda í þess-
ari nýjustu skýrslu, er að búvöru-
lögin verði endurskoðuð, með
aukið viðskiptafrelsi að leiðar-
ljósi. Ég get ekki annað en tekið
undir þetta sjónarmið, því eins
og rakið er í skýrslunni tókst ein-
staklega vel til með breytingar
á umgjörð íslenskrar garðyrkju
fyrir nokkrum árum. Íslenskir
garðyrkjubændur hafa aukið hlut-
deild sína og sölu, auk þess sem
neytendur eru að fá fjölbreyttari
vöru í hæsta gæðaflokki.
Við viljum hvetja til umræðu
um breytingar á búvörulögun-
um. Við leitum eftir samstarfi
við stjórnvöld og bændur um
breytingar á núverandi kerfi.
Það er mitt mat að endurskoð-
un búvörulaga skapi fjölmörg
tækifæri fyrir bændur, m.a. í
vöruþróun, fjölbreytni og auk-
inni hagkvæmni sem muni leiða
til aukinnar neyslu á innlendum
landbúnaðarvörum. Við þurfum
að hafa í huga að við lifum af
útflutningi á fiski og eigum að
vera sjálfum okkur samkvæm
um gagnkvæmt viðskiptafrelsi.
Viðbrögð aðila við skýrslu
Samkeppniseftirlitsins hafa ein-
kennst af tækifærismennsku, þar
sem neytendur eru enn sem fyrr
afgangsstærð. Viðskiptavinir
okkar njóta magnafslátta Bónus
og það er lykilatriði. Það verð-
ur forvitnilegt að fylgjast með
stjórnvöldum í kjölfar ábend-
inga Samkeppniseftirlitsins.
Ætla stjórnvöld að hunsa ábend-
ingar Samkeppniseftirlitsins enn
einu sinni? Munum að hluti aðila
á dagvörumarkaði þarf ekki að
fara eftir samkeppnislögum, sem
er auðvitað með öllu óeðlilegt og
löngu tímabært að breyta.
Samkeppni
Finnur
Árnason
forstjóri Haga
Það sem komið hefur skýrt í ljós er að
hólfaskipting barna eftir flokkunum á
borð við „þolendur mansals“, „óskráðir
innflytjendur“ eða „ólögmætir innflytjendur“ getur
hæglega aukið vandann.
CARAT Haukur gullsmiður Smáralind www.carat.is sími 577 7740
TILBOÐSDAGAR Í
30% afsláttur af öllum skartgripum
miðvikudag — sunnudags