Fréttablaðið - 07.02.2012, Page 14

14 7. febrúar 2012 ÞRIÐJUDAGUR
Eftir að hafa unnið að endur-skoðun stjórnarskrár lýðveld-
isins í tæpa fjóra mánuði skilaði
stjórnlagaráð tillögum sínum í
formi frumvarps til Alþingis 29.
júlí 2011. Tillagan er umfangs-
mikil og svo róttæk að segja má
að hreyft sé við þorra allra gild-
andi ákvæða stjórnarskrár.
Við setningu lýðveldisstjórn-
arskrárinnar 1944 var þágild-
andi stjórnarskrá aðeins breytt
að því marki sem nauðsynlegt
var vegna sambandsslitanna
við Danmörku og stofnunar lýð-
veldisins. Ljóst var að flestir
sem sæti áttu á Alþingi á þessum
tíma töldu rétt að ráðast í frek-
ari endurskoðun stjórnarskrár
Íslands þegar ráðrúm gæfist.
Minna varð þó úr þeim fyrirætl-
unum en ætla hefði mátt og vafa-
lítið áttu deilur um fyrirkomulag
kosninga og kjördæma sinn þátt í
að ekki varð meira úr því verki á
upphafsárum lýðveldisins. Aðra
ástæðu og líklega ekki síður mik-
ilvæga verður þó að nefna í þessu
samhengi, nefnilega þá að nokk-
uð góð sátt ríkti um helstu þætti
stjórnarskrárinnar og óvarlegt
var talið að hrófla mikið við
grunnstoðum hennar á viðsjár-
verðum tímum.
Ólíklegt verður að telja að
nokkur stjórnmálamaður eða
stjórnmálaflokkur hafi á þess-
um tíma hugleitt það í alvöru
að kasta fyrir róða gildandi
stjórnarskrá og semja nýja frá
grunni. Þjóð og þingi hafði tek-
ist í góðri sátt, þrátt fyrir tölu-
verð átök um leiðir, að koma á
þeim breytingum á stjórnarskrá
konungsríkisins Íslands sem
þurfti til að koma á lýðveldi með
lýðræðislega kjörnum þjóðhöfð-
ingja. Það má því færa að því rök
að í fyrirhugaðri heildarendur-
skoðun stjórnarskrárinnar 1944
hafi falist ráðagerð um að hún
yrði betur látin endurspegla það
varfærnislega skref sem þegar
hafði verið tekið frá þingbund-
inni konungsstjórn til lýðveldis.
Í ljósi háværrar gagnrýni á
athafnaleysi Alþingis í endur-
skoðunarmálum er tilefni til að
geta þess að á undanförnum ára-
tugum hefur stjórnarskránni
verið breytt í ýmsum veigamikl-
um atriðum (sjá ítarlega umfjöll-
un Aðalheiðar Ámundadóttur, 2.
bindi skýrslu stjórnlaganefnd-
ar 2011, bls. 227 o.áfr.). Að frá-
töldum reglum um kosningar og
kjördæmaskipan ber hér hæst
þær reglur sem lúta að skipan og
starfsemi Alþingis svo og mann-
réttindi.
Það er vissulega rétt að í
áranna rás hefur verið bent á til-
tekin atriði sem nauðsynlegt er
að skýra í núgildandi stjórnar-
skrá, bæta við eða jafnvel breyta
(sjá t.d. upptalningu í skýrslu
stjórnlaganefndar, 1. bindi, bls.
60 o.áfr.). Einnig má segja að
breytingar á stjórnarskránni
sem farið hafa fram frá lýð-
veldisstofnun (sbr. einkum regl-
ur um starfsemi Alþingis, setn-
ingu bráðabirgðalaga, þingrof
og mannréttindi) hafi falið í sér
viðbrögð við nokkuð ágreinings-
lausum annmörkum á ákveðnum
sviðum. Hér verður þó að undan-
skilja breytingar á reglum um
kosninga- og kjördæmaskipan
sem lengi hefur verið deilt um.
Hins vegar hefur lítið farið
fyrir almennri þjóðmálaumræðu
eða fræðilegri greiningu út frá
stjórnspekilegum og stjórnmála-
fræðilegum forsendum um það
hvernig beri að haga grunnþátt-
um íslenskrar stjórnskipunar. Af
þessu kynni að vera nærlægt að
draga þá ályktun að nokkuð góð
sátt hafi ríkt um þessa grunn-
þætti. Deilur um stöðu forseta
Íslands, svo og aðkomu þjóðar-
innar að tilteknum meirihátt-
ar ákvörðunum (t.d. gerð varn-
arsamnings við Bandaríkin og
aðild Íslands að Evrópska efna-
hagssvæðinu), gefa þó vísbend-
ingu um að meðal þjóðarinnar
kunni skoðanir að vera skiptar
um ýmis stjórnskipuleg grund-
vallaratriði. Hvað sem þessu
líður blasir sú meginniðurstaða
við að mjög takmörkuð umræða
hefur farið fram um hvort gera
eigi grundvallarbreytingar á
núgildandi stjórnskipun og þá í
hvaða átt.
Vissa um efni stjórnskipunar-
reglna er hvorki sjálfsögð né
auðfengin eins og stundum
virðist gengið út frá í almennri
umræðu. Þannig má færa að því
rök að í skýrum stjórnskipunar-
reglum sem almennt eru virtar
af stofnunum samfélagsins felist
veruleg verðmæti sem taka eigi
tillit til við endurskoðun stjórn-
laga. Fram hjá þessu gildi virð-
ist ítrekað horft í umræðum um
endurskoðun stjórnarskrárinnar
þessi misserin.
Með tillögum stjórnlagaráðs
eru lagðar til breytingar á grunn-
reglum um allar meginstofnanir
ríkisins; ný stofnun, Lögrétta, er
sett á laggirnar og önnur, Rík-
isráð, lögð niður. Þá gera tillög-
urnar ráð fyrir róttækum breyt-
ingum á alþingiskosningum og
notkun þjóðaratkvæðagreiðslna.
Tillaga stjórnlagaráðs felur
þannig í sér róttækustu breyting-
artillögu á íslenskri stjórnarskrá
frá upphafi. Af þessum ástæðum
er erfitt að leggja heildarmat
á hvers konar efnisleg stjórn-
skipun myndi leiða af tillögum
stjórnlagaráðs og hvort yfirlýst-
um markmiðum ráðsins, til að
mynda um styrkingu Alþingis,
yrði náð. Með hliðsjón af þeim
hagsmunum sem hér er um að
tefla er brýnt að ítarleg rannsókn
fari fram á tillögunni í þeim til-
gangi að leggja mat á hvers konar
efnislega stjórnskipun hún felur
í sér og hver líkleg áhrif hennar
yrðu í raun. Fyrr geta í raun ekki
skapast forsendur fyrir lýðræðis-
lega umræðu um tillöguna, kosti
hennar og galla.
Vissa um efni stjórnskipunarreglna er
hvorki sjálfsögð né auðfengin eins og
stundum virðist gengið út frá í almennri
umræðu.
Endurskoðun eða uppstokkun?
Ný stjórnarskrá
Ágúst Þór
Árnason
deildarformaður
lagadeildar Háskólans
á Akureyri
Efnahagssamdráttur, einkum í Evrópu, hefur verið efst á
baugi nær allra alþjóðlegra funda
á síðustu tveimur árum. Á fund-
um þessum höfum við einkum lagt
áherslu á að ræða hvernig takast
eigi á við efnahagsleg viðfangs-
efni, svo sem skuldsetningu banka
og vaxandi fjárlagahalla. Sjaldan
gefst tími til að horfa fram á veg-
inn og ræða hvernig samfélögin
geti búið sig undir viðfangsefni
komandi tíma eða hvers konar
langtíma stefnu við ættum að til-
einka okkur til að tryggja börnum
og barnabörnum okkar atvinnu,
velsæld og sjálfbæran vöxt.
Á leiðtogafundi um framtíðar-
verkefni í norðanverðri Evrópu í
Stokkhólmi dagana 8. og 9. febrú-
ar næstkomandi bindum við vonir
við að geta breytt þessu. Níu for-
sætisráðherrar frá Bretlandi,
Norðurlöndunum og Eystrasalts-
löndunum hittast þar ásamt leið-
andi sérfræðingum á nýrri teg-
und leiðtogafundar þar sem fylgt
verður eftir fyrsta fundinum sem
haldinn var í London fyrir ári.
Með því að skiptast á hugmyndum
og læra af reynslu hvers annars
í kappsamlegum og frjálst flæð-
andi umræðum ætlum við að ræða
hvernig endurheimta megi sam-
keppnishæfni landa okkar, tryggja
atvinnu og þann hagvöxt sem vel-
sæld okkar í framtíðinni hvílir á.
Ekki aðeins sameinar land-
fræðileg lega okkur heldur einn-
ig trú okkar á framtak, nýsköp-
un og hagvöxt. Það á einnig við
það starf sem skilar okkur sam-
eiginlegum markaði, viðskipta-
samningum við þá hluta heims-
ins þar sem vöxturinn er hvað
mestur. Jafnframt gildir þetta
um viðleitni okkar til að draga úr
íþyngjandi regluverki.
En við höfum ekki árangur
sem erfiði ef mikilvægur hluti
þeirra sem geta unnið hafa ekki
tækifæri til þess að leggja sitt af
mörkum. Af þeim sökum beinum
við sjónum okkar á leiðtogafund-
inum í þessari viku sérstaklega
að tveimur lykilverkefnum sem
tryggt geta langtíma hagvöxt og
samkeppnishæfni í löndum okkar:
Annars vegar hvernig fá megi
konur í ríkari mæli til að stofna
eigin fyrirtæki og gegna stjórn-
unarstöðum í fyrirtækjum. Hins
vegar hvernig unnt verði að fá
eldra fólk til að taka lengur þátt
á vinnumarkaðnum í ljósi þeirra
áskorana sem samfélög okkar
standa frammi fyrir vegna breyt-
inga á aldurssamsetningu.
Það var fremur undantekning
en regla að konur væru á vinnu-
markaði þótt ekki sé horft lengra
en eina kynslóð til baka. En síðan
hefur hljóðlát bylting átt sér stað.
Konur eru nálægt helmingur
vinnuaflsins í Evrópusamband-
inu og eru einnig í vaxandi mæli
að verða betur menntaðar en karl-
ar. Nálægt 60% háskólamenntaðs
fólks í Bandaríkjunum og Evrópu
eru konur.
Þrátt fyrir þessa þróun fer því
fjarri að hæfileikar kvenna séu að
fullu virkjaðir. Konur eru aðeins
31% atvinnurekenda í Evrópu.
Enn eru þær í minnihluta í hærri
stjórnunarstöðum. Samkvæmt
upplýsingum framkvæmda-
stjórnar Evrópusambandsins er
aðeins einn af hverjum tíu stjórn-
armönnum í stærstu fyrirtækjun-
um kona. Þetta á við um fyrirtæki
sem skráð eru í kauphöllum aðild-
arríkja ESB. Misræmið er mest í
æðstu störfunum en meðal þeirra
sem slíkum störfum gegna eru
aðeins þrjú prósent konur. Hér
miðar hægt jafnvel þó að rann-
sóknir sýni að meiri fjöldi kvenna
í stjórnunarstöðum og góður
árangur fyrirtækja fylgist að.
Á fundi okkar í Stokkhólmi
ætlum við hlýða á reynslu hver
annars og ræða mismunandi leiðir
að því marki að fleiri konur fáist
til atvinnurekstrar og í leiðandi
stöður. Svo mikið er víst að ef við
legðum okkur betur fram við að
virkja að fullu möguleika kvenna
á vinnumarkaði ykist þjóðarfram-
leiðslan verulega um alla Evrópu.
Skoðun okkar er skýr: Við höfum
ekki efni á að láta slíkt framhjá
okkur fara.
Annað viðfangsefni okkar í
umræðunum í Stokkhólmi snýr
að mikilvægum lýðfræðilegum
umskiptum í samfélögum okkar
og afleiðingum þeirra. Árið 1950
voru lífslíkur á heimsvísu um
46 ár. Nú hafa þær hækkað að
meðaltali í 70 ár og nærri því
80 ár innan Evrópusambands-
ins. Hér er um ótrúlega þróun að
ræða. Hún tryggir einstaklingn-
um lengri og ríkulegri ævidaga.
Hún leggur hins vegar þungar
byrðar á ríkisvaldið þegar saman
fara lág fæðingartíðni og lífeyris-
kerfi sem þarfnast endurbóta. Æ
færri af yngri kynslóðinni, sem
stundar atvinnu og greiðir skatta,
þurfa að bera uppi vaxandi fjölda
eldri borgara.
Reynslan sýnir að í stað þess að
hækka lífeyrisaldur megi hvetja
eldra fólk til að vera lengur úti á
vinnumarkaðinum. Margir eldri
borgarar fagna þessu, sér í lagi
þar eð margir þeirra búa við
góða heilsu, jafnvel á áttræðis-
aldri. Málið snýst í raun frekar
um að breyta viðhorfum og við-
miðum annarra aldurshópa í
samfélaginu. Til að mynda mætti
einnig athuga hvernig breyta má
menntun og starfsframakerf-
um til að auðvelda fólki að hefja
störf á nýjum vettvangi. Laga má
vinnuskilyrði að þessu og gera
vinnutímann sveigjanlegri.
Á leiðtogafundinum um fram-
tíðarverkefni í norðanverðri Evr-
ópu ætlum við að ræða öll þessi
álitaefni í því skyni að stuðla að
atorkusemi eldri borgara og sam-
félagi fyrir allar kynslóðir.
Af hálfu leiðtogafundar um
framtíðarverkefni í norðanverðri
Evrópu ætlum við að varpa ljósi
á umrædd viðfangsefni, deila
reynslu okkar og beina sjónum
að tilraunum til að brjóta niður
þá múra sem hamla því allt of
oft enn þá að konur og eldra fólk
fái svalað metnaði sínum í störf-
um sínum. Þetta eru viðfangsefni
sem allt of sjaldan gefst tími til að
ræða á alþjóðlegum samkomum.
Þetta eru viðfangsefni sem leið-
togafundur um framtíðarverkefni
í norðanverðri Evrópu tekur til
athugunar með einstæðum hætti.
Boðskapur okkar er skýr – svör-
in skipta sköpum fyrir þann vöxt
og samkeppnishæfni sem Evrópa
þarf svo sárlega á að halda.
Konur og samkeppn-
ishæfni Evrópu
Atvinnumál
Fredrik
Reinfeldt
forsætisráðherra
Svíþjóðar
Helle Thorning-
Schmidt
forsætisráðherra
Danmerkur
Andrus
Ansip
forsætisráðherra
Eistlands
Jyrki
Katainen
forsætisráðherra
Finnlands
Valdis
Dombrovskis
forsætisráðherra
Lettlands
Andrius
Kubilius
forsætisráðherra
Litháens
Jens
Stoltenberg
forsætisráðherra Noregs
David
Cameron
forsætisráðherra
Bretlands
Jóhanna
Sigurðardóttir
forsætisráðherra Íslands
Opnunartími: Virka daga 11-21
Laugardaga 11-17
Listhúsinu Laugardal · Engjateig 19 · 105 Reykjavík
Sími 553 1111 · www.glo.is
Yfirnáttúrulegur
veitingastaður