Fréttablaðið - 03.07.2012, Blaðsíða 18

18 3. júlí 2012 ÞRIÐJUDAGUR
Í alþjóðlegri umræðu um ástand hafsins vilja menn einblína á
áhrif fiskveiða á lífríki sjávar. Ef
málið er skoðað frá sjónarhóli líf-
fræðilegrar fjölbreytni kemur þó
í ljós að afleiðingar fiskveiða eru
hverfandi litlar. Helsti vandinn
eru þau áhrif sem lífmassi örvera
í hafinu verður fyrir af mannanna
völdum enda eru þær mikilvægar
fyrir hringrás kolefnis og brenni-
steins í úthöfum.
Fiskveiðar hafa áhrif á hafið
en þau áhrif verða ekki hnattræn
nema þegar fiskveiðiflotinn færir
sig á milli hafsvæða líkt og gerðist
þegar hvalveiðar voru stundaðar á
árum áður eða í dag þegar túnfisk-
ur og aðrar tegundir eru veiddar í
fjarlægum höfum.
Matvæla- og landbúnaðarstofn-
un SÞ (FAO) telur að ofveiði sé
stunduð á um 28% fisktegunda í
heiminum, gengið sé á 3% þeirra
en aðeins 1% tegunda sé að rétta
sig við.
Iðulega er vísað til fyrrnefndr-
ar skýrslu Matvæla- og landbúnað-
arstofnunar SÞ þegar spjótum er
beint gegn fiskveiðum og þær tald-
ar ógna líffræðilegri fjölbreytni
hafsins.
Rangt er að draga upp svo ein-
hliða neikvæða mynd af ástand-
inu. Fjölmiðlar hafa fjallað mikið
um gagnslitla fiskveiðistjórnun
og ólöglegar veiðar en minna um
það sem vel hefur tekist. Norrænu
ríkin hafa sýnt fram á hvernig
stunda megi arðbærar og sjálf-
bærar veiðar.
Hér verða nefnd tvö dæmi um
góða fiskveiðistjórnun, þ.e. á
þorski og norskri vorgotssíld í
Norðaustur-Atlantshafi.
Pólarþorskur í Barentshafi er
að mestu veiddur á norskum og
rússneskum hafsvæðum. Í lok síð-
ari heimsstyrjaldar má segja að
stofninn hafi verið friðaður í 5-6
ár og var hann 12 milljón tonn
þegar hæst bar. Skortur á eftirliti
með veiðunum leiddi síðar til þess
að gengið var á stofninn en frá
lokum 6. áratugar til 9. áratugar
síðustu aldar var stofninn aðeins
um 2 milljón tonn. Frá 10. áratug
síðustu aldar hefur stjórnun veið-
anna verið markviss og ströng um
leið og spornað hefur verið við
ólöglegum veiðum og er stofninn
nú aftur orðinn 12 milljónir tonna
að stærð.
Veiðar á norsku vorgotssíld-
inni eru stundaðar í rússneskum,
norskum, færeyskum, íslenskum
og alþjóðlegum höfum. Strand-
ríki eiga samstarf um að stjórna
veiðum á síldinni en að því koma
ESB, Íslendingar, Færeyingar,
Norðmenn og Rússar. Ákvarðan-
ir strandríkjanna eru háðar sam-
þykki Norðaustur-Atlandshafs-
fiskveiðinefndarinnar (NEAFC).
Fiskistofninn var sá stærsti í
heimi árið 1950. Auknar veiðar og
ný tækni gerðu fiskveiðiflotanum
kleift að veiða á öllum hafsvæðum
og öllum æviskeiðum síldarinnar
með þeim afleiðingum að árið 1970
hvarf hún sporlaust. Í lok 8. ára-
tugarins fór hún að birtast í smá-
hópum í norskum fjörðum. Norð-
menn stjórnuðu veiðunum með
harðri hendi og þannig tókst stofn-
inum að endurnýja sig og var hann
orðinn 4 milljónir tonna árið 1990.
Árið 2010 var stofninn orðinn 10
milljónir tonna og hafði næstum
náð sinni upphaflegu stærð.
Umhverfisáhrif
Eins og áður kom fram væri rangt
að álykta, t.d. á grundvelli yfirlýs-
ingar PEW Environment Group,
að fiskveiðar séu stærsti og jafn-
vel eini vandinn sem steðjar að
ástandi hafsins og auðlindastjórn-
un þess en því miður er af miklu
fleira að taka.
Í því sambandi er rétt að benda
á skýrslur OSPAR-nefndarinnar
sem unnar eru á tíu ára fresti um
ástand lífríkis í Norðaustur-Atl-
antshafi. Síðasta skýrsla nefnd-
arinnar – Quality Status Report
– kom út í september 2010 (QSR
2010).
OSPAR sýnir fram á að allir
þessir þættir séu vandkvæðum
bundnir og mælir með ýmsum
aðgerðum til að tryggja betur líf-
ríki hafsins. Hafsvæði í norðan-
og vestanverðu Norðaustur-Atl-
antshafi eru í þokkalegu ástandi
en ástandið er verra í Norðursjó,
í höfum vestur af Bretlandseyj-
um og í Biskajaflóa. Niðurstöður
skýrslunnar eru að fiskveiðar, rétt
eins og aðrar athafnir mannanna,
hafi mikil áhrif á lífríki sjávar.
Því vekur furðu að sumir vísinda-
menn skuli einblína á fiskveiðar
sem helsta skaðvaldinn.
Fiskveiðar
Hægt er að færa sönnur fyrir því
að fiskveiðar færa okkur holl mat-
væli, skapa atvinnu og hagsæld á
strandsvæðum og stuðla að mat-
vælaöryggi um allan heim. Engu
að síður stendur á vef PEW:
„Um allan heim eru fiskistofnar í
mikilli hættu, allt frá síldinni sem
er lítill fiskur og étinn af ránfisk-
um og mannskepnunni til hins stór-
fenglega túnfisks sem með sínum
bláu uggum er einn verðmætasti
nytjafiskurinn.“ (þýðing höfunda)
Almennar staðhæfingar sem
þessar geta verið skoðun þess
sem skrifar en þær geta aldrei
verið grundvöllur skynsamlegr-
ar stjórnunar þegar á hólminn er
komið. Skynsamleg stjórnun mið-
ast við stofna en ekki tegundir,
t.d. eru ellefu mismunandi þorsk-
stofnar viðfangsefni Alþjóðahaf-
rannsóknaráðsins. Skynsamleg
stjórnun byggir á þekkingu en þar
sem hana skortir er stuðst við var-
úðarregluna. Viðhorf og skoðanir
koma til skjalanna þegar ákveðið
er hvernig taka skuli tillit til mis-
munandi hagsmuna.
Niðurstaða
Til að tryggja gott ástand hafsins
þurfa margir að leggja hönd á plóg
og gæta ber að ólíkum hagsmun-
um. Norðaustur-Atlantshafsfisk-
veiðinefndin (NEAFC), OSPAR-
samningurinn og fiskveiðistefna
ESB frá 2008 skuldbinda stofnan-
irnar til að vernda umhverfi sjáv-
ar óháð því hvaðan ógnirnar koma.
En við verðum einnig að gæta
vel að því hvar við stígum til jarðar
og leggja áherslu á græna tækni.
Það er þörf á gagnkvæmri virð-
ingu, breiðum skilningi og sam-
starfi milli atvinnugreina. Einhliða
og trúarbragðakennd viðhorf í dul-
argervi vísinda sem miða að því að
varpa ábyrgðinni á eina atvinnu-
grein eru ekki farsæl til framtíðar.
Kjartan Hoydal starfaði við mat
og stjórnun á fiskstofnun, m.a. sem
framkvæmdastjóri Norðaustur-
Atlantshafsfiskveiðinefndarinnar
(NEAFC) þar til hann lét af störf-
um 2011.
Hans Lassen starfaði við mat
á fiskistofnum og alþjóðlega ráð-
gjöf, m.a. sem skrifstofustjóri
ráðgjafaráætlunar Alþjóðahaf-
rannsóknastofnunarinnar (ICES)
þar til hann lét af stjórn árið 2010.
Norræna hugveitan um sjávar-
útvegsmál:
http://www.norden.org/is/a-doef-
inni/frettir/ny-norraen-hugveita-a-
ad-efla-sjavarutvegsumraeduna
Lengri útgáfu
greinarinnar má lesa á Vísi.
Stjórnun fiskveiða
skilar greinilegum árangri
Á fundi leiðtogaráðs Evrópu-sambandsins í Madríd árið
1995 var tekin ákvörðun um að
nafnið á sameiginlegum gjald-
miðli sambandsins skyldi vera
einfalt og táknrænt fyrir Evr-
ópu og enn fremur vera eins á
öllum tungumálum aðildarríkj-
anna. Leiðtogarnir ákváðu að
nefna gjaldmiðilinn „euro“ og
skiptist hver einstök eining hans
í hundrað hluta sem var gefið
heitið „cent“.
Í opinberum skjölum ESB á
öllum tungumálum sambands-
ins verður gjaldmiðillinn að
heita „euro“ í nefnifalli eintölu,
að teknu tilliti til tungumála sem
nota annað stafróf en það lat-
neska. Aðrar myndir af orðinu
„euro“ eru leyfðar í aukaföllum
og í fleirtölu svo fremi sem ekki
er horfið frá eur-stofni orðsins.
Samkvæmt alþjóðlegum staðli
ber enn fremur að nota stytt-
inguna „EUR“ með tölum sem
vísa til upphæðar í evrum þegar
táknið € er ekki notað.
Um samræmda notkun orðs-
ins „cent“ á öllum opinberum
tungumálum ESB gilda ekki
jafn strangar reglur. Það skýr-
ist fyrst og fremst af því að í
ófáum aðildarríkjum var orðið
„cent“ notað áður en evran var
innleidd og hafði verið aðlagað
að viðkomandi tungumáli. Finn-
ar notuðu til að mynda, og nota
enn, orðið „sentti“ og Spánverjar
„céntimo“.
Í öðrum skjölum en lagatext-
um ESB, svo sem í landslögum
aðildarríkjanna, er annar rit-
háttur orðsins „euro“ leyfilegur,
í samræmi við ólíkar málfræði-
reglur og hefðir hvers tungu-
máls. Þess eru allnokkur dæmi
að aðildarríki ESB noti annað
orð en „euro“ í daglegu tali.
Þannig er lettneska orðið fyrir
evru eiro, hið ungverska euró
og hið maltneska ewro. Í yfir-
lýsingu við Lissabon-sáttmál-
ann lýstu Lettar, Ungverjar og
Maltverjar því yfir að hinn sam-
ræmdi evrópski ritháttur hefði
engin áhrif á þær reglur sem
gilda um ritun lettnesku, ung-
versku og maltnesku.
Ef Íslendingar ákveða að
ganga í Evrópusambandið og
taka upp evru yrði orðið „euro“
notað um hinn sameiginlega
gjaldmiðil í íslenskum útgáfum
evrópskra laga og reglna. Hins
vegar verður að teljast ólíklegt
að hið ágæta orð evra myndi
víkja fyrir „euro“ í venjulegu rit-
uðu máli á íslensku og því síður í
daglegu tali Íslendinga.
Ólíklegt að evra
myndi víkja fyrir „euro“
Evrópumál
AF EVRÓPUVEFNUM
Er rétt að evran verði að heita "euro"
í öllum aðildarríkjum ESB?
Þórhildur Hagalín
Evrópufræðingur og
ritstjóri Evrópuvefsins
Nýting og stjórnun
norrænna hafsvæða
Kjartan
Hoydal
Norrænu hugveitunni
um sjávarútvegsmál
Hans
Lassen
Norrænu hugveitunni
um sjávarútvegsmál
Það er sorgleg staðreynd að víða um heim er aðgengi að
vopnum og skotfærum þannig að
nánast hver sem er getur kom-
ist yfir vopn. Þetta hefur og mun
að óbreyttu leiða til fleiri stríðs-
átaka með tilheyrandi mannrétt-
indabrotum, drápum og þjáning-
um fyrir almenna borgara sem
eru þeir sem oftast verða fyrir
barðinu á stríðsátökum.
Á hverju ári líða hundruð þús-
unda almennra borgara fyrir nær
óheft aðgengi stríðandi aðila að
vopnum sem er misbeitt gagn-
vart þeim. Alþjóðlegar takmark-
anir eru til staðar varðandi ýmiss
konar hættulegan varning. Hins
vegar er ekki til neinn alþjóð-
legur samningur sem kveður á
um hvaða reglur eigi að gilda um
vopnaviðskipti milli ríkja.
Nú í júlí fá aðildarríki Samein-
uðu þjóðanna einstakt tækifæri
til að taka mikilvægt skref fram
á við þegar sest verður að samn-
ingaborðinu til að ræða alþjóðleg-
an vopnaviðskiptasamning. Mik-
ilvægt er að samkomulag náist og
að útkoman verði öflugur vopna-
viðskiptasamningur sem mun
draga úr eða koma í veg fyrir
dráp og þjáningar þeirra sem
ekki eiga aðild að stríðsátökum.
Í daglegum störfum sínum víða
um heim verða sjálfboðaliðar og
starfsmenn Rauða krossins og
Rauða hálfmánans vitni að eyði-
leggingarmætti átaka. Stór hluti
hjálparstarfs Rauða krossins fer í
að sinna heilbrigðisþjónustu fyrir
þúsundir fórnarlamba stríðs-
átaka víða um heim. Því miður
gerist það allt of oft að hjálpar-
samtök geta ekki sinnt starfi sínu
vegna hótana um beitingu vopna-
valds gagnvart þeim. Slíkt mun
halda áfram svo lengi sem vopn
verða auðfáanleg.
Undanfarin ár hefur sífellt
meiri samstaða myndast um
nauðsyn þess að koma í veg fyrir
óhefta vopnasölu. Alþjóðahreyf-
ing Rauða krossins hefur ítrek-
að beint þeim tilmælum til ríkis-
stjórna að auka vernd almennra
borgara í átökum með því að
setja ströng viðmið og reglur um
vopnaviðskipti á milli landa.
Öll ríki heims hafa með sam-
þykkt Genfarsamninganna frá
1949 skuldbundið sig til að virða
alþjóðleg mannúðarlög í stríði og
tryggja að aðrir geri það sömu-
leiðis. Sú skuldbinding felur í sér
að tryggt sé að vopn og skotfæri
endi ekki í höndum þeirra sem
augljóst er að muni nota þau til
að brjóta alþjóðleg mannúðarlög,
s.s. með því að fremja stríðsglæpi
og þjóðarmorð.
Til að ná því markmiði er
gríðarlega mikilvægt að vopna-
viðskiptasamningur feli í sér
áhættumat á því hvort vopn muni
verða notuð til að brjóta á mann-
réttindum. Ekki er síður mikil-
vægt að samningurinn nái utan
um flutning á vopnum og skot-
færum. Þannig gæti það komið
í hlut Íslands að framfylgja slík-
um samningi í framtíðinni og
það ekki síst ef siglingaleiðin um
Norður-Íshafið opnast.
Ríkisstjórnir heims hafa nú
tækifæri til að endurnýja þær
skuldbindingar sem þær hafa
undirgengist með aðild að Genf-
arsamningunum með því að koma
taumhaldi á viðskipti með vopn
og skotfæri sem augljóslega á
að nota til að brjóta alþjóðleg
mannúðar- og mannréttindalög.
Rauði krossinn á Íslandi skorar á
íslensk stjórnvöld að styðja ötul-
lega við gerð öflugs alþjóðlegs
vopnaviðskiptasamnings því slíkt
getur sannarlega bjargað manns-
lífum.
Samningur getur
bjargað lífum
Kim Jong-il hvað?!“ sagði vin-kona mín nokkuð æst. Við
vorum að tala um forsetakosn-
ingarnar. Hún æsir sig annars
aldrei, alltaf pollróleg og með
húmor fyrir hlutunum. Hún hefur
verið að stúdera asíska pólitík og
fannst rökrétt að vísa til Norð-
ur-Kóreu til að undirstrika hvað
væri í gangi. Ég var ekki eins
fljót að tengja og hváði. „Ha?
Kim Jong-il?“ „Já, þessi með
sveipinn í hárinu og ógnarstjór-
nunina í Norður Kóreu manstu?!“
Einmitt. Já, ég man eftir
honum. Hann fæddist upp úr
1940 í heimalandi sínu við rætur
hárra fjalla. Hann gekk í komm-
únistaflokkinn og sýndi fljótt
leiðtogahæfileika enda náði hann
langt á því sviði. Hann varð svo
leiðtogi landsins í kringum 1995
og fékk titilinn „Eilífur forseti“.
Hann var þekktur fyrir að
rækta vináttusambönd við auð-
jöfra og gera vel við sjálfan sig.
Sennilega er hann samt þekkt-
astur fyrir að halda völdum með
því að hræða þjóðina reglulega.
Hann varaði stöðugt við utanað-
komandi ógn; fór víst með ein-
hvers konar ótta-möntru í tíma
og ótíma. Eða þegar honum
fannst að eigin valdi vegið.
Nema hvað. Þegar ég var
stelpa var mér gert að vera góð
við minnimáttar. Það skilaði sér í
því að ég vorkenndi fólki, þjóðum
og heilu heimsálfunum fram eftir
öllum aldri ef mér fannst einhver
eiga undir högg að sækja. Eða
bara verið plötuð eða plataður.
Eins og Norður-Kórea.
Eða Ísland í hruninu svokall-
aða. Þegar þjóðin var plötuð og
rænd. Þá vorkenndi ég minni
eigin þjóð. Öllu fólkinu sem
hafði látið blekkjast af fagurgala
stjórnmálamanna og -kvenna
sem afnámu regluverkið sem
átti að vernda fjármagn fólksins.
Fólkinu sem lét þá plata sig sem
nýttu sér glufurnar, hirtu góss-
ið og fóru svo. Fólkinu sem sat í
súpunni. Þessi innræting mín var
tekin til rækilegrar endurskoðun-
ar í gærkvöldi.
Nú get ég ekki lengur vorkennt
meirihluta þessarar þjóðar. Sem
þrátt fyrir nýafstaðin hrunadans
lætur plata sig í útjaskaða skóna
og þiggur enn einn darraðardans-
inn.
Eilífur forseti
Vopnaviðskipti
Kristján
Sturluson
framkvæmdastjóri
Rauða krossins
Kosningar
Guðný
Gústafsdóttir
kynjafræðingur
Það er þörf á gagnkvæmri virðingu,
breiðum skilningi og samstarfi milli
atvinnugreina.