Fréttablaðið - 16.07.2012, Blaðsíða 12

12 16. júlí 2012 MÁNUDAGUR
Í kjölfar úrskurðar kærunefndar jafnréttismála um skipun í emb-
ætti skrifstofustjóra í forsætis-
ráðuneytinu hefur skapast umræða
um gæði ráðningarferla. Okkur í
Vinnusálfræðifélagi Íslands finnst
mikilvægt að árétta nauðsyn þess
að leitað sé til sérfræðinga á sviði
mannauðsmála þegar meta á hvort
vinnubrögð við ráðningar séu fagleg
eða ekki. Í faglegu ráðningarferli er
reynt, eins mikið og hægt er, að úti-
loka huglægt mat á umsækjanda.
Með huglægu mati aukast líkurnar
á því að rangar ákvarðanir séu tekn-
ar. Ráðningarferlið verður opnara
fyrir viðhorfi, fordómum og hugs-
anavillum hvers og eins matsaðila
og kemur þannig í veg fyrir að þau
atriði sem skipta máli hafi raunveru-
legt vægi.
Í kærunefnd jafnréttismála
sitja þrír aðalmenn og þrír vara-
menn, allir menntaðir lögfræð-
ingar. Í umræddu kærumáli var
nefndin fengin til að meta hvort
ráðningaferli hefði verið rétt-
mætt eða ekki. Í því ferli var
aldrei leitað álits sérfræðinga
á sviði mannauðsmála held-
ur byggði úrskurðurinn á mati
nefndarinnar. Úrskurður sem
þessi hefur stefnumarkandi áhrif
og því mikilvægt að leita til við-
eigandi sérfræðinga til að tryggja
að úrskurður byggi á bestu mögu-
legu upplýsingum. Hver er hæf-
astur til að meta fagleg gæði
ráðningarferlis eða áreiðan-
leika og réttmæti þeirra þátta
sem hafðir eru til hliðsjónar við
val á hæfasta umsækjandanum?
Eru nefndarmenn með viðeigandi
menntun, þekkingu og reynslu til
að leggja mat á ráðningarferli?
Ef úrskurða ætti um hvort sjúk-
lingur hefði fengið rétta meðferð
væri öllum ljóst að leita þyrfti
sérfræðiálits hjá lækni.
Það er ekki ætlun okkar að
taka afstöðu til niðurstöðu kæru-
nefndar. Það sem liggur þó fyrir
er að ekki voru fengnir aðilar
með viðeigandi þekkingu til að
meta áreiðanleika og réttmæti
ráðningarferlisins (Úrskurður
kærunefndar jafnréttismála, mál
nr.3/2010). Þannig eru bæði kær-
andi og forsætisráðherra bundin
við mat nefndar sem ekki hefur
nægilega sérfræðiþekkingu til að
leggja mat á gagnreyndar ráðn-
ingaraðferðir og hvort eitthvað
hafi misfarist. Hér er því felldur
dómur án þess að bestu mögulegu
upplýsingar liggi fyrir.
Í faglegu ráðning-
arferli er reynt,
eins mikið og hægt er,
að útiloka huglægt mat á
umsækjanda.
Arabíska vorið var án blóma fyrir konur og það er að breyt-
ast í vetur,“ sagði Mouna Ghanem
frá Sýrlandi. Þessi orð lét hún falla
á ráðstefnu sem undirrituð sótti í
Vilníus fyrir skömmu á vegum
Norrænu ráðherranefndarinnar og
utanríkisráðuneytis Litháens. Ráð-
stefnan snérist um kyn, menntun
og lýðræði en konurnar frá Araba-
löndunum vöktu eðlilega mesta
athygli, einkum þær frá Sýrlandi
og Túnis en báðar eru í andstöðu
við stjórnvöld.
Það var hrikalegt að hlusta
á Amel Grami, prófessor við
Manouba-háskólann í höfuðborg-
inni Túnis. Hún kennir kynjafræði
og hefur skrifað bækur um nútíma-
lega túlkun á Kóraninum, m.a. með
tilliti til réttinda kvenna. Það er
ekki vinsælt meðal trúarhópa og
hún er nú hreinlega í lífshættu.
Að sögn Amel Grami vex íslam-
istum, svokölluðum salafistum, nú
stöðugt fiskur um hrygg í Túnis og
umburðarlyndi á hreint ekki upp á
pallborðið meðal þeirra. Peningar
streyma til þeirra frá Sádi-Arabíu
og Katar. Þeir amast við gyðingum
sem búið hafa í landinu um aldir,
sem og kristnu fólki og mennta-
mönnum. Þeir hafa ruðst inn í
háskóla, þar sem þeir krefjast þess
að konur fái að bera blæjur í skól-
unum, sem er bannað, og ein krafa
þeirra er að fjölkvæni verði leyft
að nýju. Salafistarnir saka kenn-
ara um að breiða út kristni og hafa
dreift myndum af þeim í moskun-
um, þar á meðal af Amel Grami,
með þeim tilmælum að þetta fólk
verði drepið. Íslamistarnir vilja
innleiða sharía-lög en sem kunn-
ugt er takmarka þau mjög réttindi
kvenna og boða harðar refsingar.
Að sögn Amel Grami hefur
háskólafólk reynt allt hvað hægt
er til að forðast að svara með
ofbeldi, því um leið og því er beitt
kemur lögreglan og stjórnvöld
nota tækifærið til að takmarka
frelsi til kennslu, rannsókna og
skoðanaskipta. Í kosningunum
sem haldnar voru í kjölfar falls
stjórnar Ben Alis sigruðu hreyf-
ingar sem eru hallar undir íslam-
ista. Í mars og apríl kom til mik-
illa átaka og ofbeldi gegn konum
hefur aukist mikið. Þær þora vart
lengur að vera utan dyra af ótta við
árásir. Kvenréttindakonur í Túnis
hrópa á hjálp og það er brýnt að
þjóðir heims geri strangar kröfur
til stjórnvalda í Túnis um að þau
virði mannréttindi og lýðræði ella
verði öll alþjóðleg aðstoð stöðv-
uð. Ég spyr, hvar eru fjölmiðlarn-
ir? Af hverju er ekki fylgst betur
með þessu hausthreti sem dynur á
íbúum N-Afríku?
Þá var ekki síður nöturlegt að
hlusta á Mouna Ghanem frá Sýr-
landi. Hún býr í höfuðborginni
Damaskus en er búin að koma
börnunum sínum tveimur úr
landi. Hún sagði að íbúar Damas-
kus hefðu ekki upplifað bein átök
en að heyra mætti skothríðina
úr nálægum byggðum á kvöldin.
Mouna er félagi í hreyfingu sem
berst fyrir lýðræði, réttlæti, kynja-
jafnrétti og sjálfbæru samfélagi.
Frjáls félagasamtök eru bönnuð en
stjórnvöld hafa haft öðrum hnöpp-
um að hneppa en að fást við þau.
Hún lagði áherslu á að ekki dygði
að koma einræðisherranum Assad
frá, það þyrfti djúpstæðar breyt-
ingar til að koma á lýðræði.
Þessi ummæli hennar minntu á
orð rithöfundarins Nadal El Sadawi
frá Egyptalandi sem lýsti ástand-
inu þannig að búið væri að höggva
höfuðið af einræðisöflunum með
falli Mubaraks en allur búkurinn
væri eftir. Það hafa reynst orð að
sönnu.
Mouna Ghanem sagði andstöðu-
öflin í Sýrlandi hafa gert gríðarleg
mistök með því að grípa til vopna í
stað þess að beita mótmælum líkt
og í Túnis og Egyptalandi. Þar með
fékk ríkisstjórn Assads tækifæri
til að verja sig, studd af vopnasöl-
unum í Rússlandi og Kína. Mouna
Ghanem lét athyglisverð ummæli
falla um stóru sjónvarpsstöðvarn-
ar Al Jazeera og Al Arabyia. Hún
sagði þær hafa tekið gagnrýnis-
laust upp orðróm um aðgerðir
stjórnarandstæðinga, t.d. að þeir
hefðu náð ákveðinni borg á vald
sitt. Stjórnarandstæðingar tóku að
streyma þangað en þar beið her-
inn og myrti fjölda manns. Það var
verið að lokka fólk í gildru.
Skipulögð morð á konum og
börnum hafa vakið mikinn óhug
og óljóst hvað herjunum gengur til
með þeim. Kannski gamla sagan,
að lama andstæðinginn með því að
eyða fjölskyldum og ættum.
Það er ógnvænlegt ástand sem
þessar konur lýsa. Það verður mjög
fróðlegt að fylgjast með þróuninni.
Innan um öll átökin eru óleystar
deilur Ísraels og Palestínu og aust-
ar bíður olíuveldið Íran átekta.
Hvað getur alþjóðasamfélagið gert
til að koma konum og börnum, sem
alltaf verða verst úti í stríðsátök-
um, til hjálpar og stöðva ófriðinn?
Ég skora á íslensk stjórnvöld að
gera allt sem í þeirra valdi stendur
til að styðja friðarviðleitni, koma
flóttafólki til aðstoðar og halda
umræðum uppi á vettvangi Sam-
einuðu þjóðanna og víðar um þá
hrikalegu stríðs- og ofbeldisglæpi
sem verið er að fremja í fyrrnefnd-
um Miðjarðarhafslöndum. Verjum
réttinn til lífs og öryggis sem og
þátttöku kvenna í þróun samfélags-
ins. Konurnar verða að koma strax
að samningaborðunum í samræmi
við ályktun SÞ nr. 1325 um konur,
frið og öryggi.
Vorið sem breyttist í vetur
Hafið umhverfis Íslands er óvenjuauðugt af lífi. Kaldir og
hlýir straumar mætast og róta nær-
ingarefnum úr hafdjúpunum upp á
yfirborðið, þar sem þörungagróð-
ur blómstrar. Grugg úr jökulám
er frekari áburður fyrir þörunga-
svifið, sem er undirstaða einhverra
auðugustu fiskimiða í heimi.
Íslendingar gera sér vel grein
fyrir að þessi lifandi auður hafsins
er ein helsta undirstaða efnahags
og velferðar þjóðarinnar og því
er sátt um að tryggja sjálfbærni
fiskveiða, þótt deilt sé um hvernig
best sé búið um hnútana varðandi
aðgang að auðlindinni og rentu af
henni. Ákvörðun um veiðar fylgir
vísindalegri ráðgjöf – vísindin
verða seint óskeikul, en okkur ber
skylda til að byggja á bestu þekk-
ingu sem fyrir hendi er. Hrun
þorskstofnsins við Nýfundnaland
er dæmi um hvernig getur farið ef
gengið er of nærri nytjastofnum –
og því miður ekki hið eina.
Flókin og viðkvæm vistkerfi
Skilningi okkar á veiðiþoli stofna
og sveiflum í stærð þeirra hefur
farið stórlega fram á undanförn-
um áratugum, en því fer fjarri að
við skiljum alla þætti vistkerfisins
og tengsl þeirra. Lífríki hafsins er
fjölbreytt og við þekkjum vistkerf-
ið í djúpunum minna en það sem við
sjáum á þurru landi. Því skiptir
máli að reyna að tryggja heilbrigði
vistkerfisins alls, en ekki bara að
stýra veiðum á einstökum fiski-
stofnum. Berjast þarf gegn meng-
un, en einnig þarf t.d. að koma í veg
fyrir innrás ágengra tegunda sem
geta borist með kjölfestuvatni eða
öðrum leiðum á Íslandsmið og vald-
ið skaða. Þá þarf að vernda verð-
mæt búsvæði lífvera gegn hnjaski,
s.s. vegna veiðarfæra. Íslensk
stjórnvöld hafa stigið skref í þá átt
og m.a. friðað tíu svæði með kald-
sjávarkóröllum undan suðurströnd-
inni. Einnig hafa hverastrýtur í
Eyjafirði verið friðaðar samkvæmt
náttúruverndarlögum og sérstök
lög gilda um vernd Breiðafjarðar.
Á heimsvísu hafa verið sett
markmið um að vernda 10% af
hafsvæðum fyrir 2020. Íslensk
stjórnvöld hafa ekki sett sér nein
slík töluleg markmið fyrir lögsögu
sína, enda er stærð verndarsvæða
ekki takmark í sjálfu sér, heldur
eiga slík svæði að byggja á vísinda-
legum viðmiðum og verndarþörf.
Hér við land er sérstaklega horft
til svæða þar sem eru kórallar eða
svampar á botni. Ágæt skýrsla um
friðun viðkvæmra hafsvæða liggur
fyrir frá árinu 2005 og má byggja á
henni í frekara starfi að vernd haf-
svæða.
Taka ber fram að fiskveiðar eru
ekki endilega bannaðar á vernd-
arsvæðum, þótt þar séu ákveðnar
takmarkanir sem miða að vernd
verðmætra botngerða eða ann-
arra þátta lífríkisins. Stundum
getur vernd kóralla eða annarra
vistkerfa stuðlað að auknum fisk-
veiðum, ef um er að ræða lífauðug
svæði sem gegna hlutverki í hrygn-
ingu eða seiðauppeldi. Almennt
gildir sú regla að reyna að lág-
marka skaða sem athafnir manns-
ins geta valdið á lífríkinu, sem oft
er hægt að gera með bættu skipu-
lagi og veiðiaðferðum án þess að
draga úr afla eða verðmæti hans.
Sjálfbær nýting að leiðarljósi
Ekki verður skilið við umfjöllun
um lífríki hafsins án þess að minn-
ast á veiðar á hval og sel. Á alþjóða-
vettvangi er deilt um þá stefnu sem
Alþingi hefur markað um að styðja
hvalveiðar svo lengi sem þær geta
talist vera sjálfbærar og fari fram
í samræmi við ákvæði alþjóða-
laga. Það þarf hins vegar að gera
á skynsamlegan hátt og tryggja að
lög og reglur séu uppfærð og í sam-
ræmi við alþjóðasamninga og við-
urkennd viðmið. Lög um hvalveiðar
eru frá 1949 og mega vel við upp-
færslu. Innan tíðar mun sú vinna
fara af stað undir sameiginlegu for-
ræði sjávarútvegs- og landbúnaðar-
ráðuneytis og umhverfisráðuneyt-
is. Löggjöf um selveiðar er gloppótt
– nýjustu lögin þar eru um 80 ára
gömul og fjalla um útrýmingu sels
í Húnaósi og bætur til prests á
brauðinu sem hafði þar nytjar. Það
er brýnt að setja heildstæð lög um
vernd og veiðar á sel, sem standast
nútímakröfur, og þyrfti m.a. að
hafa í huga að selaskoðun er væn-
legur og vaxandi kimi í ferðaþjón-
ustu og sjálfsagt að skoða svæðis-
bundna vernd samhliða því sem
nytjaþátturinn yrði uppfærður.
Íslendingar hafa almennt gott
orð á sér fyrir sjálfbærar nytjar
á lifandi auðlindum hafsins, þótt
umræða um hvalveiðar á heims-
vísu kasti stundum rýrð þar á. Það
skiptir okkur miklu að halda því
orðspori og marka skýra stefnu á
öllum sviðum sem varða vernd líf-
ríkis hafsins og sjálfbæra nýtingu
þess.
Lífríki hafsins –
Stöndum vörð um fjöreggið
Undanfarin ár hafa SVÞ – Sam-tök verslunar og þjónustu látið
sig mjög varða framkvæmd stjórn-
valda á þeim alþjóðasamningum
sem gerðir hafa verið um við-
skipti með landbúnaðarvörur. Eins
og ítrekað hefur komið fram hafa
samtökin verið mjög gagnrýnin á
framkvæmd þessara samninga. Að
mati þeirra hefur framkvæmdin
öll einkennst af algjöru viljaleysi
stjórnvalda til þess að hrófla við
núverandi landbúnaðarkerfi –
sem er eitt það dýrasta í heimi –
og nýta þau tækifæri sem samn-
ingar þessir gefa til þess að auka
samkeppni í viðskiptum með land-
búnaðarvörur.
Dapurleg er jafnframt sú stað-
reynd, að ekki er að sjá neinn mun
á viljaleysinu hvað þetta varðar á
milli þeirra stjórnmálaflokka sem
setið hafa á Alþingi undanfarin ár.
Stjórnvöld hafa fylgt þeirri stefnu
að gera innflutning á landbúnaðar-
vörum eins erfiðan og mögulegt er
og til að fá stjórnvöld til að virða
gerða samninga hafa SVÞ þurft að
nýta flest þau úrræði sem tiltæk
eru að lögum. Málum hefur verið
beint til Umboðsmanns Alþing-
is, sem m.a. gaf það álit að fram-
kvæmd úthlutunar tollkvóta á inn-
fluttar landbúnaðarvörur stæðist
ekki stjórnarskrá. Málum hefur
verið vísað til Eftirlitsstofnunar
EFTA (ESA) og nú síðast einnig
til dómstóla, en niðurstöðu er að
vænta í þeim málum næsta vetur.
Það hlýtur að teljast fáheyrt
að hagsmunasamtök þurfi ítrek-
að að beita lagalegum úrræðum
til þess að knýja á um að stjórn-
völd virði samninga sem þau sjálf
hafa gert! Það er engu að síður
staðreynd málsins. Fullyrða má
að staðan væri önnur ef um hefði
verið að ræða vörn gegn útflutn-
ingshagsmunum þjóðarinnar. Þá
hefðu stjórnvöld gengið hart fram
fyrir skjöldu til varnar, eins og
þau hafa margoft gert. Það er eins
og íslensk stjórnvöld gleymi oft að
alþjóðasamningar veita réttindi en
leggja jafnframt skyldur á báða
samningsaðila, ekki aðeins annan
þeirra. Og íslensk stjórnvöld geta
ekki valið hvaða alþjóðasamninga
þau kjósa að virða.
Tilgangur þeirra samninga sem
hér um ræðir er að efla alþjóð-
lega samkeppni með landbúnað-
arvörur. Að viðskipti milli landa
með þessar vörur geti, að hluta
til a.m.k., farið fram án þess að
lagðir séu á þær óhæfilegir tollar
og gjöld. Þetta er talið mikilvægt
til þess að efla almenna hagsæld
í heiminum, ekki síst til þess að
bæta stöðu hinna vanþróaðri ríkja
sem flest byggja afkomu sína
á útflutningi landbúnaðarvara.
Þetta er einnig talinn einn mik-
ilvægasti liðurinn í því að bæta
kaupgetu hins almenna launa-
manns í okkar heimshluta, en
landbúnaðarvörur eru umtals-
verður kostnaðarliður í venjulegu
heimilishaldi. Það þekkja m.a.
íslenskir neytendur vel.
Því er ekki að leyna að vegna
baráttu sinnar hafa SVÞ mátt sitja
undir ásökunum um að ráðast á
bændur. Fátt er meira fjarri lagi
enda á verslunin í landinu dag-
lega í miklum og góðum viðskipt-
um við bændur. Hins vegar getur
verslunin ekki stutt óbreytt land-
búnaðarkerfi, kerfi sem bændum
er gert að starfa innan og versl-
unin getur aldrei setið hjá þegar
alþjóðasamningar sem auka eiga
frjálsræði í viðskiptum eru ítrek-
að brotnir.
Áráttan til forsjárhyggju er
ótrúlega lífseig og lífseigust
er hún trúlega þegar um við-
skipti með landbúnaðarvörur er
að ræða. Þar gerast allar breyt-
ingar í frjálsræðisátt með hraða
snigilsins. Svo mun verða áfram
nema fram komi hópur stjórn-
málamanna – þvert á flokka –
sem hefur kjark til þess að beita
sér fyrir breytingum. Breytingum
sem stjórnmálamenn hafa hingað
til eingöngu stært sig af í ræðu og
riti – efndirnar hafa á hinn bóginn
engar verið.
Samninga á að virða
Gæði ráðningarferla
Mannréttindi
Kristín
Ástgeirsdóttir
jafnréttisstýra
Umhverfisvernd
Svandís
Svavarsdóttir
umhverfisráðherra
Viðskipti
Andrés
Magnússon
framkvæmdastjóri SVÞ
Margrét
Kristmannsdóttir
formaður SVÞ
Mannauðsmál
Ásdís Eir Símonardóttir
Brynhildur Halldórsdóttir
Helgi Guðmundsson
Ólafur Kári Júlíusson
Vaka Ágústsdóttir
Tjörvi Einarsson
f. h. Vinnusálfræðifélags Íslands.Fiskveiðar eru
ekki endilega
bannaðar á verndar-
svæðum, þótt þar séu
ákveðnar takmarkanir.