Fréttablaðið - 17.12.2012, Síða 18

17. desember 2012 MÁNUDAGUR| SKOÐUN | 18
Í svonefndri Rammaáætl-
un um vernd og orkunýt-
ingu landsvæða fá ekki
allir allt sem þeir vilja.
Stundum er sagt um
málamiðlanir að þær
geri alla álíka óánægða
og því sé skynsamlegra
að velja milli sjónarmiða.
Nokkuð er til í því – en í
jafn stóru máli og þessu
getur ekki hjá því farið að
reynt sé að teygja sig í átt
til ólíkra sjónarmiða. Hér
hefur það verið gert.
Rammaáætlun á að
tryggja að nýting landsvæða með
virkjunarkostum byggist á lang-
tímasjónarmiðum og heildstæðu
hagsmunamati með sjálfbærni að
leiðarljósi. Henni er ætlað að taka
tillit til verndargildis náttúru og
menningarsögulegra minja, hag-
kvæmni og arðsemi ólíkra nýt-
ingarkosta sem varða þjóðarhag,
svo og hagsmuna þeirra sem nýta
þessi sömu gæði. Slík áætlun skal
lögð fram á Alþingi á fjögurra ára
fresti hið minnsta.
Virkjunarsinnar eru ekki alls-
kostar ánægðir með þann ramma
sem nú liggur fyrir. Þeir telja að
meira hefði mátt virkja. Þeir tala
um atvinnuuppbyggingu, telja
störf og peningaleg verðmæti.
Þeir líta á fossandi vatn og sjá þar
ónýttan möguleika sem rennur í
tilgangsleysi til sjávar.
Verndunarsinninn dáist að
fallandi fossi. Hann sér þar líka
mikla möguleika, en allt annars
konar. Hann upplifir fegurð,
finnur kraftinn frá vatns aflinu
og óskar þess innra með sér
að fleiri fái að njóta: Börnin og
barna börnin til dæmis. Báðir hafa
nokkuð til síns máls.
Vaknandi vitund
En á það að vera sjálfgefið að
virkja allt sem virkjanlegt er,
bara af því það er hægt? Er
ásættan legt að virkja náttúruauð-
lindir – spilla þar með umhverfi
– ef við þurfum ekki orkuna? Er
atvinnuuppbygging réttlætanleg
ástæða virkjunarfram-
kvæmda, eins og sumir
hafa haldið fram? Væri
ekki nær að spyrja sig:
Hversu lítið kemst ég af
með? Hvað get ég komist
hjá að virkja mikið?
Í nýju náttúruauðlinda-
ákvæði í frumvarpi að
breyttri stjórnarskrá er
í fyrsta skipti fjallað um
náttúruna sjálfrar hennar
vegna, sem undir stöðu
lífs í landinu sem öllum
ber að virða og vernda.
Þar er í fyrsta skipti sagt
berum orðum í texta sem hefur
lagagildi að öllum skuli með
lögum tryggður réttur á heilnæmu
umhverfi, fersku vatni, ómenguðu
andrúmslofti og óspilltri nátt-
úru. Í því felst að fjölbreytni lífs
og lands sé við haldið og náttúru-
minjar, óbyggð víðerni, gróður og
jarðvegur njóti verndar. Þar er
kveðið á um að nýtingu náttúru-
gæða skuli þannig hagað að þau
skerðist sem minnst til langframa
og réttur náttúrunnar og komandi
kynslóða sé virtur.
Þetta mikilvæga ákvæði er til
vitnis um vaknandi vitund og
virðingu fyrir umhverfinu, móður
jörð. Í því er horft frá öðrum
sjónarhóli en þeim sem hingað til
hefur verið svo mikils ráðandi í
umræðunni um nýtingu náttúru-
gæða.
Íslensk náttúra er ekki aðeins
uppspretta ljóss og varma, hún
er líka uppspretta lífsafkomu og
fæðuframboðs. Hún er uppspretta
upplifunar. Ekki síst er hún upp-
spretta ódauðlegrar listsköpunar
sem við þekkjum af ljóðum þjóð-
skáldanna og af öndvegisverkum
myndlistarinnar.
Skynsamleg nýting
Það er ekki sjálfgefið að virkja
allt, bara af því það er hægt. Nátt-
úran á sinn tilverurétt og óbornar
kynslóðir eiga sitt tilkall til þess
að koma að ákvörðunum um nýt-
ingu og vernd náttúrugæða. Orðið
„nýtingarvernd“ gæti jafnvel átt
hér við, því verndun getur verið
viss tegund nýtingar og atvinnu-
sköpunar. Nærtækt er að benda
á ferðaþjónustuna, en ég vil líka
minna á þá mikilvægu hreinleika-
ímynd sem íslensk fyrirtæki, ekki
síst matvælafyrirtæki, þurfa
mjög á að halda.
Sú rammaáætlun sem nú liggur
fyrir mætir andstæðum við-
horfum af þeirri hófsemi sem
vænta má þegar mikið er í húfi og
skoðanir skiptar. Hún gerir ráð
fyrir skynsamlegri nýtingu en
virðir um leið mikilvægi náttúru-
gersema. Hér er tekið visst tillit til
óskertra svæða – þótt óneitanlega
hljóti ein hverjum að finnast sem
lengra hefði mátt ganga í því efni.
Á hinn bóginn hefur fjölda land-
svæða – sem að óbreyttu lægju
undir sem virkjunar kostir – verið
komið í skjól í þessari áætlun:
Jökulsá á Fjöllum, Markar fljóti,
Hengilsvæðinu, Geysis svæðinu,
Kerlingafjöllum, Hvítá í Árnes-
sýslu og Gjástykki. Öðrum
kostum hefur verið skipað í bið-
flokk þar sem þau bíða frekari
rannsókna eða annarra átekta.
Við fjölgun kosta í biðflokki er
fylgt þeim sjálfsögðu varúðar-
viðmiðum sem eru meginsjónar-
mið alls umhverfisréttar og við
Íslendingar höfum með alþjóð-
legum samningum skuldbundið
okkur til þess að fylgja.
Hér hefur faglegum aðferðum
verið fylgt, að svo miklu leyti
sem hægt er, þegar mannshönd
og mannshugur eru annars vegar.
Hér hafa ekki allir fengið það sem
þeir vildu. En þessi málamiðlun
er skynsamleg að teknu tilliti til
þess hversu andstæð sjónarmiðin
eru í jafn vandmeðförnu máli.
Ramminn er málamiðlun
Hér á landi búum við við þau for-
réttindi að vera með gott barna-
verndarkerfi sem er ætlað að styðja
fjölskyldur og hlúa að börnum sem
búa við vanrækslu eða ofbeldi.
Barnaverndarstarfið er viðkvæmt
og stundum flókið þar sem ætíð
er um að ræða viðkvæm mál sem
varða börn, foreldra þeirra og
stundum aðra ættingja.
Á undanförnum árum hefur
verið lögð æ meiri áhersla á að
virkja börnin til þátttöku þegar
mál þeirra er komið til kasta barna-
verndarnefnda. Þessi stefna er í
samræmi við ákvæði Barnasátt-
málans og barnaverndarlaganna
þar sem skýrt er kveðið á um rétt
barna til þátttöku í ákvörðunum og
málum sem varða þau sjálf. Fræði-
menn hafa einnig bent á að sjónar-
horn barna er oft og tíðum annað
en sýn hinna fullorðnu. Hér er ekki
átt við að börnin eigi að taka allar
ákvarðanir í sínu lífi heldur að þau
fái tækifæri til að segja sína hlið á
málinu og að hlustað sé á þær hug-
myndir sem þau hafa fram að færa.
Vilja taka þátt
Rannsóknir á þátttöku barna í
barnaverndarmálum benda til að
nokkuð skorti á að þau fái að taka
þátt og að leitað sé eftir sjónar-
miðum þeirra. Þetta er í samræmi
við aðrar rannsóknir sem sýna
að almennt er lítið talað við börn
sem búa við erfiðar aðstæður svo
sem skilnað foreldra eða ofbeldi.
Þegar börnin sjálf eru spurð kemur
hins vegar í ljós að þau vilja taka
þátt, þau vilja að á þau sé hlustað,
að rætt sé við þau um þær erfiðu
aðstæður sem þau kunna að vera
í. Fagfólk talar stundum um að
hlífa eigi börnum við slíkum sam-
tölum en þeim finnst þau ekki erfið,
enda er þá verið að ræða um þeirra
raunveruleika og upplifun á að-
stæðunum.
Barnamiðuð nálgun er viður-
kennd vinnuaðferð félagsráðgjafa í
barnavernd þar sem þátttaka barna
er höfð að leiðarljósi og þunga-
miðja starfsins. Lögð er áhersla
á að bæði börnin og for eldrar
þeirra komi fram með sjónarmið
sín og þau virkjuð til að finna við-
eigandi lausnir á þeim vanda sem
fjölskyldan stendur frammi fyrir.
Með þessu er verið að viðurkenna
barnið sem sjálfstæðan einstakling
með eigin þarfir sem ber að virða
og hlusta á.
Ýmsar vísbendingar eru nú um
aukna áherslu á barnamiðaðri
nálgun í starfi félagsráðgjafa í
barnavernd. Eins og aðstæður eru
í dag er vinnuálag barnaverndar-
starfsmanna mjög mikið. Árið
2011 barst barnaverndar nefndum
landsins 8.680 tilkynningar. Ef haft
er í huga að starfsmenn nefndanna
á landinu öllu voru 116 er ljóst að
vinnuálag er mikið og að erfitt
getur verið að vinna út frá kröfum
samtímans er varða þátttöku
barna. Mikilvægt er að styrkja
þetta vinnulag en til þess að það
verði hægt er nauðsynlegt að skapa
barnaverndarstarfsmönnum aukið
svigrúm, tíma, aðstæður og þannig
mæta réttindum og óskum barna
um þátttöku.
Barnamiðuð nálgun
í barnaverndarstarfi RAMMAÁÆTLUN
Ólína
Þorvarðardóttir
varaformaður
um hverfi s- og
samgöngu nefndar
Alþingis
➜ Íslensk náttúra er ekki
aðeins uppspretta ljóss og
varma, hún er líka upp-
spretta lífsafkomu og fæðu-
framboðs. Hún er uppspretta
upplifunar.
BARNAVERND
Anni G.
Haugen
María
Gunnarsdóttir
f.h. Fagdeildar
félagsráðgjafa í
barnavernd
➜ Fræðimenn hafa einnig
bent á að sjónarhorn barna
er oft og tíðum annað en
sýn hinna fullorðnu.