Fréttatíminn - 30.09.2011, Blaðsíða 44

Bryndís Björgvinsdóttir fékk á
þriðjudag Íslensku barnabókaverð-
launin 2011 fyrir söguna Flugan sem
stöðvaði stríðið og kom bókin út
þann sama dag hjá Vöku-Helgafelli.
Sagan var valin úr fjölda handrita
sem kepptu um Íslensku barnabóka-
verðlaunin 2011. Að mati dómnefndar
er þetta merkileg saga sem tvinnar
saman mikilvægan boðskap og dill-
andi skemmtilega frásögn. Söguhetjurnar
eru óvenjulegar og veita lesendum nýja sýn á
hversdagslega hluti. Þórarinn Már Baldurs-
son myndskreytti bókina.
Bryndís Björgvinsdóttir var aðeins fimm-
tán ára þegar hún sendi frá sér sína fyrstu bók
ásamt vinkonu sinni. Sú bók ber titilinn Orða-
belgur Ormars ofurmennis en Flugan
sem stöðvaði stríðið er önnur bók
Bryndísar. Bryndís er þjóðfræðingur
að mennt og starfar meðal annars
við rannsóknarstörf og kennslu.
Verðlaunasjóður íslenskra barna-
bóka var stofnaður 30. janúar 1985
í tilefni af sjötugsafmæli Ármanns
Kr. Einarssonar rithöfundar (1915-
1999). Að sjóðnum standa fjölskylda
Ármanns, bókaútgáfan Vaka-Helgafell, nú
innan vébanda Forlagsins, IBBY á Íslandi og
Barnavinafélagið Sumargjöf. Fulltrúar þessara
aðila skipa dómnefnd sem velur úr handritum
en einnig eru í henni hverju sinni tveir grunn-
skólanemar, fulltrúar lesenda. Að þessu sinni
komu þeir úr Rimaskóla í Reykjavík. -pbb
Flugur! Stöðvið stríðin!
 Bókadómur Hagræn áHrif kvikmyndalistar ágúst Einarsson
Í síðustu viku kom út ítarleg rannsókn í bók-arformi um stöðu kvikmyndarinnar í vest-rænum samfélögum, með sjónaraukann á
eyjuna okkar. Dr. Ágúst Einarsson heldur áfram
vinnu sinni í greiningu á hagkerfi hinna skap-
andi greina; eftir bók um tónlistina tekur hann
fyrir kvikmyndina. Vinna hans er merkileg og
leiðir margt forvitnilegt í ljós. Bókin er snotur í
frágangi, hún byggist á ítarlegum og merkileg-
um tölulegum gögnum í ýmsu formi og túlkun
á þeim í bland við sögulegt yfirlit,
endar á töflu-, nafna-, heimilda- og
efnisatriðaskrá. Hér bætist því við
mikilvægt rit á annars fátæklega
hillu frumsaminna íslenskra kvik-
myndarita. Niðurstaða Ágústs er:
Það borgar sig, margborgar sig, að
setja meiri peninga í kvikmynda-
gerð, auka styrki til kvikmynda-
gerðarmanna, auka endurgreiðslur
til innlendra og erlendra fyrirtækja
sem vinna hér á landi, bæta menntunarað-
stæður í þessari flóknu iðngrein. Og fyrir þeirri
niðurstöðu færir hann mörg þung, töluleg rök.
Framlag hans er sérlega mikilvægt nú því að á
næstu vikum ræðst innan þings hver framtíð
kvikmyndaskóla á framhaldsskólastigi verður
og hver fjárframlög til Kvikmyndamiðstöðvar
(KMÍ) verða í fjárlögum næsta árs en þau voru
sem kunnugt er skert harkalega í kreppunni.
Samfelld árás á íslensk stjórnvöld
Bókin skiptist í sex meginkafla: Í þeim fyrsta
gerir hann stutta grein fyrir hagfræði hinna
skapandi greina, menningarneyslu hér á landi
sem er stórum meiri en víða, hvernig miðillinn
varð til og hver þróun var í kvikmyndafram-
leiðslu og miðlun hér til 1979. Í
öðrum kafla gerir hann grein fyrir
helstu hugtökum varðandi kvik-
myndir sem vöru, þá rekur hann rök
fyrir aðkomu ríkisins að kvikmynda-
gerð, styrkjum Kvikmyndamiðstöðv-
ar (KMÍ) og fyrirkomulagi endur-
greiðslu, hvaða áhrif framleiðslan
hefur á aðrar greinar þjónustu og
loks lagaumhverfi framleiðslunnar. Í
fjórða kafla skoðar hann framleiðslu-
kerfið og dreifinguna. Í fimmta kafla
lítur hann til mennta- og félagskerfis
iðngreinarinnar og dregur svo sam-
an niðurstöður í sjötta kaflanum. Til
hliðar við meginefni ritsins birtir
hann stutt æviágrip þekktra nafna
úr kvikmyndasögunni sem létti fyrir
lesandann og er því efni ofaukið í
ritinu.
Lesa má rannsókn Ágústs sem
samfellda árás á íslensk stjórnvöld. Kvik-
myndaaðsókn á Íslandi nær tölulegu hámarki
á stríðsárunum. Þá voru hér í bænum starfandi
fyrirtæki sem sýndu erlendar kvikmyndir, bæði
frá Evrópu og Ameríku, flest fjölskyldufyrir-
tæki. Um landið voru víða starfandi samkomu-
hús með sýningarvélum. Ásókn bandarískra
fyrirtækja á Evrópumarkað í kjölfar stríðsins, í
bland við efnahagsaðstoð, tryggði bandarísku
kvikmyndinni yfirráð á markaði Evrópu sem
einungis Frakkar stóðu gegn. Evrópa varð
amerískur kvikmyndamarkaður.
Eins og Ágústi er tamt að líta á kvikmyndir
sem öflugan miðil, þá líka til kennslu, nemur
hann ekki staðar við hvernig kvikmyndin er
notuð í skólakerfinu. Víða um lönd er rekin mik-
ilvirk þjónusta við skóla í dreifingu á gömlu og
nýju myndefni, bæði til afþreyingar og fræðslu.
Er skipulega unnið að dreifingu myndefnis í
skólakerfi á Íslandi þannig að sæmileg greiðsla
komi fyrir? Ónei, það er ekki; námskrá og
kennsluefni í gervöllu skólakerfinu gerir ekki
ráð fyrir notkun myndheimilda, ekki í neinu
fagi, og ef það er notað eru kennarar látnir stela
því og sýna í felum.
Hann minnist ekki á hvernig Kanasjónvarpið
varð ráðandi í sjónvarpsþjónustu í hartnær
áratug hér á landi né hvaða áhrif það hafði á
stöðu innlendrar framleiðslu. Lengi kvörtuðu
sjálfstæðir framleiðendur yfir að Sjónvarpinu
væri ekki gert skylt að kaupa hluta af dag-
skránni frá þeim en lítið varð úr. Svo þegar
útvarp var gert frjálst 1986 var þess vendilega
gætt af hálfu stjórnvalda að engum sem fengi
útvarpsleyfi væri gert skylt að sinna kröfum um
efnissamsetningu dagskrár, hlutfall innlendrar
framleiðslu væri boðlegt að magni og að stórum
hluta fengið frá innlendum framleiðendum.
Enn eru slík skilyrði fyrir borð borin í veitingu
rekstrarleyfa á ljósvakanum.
Mikilvægur vitnisburður
Ágúst greinir réttilega að íslensk framleiðslu-
fyrirtæki eru mörg og smá. Hrósa má brans-
anum fyrir þolgæði en ranglega er hlaupið að
þeirri niðurstöðu að hann sé samstiga. Þar er
hver á móti öðrum og fáir vinna saman. Því
ræður samkeppni um fjármagnið. Í stórtöflu
um íslenskar myndir í fullri lengd frá 1980-2010
telur Águst upp 174 myndir. Af þeim eru 13 fyrir
börn. Hvers vegna hafa forstjórar í Kvikmynda-
miðstöð og fyrirrennurum hennar ekki unnið
skipulega að endurbót á þessum skorti í fram-
leiðslunni? Er kvikmyndauppeldi ekki á hennar
dagskrá? Hefur menntamálaráðuneytið engan
áhuga á því, eða gleymdist það eins og sumt
annað?
Það hefur blasað við í aldarfjórðung að þörf
væri á skipulegu átaki í praktískri og hug-
myndafræðilegri kennslu um kvikmyndina á
öllum skólastigum: frá grunnskóla og upp úr.
Það á að kenna myndmálið, myndlæsi. Sjást
þess merki í námskrá grunnskóla frá ráðuneyt-
inu? Ónei. Hvað er þá ráðuneytið að hugsa á
framhaldsskólastiginu? Jú, það eru fárra eininga
valkúrsar í boði hér og þar. Svo er tuttugu ára
einkaskóli sem fékk viðurkenningu á fjórum
samtengdum námsbrautum 2007 og hefur nú
hlotið alþjóðlega viðurkenningu. Sinnti ráðu-
neytið þeim sprota? Ónei. Það horfði á hann
brenna upp eigin fé, sinnti ekki erindum og vildi
helst loka honum.
Kvikmyndagerð þarf að komast undir mæli-
ker þar sem litið er á hana sem alvarlegan og
mikilvægan innlendan framleiðsluiðnað, þar
sem hún situr við sama borð og aðrir nauðsyn-
legir atvinnuvegir, eins og Ágúst sýnir réttilega
að hún er. Bók hans er órækur vitnisburður um
mikilvægi þess iðnaðar. En framtíð bransans
er dökk ef hann á að vera áfram í höndum þess
hluta stjórnvaldsins sem kennt er við menntir
og menningu: Tonn af lögfræðingum og stjórn-
sýslufræðingum á Sölvhólsgötunni hefur
sögulega séð verið honum til trafala og stendur
honum enn fyrir þrifum.
40 bækur Helgin 30. september-2. október 2011
 ritdómur gamlinginn ... Jonas Jonasson
Bækur
Páll Baldvin Baldvinsson
pbb@frettatiminn.is
Galdrakarlinn í Oz er kominn í bókaverslanir í tveimur ólík-
um útgáfum í tilefni af leiksýningunni á söngleiknum sem nú
er sýndur í Borgarleikhúsinu. Þessi vinsæla saga kom fyrst
út um aldamótin 1900 og skóp
höfundi, Frank Baum, miklar vin-
sældir, var snúið í leikverk með
söngvum af honum sjálfum og
fylgdi nær tylft sögubóka eftir
hann í kjölfarið. Baum fór til
Hollywood með auð sinn og stofnaði þar fyrir-
tækið The Oz Film Manufacturing Company
en það fór á hausinn eftir ár. Oz varð seinna
nafn á underground-blaði í London og hug-
búnaðarfyrirtæki á Íslandi. Þau fóru líka
bæði á hausinn. Útgefendur bókanna um
Galdrakarlinn eru Edda og Setberg. -pbb
Sigurganga galdramanna
Leitin að gróðanum af bíómyndum
Frönsk svíta eftir Iréne
Némirovsky situr þriðju
vikuna í röð á toppi
aðallista Eymunds-
sonar. Höfundurinn dó
í Auschwitz 1942 og
bókin kom ekki út fyrr
en 62 árum síðar.
frönsk svÍta þriðJu
vikuna á toppnum

gamlinginn
sem skreið út
um gluggann og
hvarf
Jonas Jonasson
Páll Valsson þýddi.
JPV, 425 bls. 2011.
Gamlinginn ... er sænsk gamansaga með
slettu af spennu og upprifjun á þekktum
eintaklingum og sumpart aðstæðum úr
stjórnmálasögu liðinnar aldar. Hún kom
út fyrir tveimur árum og varð feikilega
vinsæl í Svíþjóð og er nú á hraðri leið á
hvíta tjaldið og í lengri gerð í sjónvarps-
þáttaröð. Jonas er snjall höfundur (grunn-
hugmyndin að vísu ekki ýkja frumleg:
Zelig, Forrest Gump og ugglaust fleiri).
Hann býr til bærilega spennu í þann þátt sögunnar
sem gerist á okkar tímum, hefur unnið rannsóknar-
vinnu um tiltekna staði á tilteknum tímapunktum af
miklu innsæi og megnar að þjappa saman örlaga-
köflum í sögu heilla þjóða, jafnvel mannkynsins, á
örfáa síðuparta svo að unun er að; já, og svo gleymdi
ég því sem mest er um vert: Hann er fjári fyndinn.
Gamlinginn er þannig bók að maður hlær hátt og
oft. Sumt í henni er ógeðslega fyndið.
Sá gamli er Allan Emmanuel, fæddur af fátækum í
Smálöndunum í kjölfar kröfugöngu 1. maí 1905. Þar
hefst hin lygilega saga af Gamlingjanum en byrjar
reyndar tveimur köflum fyrr á því að hann fer út um
gluggann á elliheimilinu, rétt áður en 100 ára af-
mælið hans hefst (öld síðar) – og á ekki afturkvæmt.
Milli þessara tveggja punkta er heil bók (425 blað-
síður í kiljubroti) og partur af mannkynssögunni.
Allt að sjálfsögðu lygilegt en hreinn og klár sann-
leikur eins og afi höfundarins sagði: Hver nennir
að hlusta á sannleikann nema hann sé skreyttur?
Grunnurinn í sögu af þessu tagi er vitaskuld gamla
spænska skálkaminnið; Hans klaufi og þeir bræður,
múgamaður sem lætur sér fátt fyrir brjósti brenna
og fer ekki á taugum þótt allt fari á hvolf. Ber ekki
virðingu fyrir yfirvaldi og hefð og lifir því allt af,
jafnvel þótt hann sprengi undan sér kofann – því
okkar maður er sprengjusérfræðingur, alinn upp
í nítróglýserín-verksmiðju. En nú má maður ekki
segja of mikið. Í öllum furðusögum eru þagnargildi
um helstu atburði, persónur og þær fyndnustu upp-
ákomur sem þær geyma.
Gamlinginn ... er hressileg og bráðfyndin saga um
kostuleg atvik í lífi stórmenna og smákalla á síðustu
öld. Maður vill gjarna treina sér lesturinn – svo
skemmtileg er hún í þýðingu Páls Valssonar. -pbb
Sænskar fjörugar
poppbókmenntir

Hagræn áhrif
kvikmyndalistar
Ágúst Einarsson
Háskólinn á Bifröst, 245
bls. 2011.
Jonas
Jonasson.
Ágúst
Einars-
son.
Lengri
útgáfa
ritdóms-
ins er
á www.
fretta-
timinn.is
Bryndís
Björgvinsdóttir