Fréttatíminn - 24.06.2011, Qupperneq 32

6 garðar Helgin 24.-26. júní 2011
H öfundur þessarar greinar hefur lengi staðið öðrum fæti í skógrækt og hinum í
garðrækt. Framan af fór mest orka í
skógræktina, eða öllu heldur trjárækt-
ina, þótt steinhæðir og fjölæringabeð
hafi einnig orðið til í kringum hús og
híbýli. Athafnasvæði fjölskyldunnar
í sumarlandinu er nú fyrir allnokkru
orðið svo til fullplantað af skógar-
trjám: birki, greni, furu, þini, ösp og
víði af ýmsum tegundum og arf-
gerðum, bæði innlendu og aðfluttu
efni. Íslenskur reynir og harðgerar
blómstrandi runnategundir eins og
dúntoppur, blátoppur og dísarrunnar
hafa einnig verið gróðursettar til
að auka fjölbreytnina. Þrestir hafa
hjálpað til við útbreiðslu á rifsi og
reyniviði, sérstaklega í hopandi lúp-
ínubreiður. Höfundur hefur fylgst með
og tekið þátt í tilraunum og þróunar-
starfi skógræktarmanna og plöntunin
því orðið fjölbreyttari að tegunda-
vali, kvæmum og yrkjum en gerist og
gengur. Reyndar hefur áherslan verið
lögð á að rækta til skjóls og yndis en
ekki þéttplöntun til viðarframleiðslu
eins og tíðkast hjá mörgum markviss-
ari skógræktendum.
Flestir sumarbústaðir á Íslandi eru í
uppsveitum landsins, gjarna í lyngmó-
um og kjarri vöxnu landi. Það hefur
ekki verið nýtt til ræktunar, aldrei
verið borið á það en öldum saman
verið beitarland fyrir búpening lands-
manna. Fyrir þá sumarhúsaeigendur
sem hyggja á ræktun er þetta meira
vandamál en margan grunar. Það felst
í því að jarðvegur í úthaga víðast á
Íslandi er að mestu leyti myndaður í
þeirri gríðarlegu umbyltingu gróður-
lendis sem hófst hér á landi á elleftu
og tólftu öld og hefur staðið fram á
síðari ár. Annars vegar eru það ör-
foka melar þaðan sem gróðurmoldin
er horfin og hins vegar lyngmóar og
grasdældir þar sem ríkjandi jarðvegs-
gerð er fíngerð mylja eða silt á máli
jarðvegsfræðinnar. Hún er þétt í sér
og að kornagerð svipuð hveiti. Hún er
mynduð af margra alda áfoki og út-
vöskun fínna efna sem sest hafa í móa
og lægðir. Mylja þessi er líka næring-
arsnauð því hún fauk sem ryk af jörð
sem áður var orðin örmagna af ofbeit.
Húsdýraáburðurinn setur allt af
stað
Örfoka melar sem eftir standa
þegar uppblæstrinum er lokið eru að
minni reynslu ekki endilega stórfellt
vandamál. Sé í þeim nægileg möl og
jökulleir dugar oft að blanda vel í þá
sauðataði eða hrossaskít, þá fer allt af
stað og frjósamur jarðvegur myndast
skjótt, ekki síst ef belgjurtir eru með.
Lúpínan og aðrar belgjurtir eru tiltölu-
lega fljótar að breyta þessum jarðvegi
í gróðurmold. Fíngerða áfoksmyljan,
brúnlitaða siltið sem oftast er undir-
staðan í lyngmóanum, er hins vegar
miklu verra viðureignar. Vatnsheldni,
súrefnisleysi, holklaki, frostlyfting og
jarðvegskuldi á vorin einkennir þessa
jarðvegsgerð. Lyngmóaþúfurnar segja
sína sögu. Frostið fer ekki úr þeim
fyrr en komið er langt fram á vor og
bleytan helst enn lengur. Jarðveg-
urin lítur út eins og brún sósa þegar
rignir. Blessað lyngið ræður við þetta
og finnst mörgum fallegt en ef rækta
skal runna og ávaxtatré til skrauts
versnar málið. Ræturnar þola þetta
ekki. Þegar þornar er líka algengt að
jarðvegurinn verði að hörðu loftlausu
og þurru dufti, plönturnar nái ekki
upp vexti en veslist upp.
Þessi jarðvegur er ráðandi þar sem
ég er að rækta nú þótt búið sé að
slétta úr móanum og grasið vaxi af
krafti. Þetta hefur ekki verið alvarleg
hindrun fyrir ræktun skógarplantna
en þeim mun meiri þegar kemur að
ræktun viðkvæmari tegunda með
fíngerð rótarkerfi. Baks mitt við að
koma rósum á legg hefur kennt mér
þetta. Sama gildir um lyngrósir og
ávaxtatré. Ekki dugir að moka holur
eða slétta úr þúfum og stinga upp beð.
Mér dugar ekkert minna en að bylta
jarðveginum niður á 60 cm dýpi og
blanda hann fjölkorna sandi, t.d. ár-
möl, og helst brunasandi eða vikri til
að breyta kornabyggingunni. Mér sýn-
ist að í 50-60 cm af þessum jarðvegi
þurfi að blanda 15-20 cm af bruna-
sandi með kornastærð allt að 4-5 mm.
Mikilvægast er þó að blanda a.m.k
álíka miklum hrossaskít í til að koma
örveru- og smádýralífi í gang. Gamall
og brotinn svarðmór (mómold) úr
góðri mýri gerir líka gagn. Að sjálf-
sögðu eru dýrari efni eins og sveppa-
massi eða molta líka ákjósanleg. Þá
byrjar loks að vaxa þokkalega hjá mér
og voráföll og vanþrif minnka umtals-
vert. Ég læt fylgja nokkrar myndir af
fokmélunni hjá mér og jarðvegsgerð-
um sem ég nota til að bæta hana.
Vélin léttir störfin
Ég var svo heppinn að kaupa mér fyrir
nokkrum árum litla fjöltækjavél af
gerðinni MultiOne með skotbómu sem
léttir mér störfin og leysir af hendi
verkefni sem annars væru margra
manna verk. Hægt er að fá marg-
vísleg sérhæfð tæki með þessari vél
og auðvelt að skipta um. Hún hefur
aldeilis komið sér vel núna. Með henni
moka ég holur, flyt til sand og skít og
velti jarðvegi í beðum – lyfti stórum
trjábolum og flyt stærðar tré. Það þarf
bara að stinga vel í kringum trén með
beittri skóflu og höggva á sverar rætur
áður. Vélin lyftir nokkur hundruð
kílóa hnaus eins og ekkert sé. Ég slæ
með vélinni og bora holur fyrir tré og
staura. Ég fæ vörubílshlöss af sandi og
skít eftir þörfum og kem efninu fyrir
og blanda með vélinni á þeim stöðum
þar sem ég vil rækta viðkvæmari
tegundir. Þetta gerir alla vinnu léttari.
Vélin er ekki þyngri en svo að hún
skemmir ekki þar sem farið er um.
Ný viðhorf þegar komið er skjól af
skógartrjánum. Ný tækifæri á við-
fangsefnum í ræktun skapast. Ég
hygg að margir sumarhúsaeigendur
séu þegar í þessum sporum og eigi
stór lönd sem bjóða upp á margvís-
lega möguleika en hafi lent í byrjun-
arvandamálum vegna jarðvegsins á
staðnum. Jarðvegurinn er nefnilega
ekki síður mikilvægur en veður-
farið og skjólið eða tegundin og yrkið
sem plantað er. Það þarf að huga að
jarðvegsbótum sem hæfa þeim gróðri
sem rækta skal. Mikilvægt er einnig
að planta ekki hávöxnum trjám þannig
að byrgi fyrir sólarljósið. Fátt skapar
meiri ánægju en að sjá blómstrandi
runna og eplatré bera ávöxt. Sem
betur fer er sandur og hrossaskítur
víða tiltækur á Íslandi og til eru tæki
sem gera einyrkjanum kleift að standa
í töluverðum ræktunarframkvæmdum
án þess að ofgera sér.
Vilhjálmur Lúðvíksson
Óræktarjarðvegur við sumar-
bústaði – hvað er til ráða?
Jarðvegur í úthaga víðast á Íslandi er að mestu leyti myndaður í þeirri gríðarlegu umbyltingu
gróðurlendis sem hófst hér á landi á elleftu og tólftu öld og hefur staðið fram á síðari ár.
 ræktun Vandamál sumarbústaðaeigenda
Verðandi ,,náttúrugarður”.
Ófrjó siltmylja (brúnjörð) með
rótarslitrum.
Brunasandur til blöndunar.
Haustplantað í bættan jarðveg 2010.
,,Garðyrkjubóndinn” tekur til
,,hendinni”.
Loftlaus siltgrautur í bleytu.
Siltið blandað bruna, möl og skít,
tilbúið undir plöntun að vori.
Sumarlandið í árdaga vorið 1959. Sami staður fimmtíu árum síðar.