Prentarinn - 01.11.2004, Síða 9

100%. Með þessu er tekið tillit til
þess að talið er að það sé hlut-
fallslega dýrara að búa einn. Rétt
er að taka fram að almannatrygg-
ingar greiða ýmsar uppbætur á
þessar lágmarksupphæðir við
sérstakar aðstæður.
Lífeyrissjóðir
A íslandi gilda lög um iðgjalda-
greiðslur og lífeyrisrétt opinberra
starfsmanna og á almennum
vinnumarkaði hefur verið samið
um iðgjaldagreiðslur í lífeyris-
sjóði. Með lögum hefur öllum,
jafnt launafólki sem sjálfstæðum
atvinnurekendum, verið gert að
greiða til lífeyrissjóðs. I sjóðsöfn-
unarkerfi opinberra starfsmanna
greiða starfsmenn 4% tekna sinna
og atvinnurekandi 11,5%, en á
almennum markaði eru greiðslur
4% og 6%, sem á næstu árum
hækkar í 8%. Opinberir starfs-
menn ávinna sér ellilífeyri sem
svarar 1,9% af tekjum vegna
hvers árs í starfi og á almennum
markaði er meginreglan 1,4-
1,65% nú fyrir hækkun iðgjalds.
Lífeyriskerfið hefur verið að
byggjast upp á undanförnum
árum. Meginsamningarnir voru
gerðir 1969 og frá 1990 hefur
verið greitt af öllu kaupi. Líf-
eyrisrétturinn hefur þannig aukist
ár frá ári og segja má að upp-
bygging kerfisins sé tæplega
hálfnuð. í dag er tryggingafræði-
legur grunnur lífeyrissjóða á al-
mennum markaði um það bil
þannig að ellilífeyrir tekur til sín
um 76%, örorkulífeyrir 17% og
greiðslur vegna maka og barna
eru um 7%. Miðað við óbreytta
skiptingu og 12% iðgjald færu
um 9% iðgjaldsins til ellilífeyris
en það má nefna að sjóðsöfnun
með 2,5% ávöxtun umfram
launabreytingar samsvarar rúm-
lega 18% í gegnumstreymiskerfi.
Almannatryggingar taka i
ríkum mæli mið af tekjum bóta-
þega. Ef einstæður ellilífeyrisþegi
þiggur lífeyri sem nemur kr.
140.000 á mánuði úr lífeyrissjóði
falla allar opinberar tryggingabæt-
ur niður, að grunnlífeyrinum
undanskildum. Heildartekjur elli-
lífeyrisþegans að frádregnum
sköttum verða því kr. 126.535. Af
140.000 krónunum fær ellilífeyris-
þeginn þannig kr. 37.058 í eigin
vasa, en hið opinbera fær kr.
102.942, annars vegar vegna
skerðingar ellilífeyris ffá ríkinu og
hins vegar skattgreiðslna. Raun-
veruleg skattlagning er 74% og
ellilífeyrisþeginn fær 26% í sinn
hlut. Ráðstöfunartekjur hækka
engu að síður um rúmlega 41%.
Grunnlífeyrir skerðist ekki
vegna greiðslna frá lífeyrissjóð-
um en atvinnutekjur og ljár-
magnstekjur geta valdið frádrætti.
Séreignasparnaður
Frá árinu 1999 hefur fólki gefist
kostur á að greiða í lífeyrisspamað
og er fyrirkomulagið í dag almennt
þannig að hver einstaklingur hefur
rétt til að greiða allt að 4% tekna
sinna í lífeyrisspamað sem dragast
frá skattskyldum tekjum. Samn-
ingar tryggja almennt að atvinnu-
rekandi jaffii greiðslur starfs-
mannsins allt að 2% þannig að
þeir sem nýta sér kerfíð að fullu fá
6% i lífeyrisspamað. Þetta kerfi
hefur ekki verið það lengi við lýði
að það setji mark sitt á tekjur elli-
lífeyrisþega en svo mun verða í
ffamtíðinni þar sem verulegir
hagsmunir eru fólgnir í því fyrir
einstaklinginn að spara minnst 2%
til að tryggja sér mótffamlag
atvinnurekandans.
Almannatryggingar
og lífeyrissjóðir
A árinu 2004 er áætlað að al-
mannatryggingar greiði ellilíf-
eyrisþegum samtals 20,1 milljarð
króna. Af þessari upphæð er
grunnlífeyrir tryggingakerfisins
tæpur þriðjungur. Greiðslan
fellur í skaut um 27 þúsund
eliilífeyrisþegum, sem þannig fá
hver um sig um 74 þúsund
krónur á mánuði. Þar sem
heildarfjöldi ellilífeyrisþega er
um 31 þúsund þýðir þetta að um
13% fá engan lífeyri frá almann-
atryggingum. Mikilvægustu
skýringarnar eru að þeir hafi
annað hvort atvinnutekjur eða
tekjur úr lífeyrissjóðum, ásamt
eignum sem gefa af sér þær
fjármagnstekjur að grunnlífeyrir
fellur niður. Atvinnuþátttaka
yngri ellilífeyrisþeganna fer ört
minnkandi og því verður fyrri
skýringin ekki eins mikilvæg
þegar fram í sækir. Vægi hinna
tveggja skýringanna fer hins
vegar hratt vaxandi. Ef heildar-
fjárhæðinni frá almannatrygging-
um er skipt á alla 31 þúsund elli-
lífeyrisþegana koma að meðaltali
64 þúsund í hvern hlut.
Lífeyrisgreiðslur lífeyrissjóð-
anna vaxa hratt. Árið 2004 reikna
ég með, að lífeyrissjóðir vinnu-
markaðarins greiði til ellilífeyris-
þega samanlagt um 20,1 milljarð
króna eða nánast sömu upphæð
og almannatryggingar. Sumir ein-
staklingar fá ellilífeyri frá ríkinu,
án þess að fá greiðslur úr lífeyris-
sjóðum vinnumarkaðarins og
öfugt. Eg hef ekki kannað þetta
samspil sérstaklega en tölurnar
gefa þá niðurstöðu, að 31 þúsund
ellilífeyrisþegar fái að meðaltali
128 þúsund króna á mánuði fyrir
skatt frá þessum tveimur aðilum.
Atvinnutekjur og fjármagnstekjur
bætast síðan við þá tölu.
Þeir sem nú eru á lífeyri eiga
misjafhan lífeyrisrétt hjá lífeyris-
sjóðunum. Þeir elstu eiga al-
mennt takmarkaðan rétt og þeir
yngri mun meiri. Ef meðaltalið er
64 þ.kr. er líklegt að þeir sem nú
eru að fara á Hfeyri fái um 95
þ.kr. á mánuði. Um leið og yngri
lífeyrisþegarnir fá meira frá líf-
eyrissjóðum fá þeir að sama
skapi minna frá almannatrygg-
ingum. Með aukinni ávinnslu
lífeyrisréttinda frá lífeyrissjóði og
fráfalli þeirra sem minnstan rétt
hafa, vex hlutur lífeyrissjóðanna
og hlutur almannatrygginganna
minnkar. Árið 2040 eru 50 ár
liðin frá því almennt var farið að
greiða í lífeyrissjóð af öllum
launum. Þeir sem þá fara á lífeyri
við 67 ára aldur hafa því greitt til
lífeyrissjóðs af öllum atvinnu-
tekjum sínum alla starfsævina,
íyrst sem námsmenn í sumar-
vinnu eða starfi með námi og síð-
an jafnt af atvinnu sem atvinnu-
leysisbótum. Þeir munu einnig
flestir hafa greitt í séreignasparn-
að lungann úr sinni starfsævi.
Fólk sem ekki hefúr náð á vinnu-
markað vegna fötlunar, sinnt
ólaunuðum eða tekjulitlum hugð-
arefnum eða haldið sig utan
vinnumarkaðar vegna heimilis-
starfa og ekki gert samkomulag
við maka sinn um skiptingu líf-
eyrisréttar mun áfram að mestu
verða að reiða sig á greiðslur
almannatrygginga. í þessari
samantekt er ekki gerð tilraun til
að greina einstaka hópa eða stöðu
PRENTARINN ■ 9