Prentarinn - 01.11.2004, Blaðsíða 11

Útgjöld til ellilífeyris almanna-
trygginga munu lækka þrátt fyrir
vaxandi fjölda ellilífeyrisþega
vegna aukningar í öðrum tekjum
ellilífeyrisþeganna, fyrst og
fremst vegna tekna frá lífeyris-
sjóðum, séreignaspamaði og fjár-
magnstekna.
Útgjöld hins opinbera til heil-
brigðisþjónustu aldraðra munu
aukast en ekki fylgja hlutfalls-
legri aukningu tjölda aldraðra þar
sem þeir sem notendur munu við
óbreytt greiðslukerfi axla stærri
hluta kostnaðar.
Skattgreiðslur aldraðra munu
stóraukast vegna aukinna lífeyris-
réttinda, útborgunar séreignaspam-
aðar og vaxandi fjármagnstekna.
Breytingin mun í stuttu máli
verða sú að samanborið við að
0,6% landsframleiðslu vantar upp
á að aldraðir kosti ellilífeyri al-
mannatrygginga og heilbrigðis-
þjónustu sína í dag munu þeir
árið 2040 skilja 2,5% eftir til
annarrar ráðstöfunar í höndum
hins opinbera.
Niðurstöður
Lífeyrisþegar framtíðarinnar munu
almennt sjálfir standa straum af
framfærslu sinni og með
skattgreiðslum munu þeir sem
hópur gera meira en standa undir
þeirri opinberu þjónustu sem þeir
nýta mest. Án úttektar á því
hvemig aðrir þjónustuþættir hins
opinbera nýtast ellilífeyrisþegum
verður ekki einhlítt fullyrt um það
hvort þeir muni greiða meira til
hins opinbera en það kostar til
þeirra vegna. Niðurstaðan að ofan
er visbending um að svo verði.
Ellilífeyrisþegar framtíðarinnar
munu ekki verða samfélaginu
byrði heldur þvert á móti. Þeir
munu hafa stöðugar tekjur nánast
óháð dyntum stjórnvalda á
hverjum tíma og óháð hags-
veiflum. Framfærsla þeirra verður
ekki vandamál í hörðu árferði. Því
verður öfúgt farið. Ellilífeyris-
þegar rnunu viðhalda eftirspurn á
samdráttartímum með reglu-
bundnum tekjum sínu. Þeim mun
líkt farið og jarðeigendum mið-
alda sem lifðu á jarðarrentunni.
Eignaaukning og sérstaklega
séreignasparnaðurinn munu
tryggja mörgum öldruðum frelsi
til að taka ákvörðun um starfslok
áður en að lífeyrisaldri kemur.
Nýti margir aldraðir sér þá
aðstöðu lækka tekjur þeirra á
ellilífeyrisaldri sem því svarar.
Aðilar vinnumarkaðarins hafa
aflétt skuldbindingum af ríkis-
sjóði með uppbyggingu lífeyris-
sjóðanna. Samspil kjarasamninga
og laga og aukin efnaleg vel-
megun hafa gefið einstakling-
unum tryggingu fyrir traustri
afkomu í ellinni og nokkurt
sjálfdæmi um það hvenær þeir
láta af störfúm.
Vegna tengsla lífeyriskerfisins
og kjarasamninga hefur umræðan
um lífeyrismálin stöðugt verið
hluti af almennri kjaramálaum-
ræðu og verið skoðuð í heildar-
samhengi.
í fyrsta lagi hafa báðir aðilar
gert sér grein fyrir því að greiðsl-
ur í lífeyrissjóð eru á kostnað
launa. Það kostar það sama fyrir
atvinnurekanda að greiða hærra
kaup og greiða samsvarandi
iðgjald í lífeyrissjóð. í samninga-
viðræðum hafa lífeyrissjóðimir
því alltaf verið metnir í saman-
burði við kaup, veikindarétt,
orlof eða hvaða kostnaðarlið
annan við viljum nefna.
í öðru lagi hefur alltaf legið
fyrir að á almennum markaði
geta lífeyrissjóðirnir aldrei til
lengdar greitt meira út en nemur
iðgjaldagreiðslunum ásamt
ávöxtun. Þegar örorkubyrði og
langlífi aukast eru einungis tveir
kostir tiltækir, að hækka iðgjöld
eða skerða réttindi. Samnings-
aðilar hafa tekið á málum eftir
báóum leiðum. Ellilifeyrir, maka-
lífeyrir og örorkulífeyrir hafa
verið skertir og það hefúr verið
samið um hækkun iðgjalds.
Ákvarðanir hafa verið teknar af
ábyrgðartilfinningu eftir víðtækar
umræður á vettvangi samtakanna.
Stjórnkerfi lífeyrissjóðanna þar
sem verkalýðsfélögin og atvinnu-
rekendur deila áhrifum að jöfnu
og tenging við samningaviðræður
hafa gert aðlögunina mögulega.
Án þeirrar tengingar er vandséð
hvernig hefði verið unnt að laga
kerfið að breyttum aðstæðum. Ef
sjóðirnir hefðu verið sjálfstæð og
óháð fyrirtæki hefðu stjórntækin
tæplega verið önnur en réttinda-
skerðing. Þá er einnig ólíklegt að
pólitíska kerfið hefði tryggt
nauðsynleg viðbrögð. I því kerfi
er réttindaskerðing ekki eins
beintengd fjármögnuninni og
fjármögnunin ekki í sömu tengsl-
um við launaákvarðanir.
Séreignasparnaðurinn og aug-
lýsingar ijármálafyrirtækjanna
sem öll keppast við að fá fjár-
muni til ávöxtunar hafa aukið
skilning fólks á samhengi sparn-
aðar og lífeyris. Séreignasparnað-
urinn hefúr þannig sfyrkt lífeyris-
sjóðakerfið og það er væntanlega
einsdæmi að samið sé um að
sparnaðarffamlag atvinnurekenda
sé skilyrt því að starfsmaður
leggi sjálfur til hliðar.
Útreikningurinn hér að framan
er mjög einfaldaður og ýmsar
ályktanir eru umdeilanlegar. Hér
er gert ráð fyrir 3,5% raunvöxt-
um, 1 % árlegri raunlauna-
hækkun, áframhaldandi Iengingu
lífaldurs, að lífeyrissjóðirnir
muni viðhalda núverandi rétt-
indaávinnslu með þeirri hækkun
iðgjalda sem nú hefur verið
samið um og reglur almanna-
trygginga og um notendagreiðsl-
ur í heilbrigðiskerfinu breytist
ekki. Það er ekki gert ráð fyrir
því að ellilífeyrisþegar sem árið
2040 verða fjórðungur kjósenda
beiti atkvæðum sínum til að
breyta kerfinu sér í hag. Allt
þetta og raunar fleira í saman-
tektinni orkar tvímælis. Eg held
hins vegar að sú grundvallar-
niðurstaða standi að ellilífeyris-
þegar munu í framtíðinni búa við
trausta afkomu og verða óháðir
vilja vinnandi fólks til að sjá
þeim farborða og veita þeim
þjónustu.
Útgjöld hins opinbera vegna ellilífeyris 2004 2,3% 2040 1,3%
Útgjöld hins opinbera vegna hjúkrunar-
þjónustu aldraðra 2000 3,0% 2040 4,8%
Heildarútgjöld vegna þessara tveggja þátta 2004 5,3% 2040 6,1%
Hlutur skattgreiðslna aldraðra 2004 4,7% 2040 8,6%
7/7 ráðstöfunar til annarra útgjalda 2004 -0,6% 2040 2,5%
PRENTARINN ■ 11