Prentarinn - 01.11.2004, Side 14

Svarta litgreiningin
Jón A. Sandholt
Formáli
Prentfarfarnir í frádrægu grunn-
litunum Cyan, Magenta og gulu
(CMY) sem notaðir eru við
prentun mynda ekki sama þétt-
leika í skuggum og er að finna i
ljósmyndum.
Svarta litnum er því bætt við í
litgreiningu og þéttleikasvið prent-
unarinnar þannig aukið. Hvar
svarti farfinn prentast í prent-
myndinni er eitt af lykilatriðunum
við gerð góðra prentmynda.
Það skiptir því miklu að lit-
greiningar séu gerðar á þann hátt
að hægt sé að hafa góða stjórn á
svarta farfanum.
Rétt gerð iitgreining skilar
prentmyndum með hlutlausa grá-
tóna og dökka skugga.
I þessari grein er ætlunin að
fjalla um þær aðferðir sem aðal-
lega eru notaðar til að stjórna
svörtu litgreiningunni, hvenær
hinar einstöku aðferðir eiga við og
hverjir eru kostir þeirra og gallar.
Til hvers þarf svarta
prentfarfann?
Svartir skuggar og grá svæði í
ljósmyndum eru mynduð af jöfn-
unt hlutföllum Cyan, Magenta og
gulra litarefna (CMY), það er
ekkert svart litarefhi í Ijósmynd-
um. Jöfn hlutföll Cyan, Magenta
og gulra prentfarfa mynda ekki
hlutlausa grátóna eða dökka hlut-
lausa skugga.
Astæðan er ófullkomnir ísogs-
og endurkastseiginleikar CMY
prentfarfanna.Til að vinna gegn
þessum ófullkomleika þarf að
bæta svarta farfanum (K) við,
þannig að sama sjónræna sverta
náist í prentmyndum og í ljós-
myndum.
Punktastærð svarta prentlitar-
ins er reiknuð út frá stærð Cyan,
Magenta og gulu prentpunktanna
á hverju einstöku svæði myndar-
innar eftir ákveðnum formúlum.
Stundum er svartur farfi prentað-
ur allstaðar þar sem punktagildi
CMY fara yfir ákveðið mark, t.d.
50%, og punktastærð svarta prent-
litarins aukin samhliða punkta-
stærð hinna þriggja.
Þá er talað um að svarti farfinn
hafi stutt tónsvið og litgreining-
araðferðin er stundum kölluð
krómatísk eða hefðbundin aðferð.
Á hinn bóginn er punktastærð
svarta prentlitarins einnig stund-
um reiknuð út eftir niagni fyll-
ingarlitar í hverjum tilteknum
punkti myndar.
Þá er tónsvið svarta farfans
lengt og er þá gjarnan talað um
akrómatískar litgreiningar.
Litir í prentun
Litir í prentmyndum verða til
þegar einn, tveir eða þrír hinna
ífádrægu grunnlita CMY eru
prentaðir. Litur sem verður til með
prentun aðeins eins farfa er kall-
aður eintóna eða „monokróma-
tískur“. Slíkir litir eru Cyan,
Magenta og gulur. Með því að
prenta tvo frádræga grunnliti
saman í jöfnurn hlutföllum verða
til annars stigs grunnlitirnir rauður
(M+Y), grænn (C+Y) og blár
(M+C). Með því að prenta alla
þrjá frádrægu grunnlitina saman í
misjöfnum hlutföllum fást frant
s.k. „þríkrómatískir" litir. Þrí-
krómatískir litir eru líka rauður,
grænn og blár ásamt skyldum lita-
tónum. í þríkrómatískum litum
eru tveir grunnlitir yfirgnæfandi
og ráða þeir blæ litarins. Þriðji

W
aa
a
r
Hvítt
Blátt Svart
Liti má skilgreina með þremur
grunnhugtökum: Blæ (hue),
mettun (chroma, saturation) og
birtu (value, lightness). Blær
aðskilur einn lit frá öðrum og
má eins kalla nafn litarins s.s
rautt, grænt, blátt, gult o.s.frv.
Mettun segir til um styrk
litarins eða fyllingu, þ.e.a.s.
hversu langt hann er frá hlut-
lausum gráum lit. Birta litar
segir til um hversu dökkur
hann er
liturinn, sá sem minnst er af, gerir
þríkrómatíska litinn daufari og
dekkri en hefur ekki áhrif á litblæ
hans. Þessi þriðji prentlitur er fyll-
ingarlitur við þríkrómatíska litinn.
Sem dæmi má taka að Magenta
og gulur mynda litblæ þríkróma-
tísks rauðs litar en Cyan er fyll-
ingarliturinn sem gerir litinn
„óhreinni“og daufari. Þessi
veikasti grunnlitur þríkrómatíska
litarins og samsvarandi punkta-
stærðir hinna tveggja ráðandi
grunnlita mynda s.k gráþátt eða
akrómatískan hluta litarins.
Litgreiningar
í myndavélum
Þegar litgreint var í myndavélum
eða stækkurum, fyrir daga
skanna, var svarta litgreiningin
gerð þannig að svarti farfinn
byrjaði að prentast á miðju tón-
skalans (1% punktur við þéttleika
u.þ.b. Dl,60 eða samsvarandi
u.þ.b 50% punktastærð) og
punktastærðin óx síðan jaftit og
þétt upp í u.þ.b. 60% í dekkstu
skuggum (við þéttleika u.þ.b.
D2,00). Þegar litgreint er með
þessum hætti prentast svart ein-
göngu ofan við miðju tónskalans
en ekkert í Ijósari tónum hans.
Tónkúrfa svörtu litgreiningarinn-
ar er mjög brött, punktagildin eru
frá l%-60% frá miðtónum að
svörtustu skuggum.
Á ensku eru litgreiningar sem
þessar oft kallaðar „skeleton
black“.
Á þeim tíma sem þessi aðferð
þróaðist var ekki hægt að litaleið-
rétta svörtu litgreiningarfilmuna
(þ.e.a.s. fjarlægja svarta farfann
úr mettuðum litum) í sjálfu lit-
greiningarferlinu. Ef 1% svarti
punkturinn prentaðist í ljósari
tónum tónskalans og/eða punkta-
stærðin í dekkstu skuggum væri
aukin myndi svarti farfinn valda
því að litir virtust óhreinir og
gráleitir. Því varð að hafa tónsvið
svarta litarins stutt og þar sem
aðeins var þörf á svarta litnum í
gráum miðtónum til að hjálpa
CMY förfunum við að halda
hlutlausri áferð og í svörtum
skuggum til að auka þéttleika
þeirra var þetta stutta tónsvið
svarta litarins nægjanlegt.
Rafrænar litgreiningar
Með tilkomu skanna og raffænna
litgreininga var hægt að litaleið-
rétta Cyan, Magenta, gulu lit-
greiningarfilmumar á einfaldan
14 ■ PRENTARINN