Dagfari - 01.02.1979, Blaðsíða 3

3
Ár. Hreinar gjald- Fjöldi íslend-
eyristekjur af inga sem störf-
hernum, sem uðu hjá hern-
hlutfall af við- um og fyrir-
skiptatekjum. tækjum tengd-
(%). um hernum.
1951 1,01 344
1952 10,25 571
1953 19,91 2530
1954 16,56 2334
1955 17,28 1892
1956 12,73 1472
1957 8,94 917
1958 11,49 1287
1959 11,38 1015
1960 8,67 1069
1961 8,36 1056
1962 6,99 1090
1963 5,03 1044
1964 3,67 777
1965 3,72 875
1966 4,57 904
1967 7,87 997
1968 6,09 1010
1969 5,45 1089
1970 5,36 1154
1971 5,79 1105
1972 5,48 1207
1973 4,91 1276
1974 4,59 1087
1975 5,80 —
1976 5,87 —
1977 6,12 —
Þegar þessi lafla er skoðuð, þá bcr þess að
gæta, að hér höfum við borið saman ann-
ars vegar hreinar gjaldeyristekjur islenskra
aðila, eftir að erlendur kostnaður (útgjöld i
gjaldeyri) hefur verið dreginn frá og hins
vegar brúttó gjaldeyristekjur af útflutningi
vöru og þjónustu. Raunvcrulegt mikil-
vægi hersins i gjaldeyrisöfluninni er því
meira en tölurnar i töflunni gefa til kynna.
(Sennilega unt 40—50% nieira).
Taflan hér fyri ofan sýnir Ijóslega að
herinn skipti sköpum fyrir gjaldeyrisöflun
íslenska efnahagslífsins á árununt 1952—
61. Eftir það minnkar mikilvægi hersins,
en er þó all verulegt enn þann dag I dag.
Það væri hægt að bcnda á fjölmörg
atriði varðandi tengsl þessarar þróunar
gjaldeyristekna af þjónustu við herinn og
þróun efnahagsmála — og jafnvcl stjórn
niála — hór á landi. H6r læt ég nægja að
vekja sérstaklega athygli á þcirri breyt-
ingu, sem verður árið 1957, en það ár eru
hreinar gjaldeyristekjur af þjónustu við
herinn einungis 56% af þvi sent þær voru
árið 1956. Þessi minnkun gjaldeyristckna
af þjónustu við herinn nam um 80% af
minnkun viðskiptateknanna milli þcssarra
tveggja ára og átti þannig verulcgan þátt i
þeint mikla halla scm varð á utanrikisvið-
skiptunum árið 1957. Þess ber að gæta að
vinstri stjórnin (1956—58) hafði strax á
árinu 1956 fallið frá áformum sínum um
að láta bandariska herinn hvcrfa á brott
frá landinu.
1 töflunni sést einnig
fjöldi lslendinga sem störfuðu hjá hern-
um, verktökum hans og þjónustufyrir-
tækjum hans. Eins og vænta mátti er þró
unin svipuð og þróun gjaldeyristeknanna
á þessu tímabili.
Ef við athugum hversu stór hluti lslend-
inga vann beinlínis i þjónustu hersins, þá
kemur í Ijós að þegar þetta hlutfall var
stærst, árið 1953, þá störfuðu 4,1% áætl-
aðs heildarmannafla í landinu í þjónustu
hersins. Árið 1974 er þetta hlutfall ein-
ungis 1,2%.
Það er þannig ljóst að bandaríska her-
stöðin hefur í dag tiltölulega lítil áhrif á at-
vinnu i landinu i heild. Sania má segja um
hlutdeild tekna af þjónustu við herinn í
þjóðartekjunum, en þetta hlutfall er svip-
að og hlutfall hervinnunnar í heildar-
mannaflanum. Það væri aftur ámóti rangt
að nota þetta lága hlutfall sem mæli-
kvarða á mikilvægi hersins fyrir efnahags-
lífið hér á landi. í þeim efnuni gefa tölurn-
ar um tekjur af þjónustu við herinn sem
hlutfall af viðskiptatekjunum raunhæfari
mynd. Ástæðan er einfaldelga sú að tekjur
af hernum koma inn i landið í formi gjald-
eyris. 1 þessunt efnum gildir það sama
um tekjurnar af þjónustu við herinn og
tekjurnar af sjávarútveginum. Mikilvægi
sjávarútvegsins sést fyrst og fremst af þvi
að 70—75% af vöruútflutningnum eru
fiskafurðir, en ekki því að einungis 13% af
vinnandi fólki vinnur við fiskveiðar og
fiskiðnað.
Það gildir um sérhvert ríki — en sér-
staklega unt riki sem likt og ísland hefur
fábreytt náttúrugæði og hefur af þeirri
ástæðu m.a. nijög takmarkaða frani-
leiðslumöguleika og er því mjög háð utan-
ríkisverslun — að efnahagsþróunin er
mjög háð þróun þeirra greina sem afla
gjaldeyris. Þetta sést greinilega cf cinstaka
hagsveiflur eru athugaðar, en þær eiga
undantekningarlaust upptök sin i þróun
utanríkisverslunarinnar.
Sérhvert land verður að laga efnahags-
þróun sína að því að ákveðið jafnvægi
vcrður að ríkja í utanríkisviðskiptunum.
Ef útflutningur eykst, þá streyma inn i
landið peningar, þjóðartekjurnar aukast
og eftirspurn i þjóðfélaginu eykst. Sam-
timis hefur einnig skapast svigrúm í þjóð-
félaginu fyrir aukna eftirspurn (þessi eftir-
spurn beinist að innfluttum vörum og
þjónustu og innlendum vörum og þjón-
ustu, sem að verulegu leyti krefjast inn
fluttra aðfanga.) án þess að halli myndist i
utanríkisviðskiptunum. Jafnskjótt og út
flutningstekjurnar minnka, þá sjáum við
aftur á móti hvernig ríkisvaldið verður að
leggja allt kapp á að draga úr eftirspurn
innanlands til að skapa aftur jafnvægi í
utanríkisviðskiptunum. (Að ríkisvaldið
ræðst alltaf á launin til að ná þessum
markmiðum er önnur saga sem við slepp-
um hér.)
Undanfarna áratugi hefur meginvanda
mál íslenska auðvaldsins verið að tryggja
aukningu útflutningstekna, sem gæti
skapað svigrúm fyrir áframhaldandi þró-
un efnahagslífsins. Ýmsar leiðir hafa verið
rcyndar og tekist misjafnlega. Það sem
bjargað hefur mestu á undanförnum 10—
15 árum er sérstaklega hagstæð þróun við-
skiptakjara, sem gert hefur íslenska auð-
valdinu kleift að auka innflutninginn, án
þess að útflutningurinn hafi aukist að
sama skapi. Upphæð erlendra lána sýnir
þó Ijóslega að vandamálið er enn að veru-
legu leyti óleyst.
Það er i þessu samhengi sem ntikilvægi
hersins fyrir íslenskt efnahagslíf kentur i
Ijós. Af framansögðu ntá einnig ráða að sú
röskun, sem fylgdi brottför hersins felst
ekki fyrst og fremst i þvi að þjóðartekjurn-
ar minnkuðu beint um 1 —2%, eða að 1 —
1,5% af heildarmannaflanum missti at
vinnu sína. Veigamesta röskunin felst i
minnkun gjaldeyristeknanna, sem hefði
umfangsntiklar óbeinar afleiðingar. Eða
með öðrum orðum: Islenska efnahagslifið
verður að aðlaga sig nýjum aðstæðum i
hinni alþjóðlegu verkaskiptingu eftir
brottför hersins. 1 stað þess að byggja að
verulegu leyti á þjónustu við herafla
heimsvaldasinna, sent greidd er með hluta