Vísbending - 22.12.2008, Blaðsíða 18

samdráttartímabil em vel fyrir neðan 10%-markið og sérstaka athygli
vekur að landsffamleiðsla dróst saman um aðeins rúm 3% á verstu
ámm kreppunnar miklu 1930-1932. Engu að síður er hún hér talin
með efnahagskreppum og verður tjallaö nánar um kreppumar þijár
hér á eftir.
Harðindin 1882-1887
Níundi áratugur 19. aldar er venjulega kenndur við harðindi og hafls
enda gengu þá yfir landið mörg kuldaár með haíts, frosthörkum
og fjárf'elli. A fyrsta harðindaárinu, 1882, bættist við mannskæður
mislingafaraldur. Þúsundir Islendinga komust á vonarvöl og
fluttust margir til Ameríku í leit að betra lífi. Frá 1881 til 1883 dróst
landsframleiðslasamanum 16%.EnerlIðleikamirvomekkiyfirstaðnir
því auk óblíðrar náttúm teygðu angar alþjóðlegrar viðskiptakreppu,
„kreppunnar löngu“ sem svo er kölluð, til Islands. Viðskiptakjör
snöggversnuðu 1884 og tregða var á erlendum fiskmörkuðum næstu
árin. Árlegur meðalhagvöxtur 1881-1887 var-2,5%. Á þessumámm
var jafnframt í síðasta skipti fólksfækkun í landinu en þá fækkaði
Islendingum um rúm 3%. Kreppan á níunda áratugnum sýnir, að þótt
Islendingar byggju enn mjög að sínu og utanlandsverslun minni en
síðar varð, var efnahagslífið farið að tengjast alþjóðlegu viðskiptalífi.
Fyrri heimsstyrjöld og eftirstríðsdrakreppa 1914-1923
Fyrstu ár fyrri heimsstyrjaldar vom uppgripatími fyrir marga
útgerðarmenn og bændur en þá hækkuðu afúrðir mikið í verði.
Hagtölur draga þó upp dökka mynd af fyrri heimstyijöldinni og
reyndar er tímabiliðl914 til 1920 mesta samdráttarskeið 20. aldar
en á þessum sjö ámm nam uppsafnaður samdráttur landsframleiðslu
17,5%. Efhahagserfiðleikar héldu áfram eftir stnð svo að segja má að
haglægð hafi ríkt í efnahagslífi allt ffá 1914 til 1923.
Hvað olli þessum erfiðleikum? ísland varð fyrir margháttuðum
skakkaföllum af völdum styijaldarinnar. Bretar settu miklar
takmarkanir á verslun og siglingar landsmanna, óðaverðbólga brast
á og skortur varð á mörgum innfluttum matvömm og rekstrarvörum
sjávarútvegs svo að erfitt var að reka síld- og fiskveiðar. Ekki bætti
úr skák að 10 af 17 togurum landsmanna vom seldir til Frakklands
árið 1917.
I heimsstyijöldinni lauk tímabili stöðugleika í fjármálum
og peningamálum í Evrópu. í upphafi stríðs greip ótti um sig á
ljánnálamörkuðum, verðbréf féllu í verði og bönkum var lokað um
tíma. Mikilvægasta breytingin til langffama var þó, að flest ríki kipptu
gjaldmiðlum sínum af gullfæti með því að afnema innlausnarskyldu
bankanna. Það sama var gert um íslensku krónuna. Hún var á
þessum tíma ekki sjálfstæður gjaldmiðill heldur var hægt að leysa
íslenskar krónur í danskar án nokkurra takmarkana. íslandsbanki
hafði einkarétt til seðlaútgáfú í landinu en hann átti að eiga ákveðið
magn af góðmálmum til tryggingar seðlunum. Seðlar bankans vom
innleysanlegir í gulli og þegar fyrstu fféttir af heimsstyijöldinni bámst
til íslands í lok júlí 1914 vom teknar háar upphæðir út úr bönkunum,
aðallega í gulli. Stjóm íslandsbanka fékk því ífamgengt að samþykkt
vom snatri lög í svipuðum dúr og sett höfðu verið í Danmörku
18 | VÍSBENDING