Vísbending - 22.12.2008, Blaðsíða 14

saga væri áreiðanlega og hér skal því haldið fram að Davíð eigi eftir
að skrifa ævisögu sína áður en lýkur og kannski er það skylda þess
manns, sem lifað hefur tímana tvenna eins og hann liefur sannarlega
gert.
Islenskt samfélag er um þessar mundir í uppnámi og margt af því
frelsi sem við höfum lært að meta síðustu áratugi virðist vera í hættu.
Ekki verður séð annað en efnahagsvandræði í kjölfar bankahrunsins
hafi þegar kallað fram ýmsar hömlur og höft í meðferð fjármagns,
sem menn kannast við frá fomri tíð. Skömmtun og hömlur af ýmsu
tagi hafa ef til vill mótað íslenskt samfélag á lýðveldistímanum meira
en margt annað. Vísbendingu Iangaði til þess að lieyra álit manns
sem hefur reynt á eigin skinni fyrirtækjarekstur í lokuðu samfélagi
eftirstríðsáranna og fylgt því til frelsis. Davíð Scheving Thorsteinsson
er fús til þess og við biðjum hann að hverfa aftur til sjötta áratugarins
þegar hann hóf störf hjá smjörlíkisgerðunum þrem.
Segðu mér frá fyrstu árunum í smjörlfldsgerðinni.
„Það var allt skammtað. Þrátt fyrir nýliðin stríðsár sem við íslendingar
græddum vel á og fengum stórfé í Marshallaðstoð að auki þá var
allt skammtað og efnahagurinn í kaldakoli. Það voru stjómvöld sem
ákváðu hve mikið kaffi þú máttir að drekka, hve mikið smjör þú
máttir eta, hve mikið þú máttir baka úr smjörlíki og sykii og svo
framvegis.
Ef ég man rétt sótti fólk skömmtunarseðlana sína mánaðarlega í
Gúttó, sem stóð þar seni nú er bflastæði Alþingis. Það var mikil atriði
að gæta þeirra vel því þeir vom lítið stæni en frímerki og auðvelt að
týna þeim. Það var borgað á tvennan hátt í búðinni, með peningum og
með jressum seðlum því þeir vom jafnframt niðurgreiðsla í mörgum
tilvikum. Ef þú varst ekki með skömmtunarseðil þá fékkst þú vömna
ekki afgreidda. Hjá okkur í smjörlfldnu var sérlega nákvæm og
samviskusöm stúlka sem hafði það hlutverk að telja seðlana sem við
fengum frá kaupmönnum og síðan vom þeir taldir aftur á skrifstofu
skömmtunarstjóra enda vom þetta ekki bara sneplar heldur peningar,
sem við áttum og þannig gekk þetta hringinn."
Þetta gilti fyrir alla íbúa landsins og allar stofnanir. Enginn var
undanþeginn skömmtunarreglum og undantekningar fáar eða engar.
Davíð segirað þetta hafi í sjálfu sérekki verið flókið kerfi en tímaífekt
og þungt í vöfum. Þetta ástand hafði í raun varað frá því þriðja til
fimmta áratugarins og það var ekki fyrr en með Viðreisnarstjóminni
1959 sem tekist var á við þennan hafta hugsunarhátt.
„Til þess tíma vom íslenskir stjómmálamenn einlægir í þeirri trú
sinni að það giltu ekki sömu lögmál í íslensku efnahagslífi og annars
staðar í heiminum. Þeir vom sannfærðir um að þeir yrðu að hafa vit
fyrir fólkinu, Ioka kaupmáttinn inni eins og einhvem tímann var sagt.
Að mörgu leyti emm við enn stödd á þessum slóðum - að Island sé
undanþegið efnahagslögmálum.
Ef ég man rétt sótti fólk
skömmtunarseðlana sína mónaðarlega í
Gúttó, sem stóð þar sem nú er bílastœði
Alþingis. Það var mikil atriði að gœta
þeirra vel því þeir voru lítið stœrri en
frímerki og auðvelt að týna þeim.
Hvernig var að reka f'yrirtæki á þessunt árum?
„Það má svara þessu með mörgum hætti,“ segir Davíð og brosir.
„f hundrað ámm höfum við reynt að fá útlendinga til þess að
fjárfesta á íslandi. Þeir hafa aldrei viljað kaupa hér neitt nema það
sem við viljum ekki selja þeim eins og fiskimiðin. eða réttindi tengd
jarðhita og orku. Það hefur aldrei neinum útlendingi dottið í hug að
reyna að reka framleiðslufyrirtæki á íslandi - ekki í 100 ár, en við
höfum aftur á móti verið góðir kaupendur þess, sem þeir hafa að
bjóða. Markaðsskrifstofur hafa eytt tugum milljóna í þetta áratugum
saman án árangurs.
Það er til mælikvarði á íslenskt efnahagslíf og hagstjóm og hann
er svona. Rétt áður en ég fæddist, snemma á þriðja áratugnum vom
íslensk króna og dönsk jafnar. Það var ein króna á móti einni. I dag
þarf 2200 íslenskar krónur til að kaupa eina danska krónu þegar við
liöldum myntbreytingunni frá 1980 til haga. Þetta þýðir að við höfum
stjómað efnahagsmálum íslands 2200 sinnum verr en Danir hafa
stjómað sínum málum.“
Skömmtun og spilling
Eg man vel eftir vel metnum þingmanni við upphaf Viðreisnarstjómar
1959 sem sagði opinberlega að það jafngilti Móðuharðindum af
mannavöldum að veita almenningi frelsi til viðskipta og innfiutnings.
Hann meinti þetta blessaður maðurinn og var sannfærður um að
landið myndi tortímast.
Ég heyrði góða dæmisögu í Dómkirkjunni þegar séra Þórir
Stephensen var að jarðsyngja Hauk Clausen vin minn. Við áttum
mikið ævintýri í frjálsum íþróttum kringum 1950 Jtegar Gunnar
Huseby og Torfi Bryngeirsson urðu Evrópumeistarar og Clausen
bræður og fleiri vom í fremstu röð í Evrópu. A næsta Evrópumóti
þurfti að sjálfsögðu að sýna að þetta væri engin tilviljun og
Frjálsíþróttasambandið skrifaði Innflutnings- og fjárhagsráði og bað
unt innflutnings- og gjaldeyrisleyfi fyrir takkaskóm á liðið. Ráðið
hugsaði sig vel um og svaraði svo mörgum vikum seinna og sagði
að eftir vandlega umhugsun hefði ráðið ákveðið, í ljósi Jtess góða
árangurs sem jtessir menn hefðu náð, og þrátt fyrir erfitt árferði að
veita Frjálsíþróttasambandinu innfiutnings- og gjaldeyrisleyfi fyrir
einu pari af takkaskóm!“
Svona kerfi er auðvitað gróðrarstíu fyrir ffændhygli og spillingu.
Töluðu menn upphátt um spillingu á Jtessum ámm, eða var það
kallað sjálfsbjargarviðleimi að fara í kringum lög og reglur?
ísskópurinn dýri og pappírsnömsmenn
„Helmingaskiptareglan var í fullum gangi og fulltrúar flokkanna sátu
í innflutnings- og fjárhagsráði og það vom eftirsótt sæti. Leyfi vom
eftirsótt því ef þú varst búinn að leyfi til að flytja inn t.d. bfl þá gastu
selt hann á staðnum fyrir mun hærra verð.
14 | VÍSBENDING