Læknablaðið - 01.01.1940, Blaðsíða 20

10
LÆKNABLAÐIÐ
þessa niáls, ná hinar sögulegu at-
huganir yfir margar blaÖsí'Öur. Um
spurninguna hvort áhrifa af breyt-
ingum i andrúmslofti eða í kosmos
gæti yfirhöfuð á menn, hefir mik-
ið meira verið ritað og á við og
dreif.
Læknavísindin hafa lengi sneitt
hjá þessari spurningu, sem vissu-
lega er þýðingarmikil. Áður fyr
með réttu, því staðreyndirnar voru
enn af of skornum skamti, og sér-
staklega voru eðlisfræði, efnafræði,
veðurfræði og aðrar vísindagreinar
enn þá svo skamt á veg komnar,
að dultrú og hugmyndaflug máttu
sín mjög mikils. Á þessum grund-
velli gat t. d. stjörnutrúin ]>rosk-
ast, sem áleit örlög einstaklinganna
og þarafleiðandi einnig sjúkdóma
]ieirra og dauða því undirorpið,
hvernig stjörnuafstaðan var, er þeir
fæddust. Þegar náttúruvísindin
fóru að blómgast, urðu að sjálf-
sögðu ])essar og líkar skoðanir að
vikja, ])ótt nú sé raunar aftur far-
ið að bóla meira á slikum hindur-
vitnum. Þannig var það að læknis-
fræðin, sem skoðaði sig sem eina
grein náttúruvísindanna, tók aðeins
mark á ])ví, sem hægt var að mæla
eða telja eða sanna með tilraun-
um. Þessi afstaða var nauðsynleg.
til þess yfirleitt að fá öruggan
grundvöll, en var ])ó ekki fullnægj-
andi, ])vi hún lét mörgu ósvarað.
Þannig hafa sjúkdómafræðin og
sýklafræðin fært okkur á siðustu
áratugum mörg sannindi, sem hvíla
á nákvæmum vísindalegum grund-
velli. í staðinn fyrir „Contagium
vivum" og „Miasma" eru komin
föst hugtök. og ])ar sem ennþá voru
göt, hafa virusrannsóknirnar kom-
ið með nýja þekkingu. Þær fram-
farir, sem orðið hafa á sóttvörnum,
sýna, að við erum á réttri leið.
Hinn mentaði heimur getur nú að
mestu leyti komist hjá drepsóttum.
eins og svartadauða, choleru, typhus
exanthematicus o. fl.
En ef við spyrjum: Hvernig
stendur á ])vi, að öðru hvoru koma
tíð tilfelli af mislingum, skarlatssótt
og barnaveiki, að í mörgum far-
sóttum er mikið af þungum tilfell-
'um, þá getum við ennþá ekki sagt
það með fullvissu. Við getum t. d.
ekki skýrt, hvers vegna 1918 in-
flúensan kom svo skyndilega og var
svo skæð. Ennþá merkilegra er
einnig það, að í farsóttinni 1918
og næstu ár var það i byrjuninni
einkum hraust, kröftugt, ungt fólk,
sem veiktist, og að hjá þeim lýsti
sj úkdómurinn sér sem mjög bráð
sepsis, en næstu ár aftur á móti
var það ])leuraem])yem, sem mest
bar á, og siðar bar meira á otitis.
sinuitis, encephalitis o. s. frv. •—
Heimsstyrjöldin var ekki orsök
þessa: sóttin kom úr löndum, sem
ekki tóku ])átt í styrjöldinni, og í
Evrópu kom hún fyrst til Spánar,
sem var hlutlaus (spánska veikin).
Veikin var sérstaklega ])ung í Sviss,
sem var hlutlaust. Hvernig á mað-
ur að skýra það, að encephalitis
lethargica kom svo skyndilega, sem
aðallega kom fyrir 1917, hvarf
nokkrum árum siðar, en kom svo
aftur seinna. Hvernig á að skýra
hina sérkennilegu útbreiðslu polio-
myelitis anterior?
Vissulega eru til skýringatilraun-
ir. Sóttin hverfur, þegar þjóðin er
gegnsýkt. Ekki er hægt að mót-
mæla því, að þetta hefir mikla þýð-
ingu, sérstaklega eftir að við vit-
um hversu tið latent sýking er. Svo
er hitt, að hægt er að auka eða
minka virulenz sýkla. Hitt er þó
erfitt að skýra, á hvern hátt slík
virulenz aukning á sér stað í nátt-
úrunni. Áhrif loftslagsins, t. d.
raki jarðvegsins, hafa vissulega
þýðingu, en það skýrir þó ekki þessi
fyrirbrigði, nema að nokkru leyti.