Læknablaðið - 01.06.1941, Blaðsíða 8

50
LÆKNABLAÐIÐ
magnsins og rúmtaks æöakerfis-
ins. Þessi rösknn orsakast ekki af
því, aö hjartaS vinni slælega
heldur af útbreiddri lömun <á hár-
æSum. Veröa þá háræSarnar um
leiS oftast óþéttar og leka því efn-
um, sem ekki srnjúga í gegn, meö-
an allt er meS felldu. Plasma síast
því út i lymphurúmin og veldur
þaS hæmoconcentration og um leiS
auknu viscositeti, og verSur IdóS-
rásin viS þaS enn tregari.
Eg geri ráö fyrir, aö læknar á
mínu reki og eldri, gleymi oft hlut-
verki háræöanna. Þegar eg lauk
prófi, vissi eg þaS eitt, aö rennsli
í gegn um þær væri eingöngu
komiö undir aöstreymi blóösins i
gegn um arteriolae og ástandinu
í bláæöunum, sem viö blóöinu
taka. Eg haföi ekki hugmynd um,
aS háræSarnar tækju virkan þátt
í hringrás blóösins.
Prof. Krogh sýndi og sannaöi,
aö háræöarnar hefSu til aö bera
bæöi tonus og samdráttarhæfileika
og þaö alveg óháS ástandi slagæö-
anna. Ekki viröast háræðarnar
heldur lúta áhrifum frá taugakerf-
inu.
Meöan allt er meö felldu,
streymir blóöiS aöeins í gegn um
nokkurn hluta háræðanna. Þær
opnast og lokast á víxl, eftir þvi
sem vefurinn þarfnast næringar.
Ef allar háræöar opnast i einu, er
rúmtak þeirra gífurlegt. Krogh
taldist svo til, aö ef allar háræöar
í sjálfráSum vöövum væru opnar
samtímis, kæmist allt blóö líkam-
ans fyrir i þeim. Háræðar annara
likamshluta myndu samanlegt taka
annaö eins.
Ef háræöar einhvers líffæris eru
lamaðar og standa opnar upp á
gátt, má heita, aö blóSiö, sem þær
fyllir, renni út í sandinn. Stasis er
svo mikil, aö verulegur hluti af
blóöi 'þessu er bókstaflega tekinu
úr umferð.
Opnun og lokun háræöarina
viröist óháö taugakerfi, en stjórn-
ast humoralt af hormonum, en þó
einkum af efnaskiftaástandi liffær-
anna. Krogh fann aö súrefnis-
skortur, hiti, kuldi og margskon-
ar efni orsökuðu útvíkkun á hár-
æöunum. Minnstu liláæöar vikk-
uSu þá jafnan likaogpermealúlitas
háræöanna jókst mjög fljótt, svo
aö þær von bráöar láku efnum,
sem ekki komust í gegn, meöan allt
var meö felldu,
Ef skaðleg efni verkuöu lengi á
háræöarnar, varð lömunin svo full-
komin, aö efni, sem venjulega or-
sökuöu háæöasamdrátt, uröu
gagnslaus með öllu. Eitt öflugasta
efnið til þess aö örfa samdrátt hár-
æSanna, reyndist seySi úr pars
post. hypophysis.
Áöur en lengra er fariö, ætla eg
að minnast lauslega á lielztu skoö-
anir, sem verið hafa á döfinni um
shock.
Sú skoSun hefir lengst af veriö
ríkjandi, aö orsakirnar væru
taugaerting, — shockiS væri meS
öörum orðum reflectoriskt.
MeS bók sinni: Uber den Shock,
sem út kom 1885, kom ÞjóSverj-
inn Grönningen föstum fótum und-
ir þessa skoðun og var hún aö
mestu einráö fram undir 1920. r.
útgáfa af Nordisk Kirurgi, sem út
kom um þaö leyti, gefur t. d. ekki
aöra skýringu á shocki. Annars
voru til margskonar reflexteoriur,
eftir því hvernig menn hugsuöu sér
reflexbrautina. Héldu sumir aö re-
flexmiöstööin væri i perifer.
sympathicusganglia, en aörir aö
hún væri í mænu eSa heila. Leyden
hélt þvi fram, aö áköf erting á
skynjunartaugum líkamans orsak-
aöi löniun á allri starfsemi tauga-