Læknablaðið - 15.08.1982, Blaðsíða 11

LÆKNABLAÐID
167
felliprófi, er ef til vill aðeins hluti af heildar-
mynd. Sér í lagi merkir jákvætt fellipróf
aðeins, að viðkomandi hefur komið í myglað
hey, en ekki endilega, að heymæði sé til staðar
(2, 13). Auk pess er prófið neikvætt í allt að
50 % tilvika í langvinnri heymæði af ýmsum
ástæðum (14). Einnig verður að taka fram, að
kast af bráðri heymæði gengur yfir á einum
eða tveimur dögum og því líklega sjaldan
leitað læknis í byrjun sjúkdómsins. Ef sjúkling-
ur, er fengið hefur bráða heymæði er skoðað-
ur síðar meir, er ekkert að finna við skoðun,
lungnamynd er eðlileg, svo og öndunarpróf,
þannig að auðvelt er að missa af greiningunni.
Sýna þessi dæmi vel, hversu mikilvæg góð
sjúkrasaga er, ef grunur leikur á, að heymæði
sé fyrir hendi og virðist sem svo, að í sumum
tilvikum sé einungis hægt að reiða sig á
sjúkrasöguna, en ekki rannsóknarniðurstöður.
Auk þess, ef sett eru þröng skilyrði fyrir
greiningu, eins og minnst var á hér að ofan, er
alltaf hætta á að útiloka og missa af óalgeng-
ari myndum sjúkdómsins (1). Af þessum orsök-
um var sjúkrasagan ein notuð til skilgreiningar
á heymæði í þessari athugun. Rétt er að geta
þess, að greiningarskilyrðin, sem notuð voru
myndu vafalaust missa af langvarandi hey-
mæði, sem lýsir sér eingöngu sem hægt vax-
andi áreynslumæði, sem sjúklingurinn setur
ekki í samband við návist við heymyglu. Eins
er víst, að mismunagreiningin verður erfiðari
(1). Getur orðið vandasamt að greina á milli
heymæði, langvarandi berkjubólgu, lungna-
þembu og annarra lungnasjúkdóma, svo
tekin séu dæmi. Það er auðvelt að hugsa sér,
að allir sjúklingar, sem hafa einkenni frá
öndunarfærum myndu finna til andþyngsla eða
mæði í rykugu andrúmslofti illa loftræstrar
heyhlöðu, og það væri líklega auðvelt að leiða
fram jákvæð svör um öndunareinkenni við
áreiti frá mygluðu heyi almennt séð.
Langvarandi berkjubólgu hefur verið lýst í
heymæðisjúklingum (1, 2, 15). Einnig hefur
verið lýst tilfellum af heymæði, þar sem klinisk
einkenni, röntgen- og öndunarprófseinkenni
um lungnaþembu voru til staðar (16, 15).
Lungnaþembu hefur verið lýst í dúfnaræktar-
sjúkdómi (Pigeon breeder’s disease) (17).
Röntgenlæknar álíta lungnaþembu eina mynd
langvarandi heymæði (18). Árið 1953, þegar
Fuller tók saman allt, sem vitað var um
heymæði á þeim tímum, og fann 32 tilfelli, lýsti
hann þremur stigum sjúkdómsins og væri hið
þriðja hið langvarandi og óbætanlega stig, þar
sem síðkomnar breytingar eins og lungna-
þemba og óeðlileg bandvefsmyndun hefði átt
sér stað, sem afleiðing af endurteknu áreiti yfir
fjölda ára (19).
Fátt hefur verið skrifað um þróun heymæði
og horfur til langframa (20) eða um prófun og
horfur ofnæmissjúkdóma í lungum yfirleitt
(21). Ekki er heldur vitað, hver er tíðni annarra
lungnasjúkdóma meðal heymæðisjúklinga
(20). Nú voru tvö aðaleinkenni þessa hóps, sem
er til umræðu langvinnt áreiti af heymyglu og
langvarandi heymæði. Virðist svo sem hey-
mæði sé greind hér á landi töluvert síðar en í
nágrannalöndunum (22) af ástæðum, sem
minnst verður á síðar. Önnur einkenni hópsins
voru há tíðni röntgenbreytinga, sem samsvör-
uðu lungnaþembu og há tíðni berkjubólgu.
Spurningin er, hvort eitthvert orsakasamband
sé hér á milli.
Orsakir berkjubólgu í heymæði má ef til vill
rekja til langvarandi áreitis berkjuslímhúðar af
ryki úr heymyglu. Ekki liggur eins Ijóst fyrir,
hver myndi vera orsök lungnaþembu í hey-
mæði, þótt eftirfarandi atriði geti verið til á-
bendingar. Langvarandi obstruction hefur löng-
um verið talin fyrirrennari lungnaþembu (23).
Obstruction er til staðar í heymæði, sem sést á
sambandinu við langvarandi berkjubólgu, ob-
struction á öndunarprófi (2, 1, 22, 15) og
smáberkjubólgu (bronchiolitis) á vefjasýni frá
lungum (24, 4). Einnig eru smáir loftvegir
sýktir í dúfnaræktarsjúkdómi (21). Færð hafa
verið rök fyrir því, að tengsl séu á milli
smáberkjubólgu og lungnaþembu (25). Eyði-
legging á lungnavef í heymæði getur einnig
orsakast á þann hátt, að átfrumur í lungna-
blöðum (alveolar macrophagar) losa frá sér
hvata, sem brjóta niður bandvef, fyrir tilverkn-
að varmasækinna actinomycetes, sem finna
má í mygluðu heyi. Nefnast hvatar þessir
collagenasi og elastasi. Einnig gefa hvít blóð-
korn frá sér meltingarhvata, sem eta upp
lungnavef og er lungnaþemba ef til vill af-
leiðingin (26, 27). Síðast en ekki síst, hefur
aukin bandvefsmyndun í lungum, sem er vel
þekkt afleiðing langvarandi heymæði, verið
talin ein orsök lungnaþembu (28, 17) og
endurspeglast sú kenning í hinum einkenni-
legu tengslum milli aukinnar bandvefsíferðar
og lungnaþembu á röntgenmyndum allmargra
sjúklinga í þessari athugun. Orsakatengslum
þessum er nánar lýst í mynd 3, en taka verður
fram, að um umdeildar kenningar er að ræða.
Flestir íslenskir bændur kannast við hey-