Fréttatíminn - 03.12.2010, Qupperneq 50

50 viðhorf Helgin 3.-5. desember 2010
Í vikunni var opinberuð kortlagn-ing á hagrænum umsvifum skap-andi greina á Íslandi. Það hefur
komið betur í ljós hversu mikil verð-
mæti og störf þessar greinar leiða af
sér. Þær reynast vera einn megin-
burðarás íslensks atvinnulífs og vægi
þeirra fer stöðugt vaxandi. En vægi
til dæmis vöruhönnunar gæti orðið
margfalt meira.
Það ætti að vera leiðandi mark-
mið stjórnvalda að framleiddar verði
þróaðar og hannaðar vörur úr sem
stærstum hluta af því mikla magni
af áli sem flutt er úr landinu hrátt og
óunnið.
Minna hráefni
Á síðustu árum hefur verið gríðarleg
umræða um uppbyggingu stóriðju í
landinu, aðallega orkuöflun fyrir álver með tilheyr-
andi stórframkvæmdum víða um land. Umræðan
hefur fyrst og fremst snúist um óafturkræfa um-
hverfisröskun og orkusamninga við erlend stór-
fyrirtæki. Verkefnisstjórn um nýtingu á orku í
Þingeyjarsýslu skilaði þeirri niðurstöðu um daginn
að fleiri álver væru einu áhugaverðu og raunhæfu
iðnaðarkostirnir á svæðinu. Áframhaldandi fjölgun
álvera og útflutningur á hrááli mun koma í veg fyrir
framþróun íslensks atvinnulífs og er á kostnað sjálf-
bærni, fjölbreytni og ímyndarsköpunar. Furðulega
lítið hefur verið rætt um þá möguleika sem felast í
vöruþróun og framleiðslu úr áli á Íslandi.
Árið 1996 skipaði þáverandi iðnaðarráðherra
nefnd til að skila hugmyndum um hvernig hið opin-
bera geti stuðlað að frekari vinnslu úr áli. Það hafði
lengi legið fyrir að markaðurinn fyrir framleiðslu úr
áli færi stækkandi, meðal annars í bílaiðnaði, skipa-
smíðum, byggingariðnaði og annarri framleiðslu á
þróuðum og hönnuðum vörum. Nefndin leitaði ráða
hjá íslenskum og útlendum sérfræðingum og tók
skipulega fyrir ýmsa möguleika á framleiðslu úr
léttmálmum hérlendis, s.s. völsun, þrýstimótun og
steypingu. Í skýrslu nefndarinnar frá því 1997 sagði
meðal annars:
„Þótt hér sé framleitt ál er ekki sjálfgefið að við
það náist svo mikið samkeppnisforskot að hagkvæmt
verði að reisa hér völsunar- eða þrýstimótunarverk-
smiðju. Nálægð við markaði og þekking á þeim og
stærðarhagkvæmi geta ráðið mestu um hvernig
hinni fullunnu vöru reiðir af í samkeppninni. Þess
vegna mun, svo dæmi sé tekið, ál til skipasmíði á Ís-
landi að öllum líkindum verða flutt inn frá erlendum
völsunar- og þrýstimótunarverksmiðjum þó að álskip
eigi eftir að ryðja sér æ meira til rúms, eins og sér-
fræðingar telja að verði raunin í náinni framtíð.”
Meiri vöruþróun
Í framhaldi af störfum nefndarinnar var stofnaður
Málmgarður, með aðsetur í þáverandi Iðntæknistofn-
un, samráðsvettvangur fyrir vöruþróun, markaðs-
og tæknirannsóknir, menntun og upplýsingamiðlun
á sviði léttmálma. Það endurspeglaði hins vegar
þekkingarleysi og skammsýni hérlendra stjórnvalda
að verkefnið var keyrt á einum starfsmanni í hálfu
starfi við að aðstoða frumkvöðla, fjárfesta og starf-
andi fyrirtæki í áliðnaði. Þrátt fyrir lítið bolmagn og
stuttan líftíma vann Málmgarður ítarlega skýrslu
með verkfræðinema í Háskóla Íslands um þrýstimót-
un á áli hérlendis.
Nú í haust tilkynnti Rio Tinto Alcan að fram-
leiðsluferli álversins í Straumsvík yrði breytt og
að frá 2014 yrðu einungis framleiddir boltar í stað
barra. Þessi breyting opnar fyrir þann
möguleika að hérlendis hefjist fram-
leiðsla á álprófílum með þrýstimótun.
Grundvöllur gæti loksins verið að
skapast fyrir fjölbreytta þróaða fram-
leiðslu innanlands sem myndi stórauka
útflutningsverðmæti hvers tonns af áli.
Álverin þurfa annars vegar að fram-
leiða einingar sem íslenskur iðnaður
getur tekið við og hins vegar vera
tilbúin að selja einingarnar til frekari
vinnslu hérlendis. Stóra hindrunin
gæti verið að álverin hér væru með
sölusamninga á allri sinni framleiðslu
og óttuðust samkeppni við dótturfyrir-
tæki sín, meðal annars í Evrópu, sem
vinna álið áfram.
Meiri sérstaða
Með vöruþróun fyrir frekari vinnslu
væri hægt að skapa nýjungar og sérstöðu og gjör-
breyta ímynd álframleiðslu hérlendis. Engin þörf
yrði á fjölgun álvera og þeim gæti fækkað í fram-
tíðinni. Sérstæðar og rekjanlegar vörur úr áli, fram-
leiddar á Íslandi úr endurnýjanlegri orku, fengju
athygli á alþjóðlegum markaði þar sem fyrirtæki og
almennir neytendur bíða eftir vörum úr vottuðu hrá-
efni. Slík nálgun við vöruþróun og framleiðslu ætti
einnig að laða að erlent fjármagn og þekkingu.
Í dag eru framleidd og flutt úr landinu árlega um
800.000 tonn af áli. Samkvæmt upplýsingum frá
samtökum álframleiðenda sitja 40% af útflutnings-
tekjunum eftir í landinu í formi launagreiðslna,
skatta, orkukaupa og ýmissar þjónustu sem álfyrir-
tækin kaupa. Í dag er heimsmarkaðsverðið á einu
tonni af hrááli yfir 2.000 USD en hver ætli séu mögu-
leg hámarksverðmæti úr einu tonni?
Úrvinnsla áls er ekki bara spurning um að nýta
hráefni heldur eru hér á ferðinni gífurlegir hagsmun-
ir því kg-verð á áli í hráframleiðslu frá álverum er
mjög lágt í samanburði við kg-verðið í álvörum sem
við kaupum til dæmis í gluggum, tröppum, rennum
og öðrum vörum.
Meiri verðmæti
Í ljósi þess að launakostnaður hérlendis hefur
lækkað, opnast stór tækifæri fyrir samkeppnishæfa
vinnslu og vöruþróun á þessu „innlenda hráefni“.
Meginskilyrðið fyrir því er að hérlend fyrirtæki geti
keypt hráefnið beint frá álverunum. Stjórnvöld ættu,
með Nýsköpunarmiðstöð Íslands, Listaháskóla Ís-
lands og Háskóla Íslands í fararbroddi, að hrinda af
stað átaki um vöruþróun úr áli þar sem keyrt yrði
á breyttum gildum og öðrum markmiðum en áður
hefur verið gert.
Í framhaldinu mætti byggja upp klasa fimm til
tíu fyrirtækja, til dæmis á Norður- og Austurlandi,
sem störfuðu í sameiningu að þróun, framleiðslu
og útflutningi á fjölbreyttum vörum úr álprófílum.
“Móðurfyrirtækið” myndi framleiða prófíla sem
önnur minni fyrirtæki þróuðu svo margvíslegar um-
hverfisvottaðar vörur úr. Framleiðsla á vinnanlegu
hráefni getur leitt af sér margfalt fleiri framleiðandi
einingar á meira þróuðum vörum og þar með marg-
falt meiri verðmæti. Þessar einingar eiga að spretta
upp á næstu árum á Íslandi. Ef starfrækt væru í
landinu þrjú til fjögur alþjóðleg fyrirtæki á stærð við
Össur og Marel sem myndu skapa sér sérstöðu við
framleiðslu á hönnuðum vörum úr áli, yrðu til mörg
hundruð fjölbreytt störf fyrir fólk með alls konar
sérþekkingu. Vörþróun og framleiðsla sem væri
byggð á umhverfisvottuðu hráefni myndi vega á móti
ókostum við fjarlægð til markaðar.
Hrafnkell Birgisson
vöruhönnuður og fyrrverandi
formaður Samtaka hönnuða
Minna hráefni, meiri vöruþróun
Ál er ekki fiskur
Gæðabækur
á góðu verði
HRÍFANDI ÆVISAGA
MÖGNUÐ FRÁSÖGN
Karl Blöndal / Morgunblaðið
„…fallega og smekklega dregin upp góð og skýr mynd
af Reykjavík… áhrifamikil mynd af fjölskyldunni … mjög
læsileg … bók sem höfðar til stórs lesendahóps.“
Kolbrún Bergþórsdóttir / Kiljan
Páll Baldvin Baldvinsson / Fréttatíminn
„…breið skáldsaga um ástina og dauðann, eins og
allar aðrar góðar sögur,og mörgum þrepum ofar í
bókmenntastiganum en formúlubókmenntirnar.“
Friðrika Benónýsdóttir / Fréttablaðið
Tilboðsverð
3.980 kr.
Tilboðsverð
3.980 kr.
* Tilboðsverð gilda til 8. desember 2010
Hvað þarf til?
1. Aðgengi að hráefni, en það veltur á samstarfsvilja
álveranna í landinu.
2. Langtíma stuðningur opinberra aðila því það er lang-
hlaup en ekki spretthlaup að byggja upp slíkan iðnað.
3. Viðskiptasambönd erlendis við umhverfissinnuð fyrir-
tæki með því að bjóða sérstæða og vottaða vöru.
4. Samstarf við erlend fyrirtæki og sér-
fræðinga væri nauðsynlegt þar sem
þekkingin er of takmörkuð hérlendis.
5. Erlent fjármagn í þró-
unarvinnuna mætti
meðal annars nálgast
í gegnum evrópska
nýsköpunarstyrki.
6. Þróun hugmynda í sam-
starfi innlendra og erlendra
hönnuða, verkfræðinga og
markaðsfræðinga til að tryggja sér-
stöðu vörunnar á alþjóðlegum markaði.
Með vöruþróun
fyrir frekari
vinnslu væri hægt
að skapa nýj-
ungar og sérstöðu
og gjörbreyta
ímynd álfram-
leiðslu hérlendis.
Engin þörf yrði á
fjölgun álvera og
þeim gæti fækkað
í framtíðinni.