Læknablaðið - 15.11.1986, Blaðsíða 32

304
LÆKNABLAÐIÐ
athugandi, að þyngstu kirtlarnir í konum færast
úr 50-59 aldursflokki 1940 (3) í 30-39 ára
aldursflokk í núverandi rannsókn og þessu fylgir
all nokkur dreifing í þeim flokki, staðaldreifing
7,88, samanber töflu III. Þá var heldur ekki
jafngott samræmi hér í kvennakirtilstærðum
(meðaltal: 14,25, miðja: 13,62 og háttur: 12,66 g)
sem sýndi hægriskáa með greinilegum »hala«.
Allt þetta gat bent til sérstakra hreyfinga á þyngd
skjöldungs kvenna og þótti því rétt að athuga
nánar framhaldið með bráðabirgðaskoðun á
árunum 1981-83. Þvi verður ekki á móti mælt að
nokkuð er fámennt í kvennahópunum kringum 20
ára aldurinn. Gott samræmi í öllum könnununum
í stökki sem skjöldungsþyngd tekur á milli 10-14
og 15-19 ára aldursflokka ætti þó að gefa þessum
fámennu hópum meira gildi.
Enn hafa skjöldungar kvenna stækkað
hlutfallslega meira en karla og er
aðalþungamiðjan nú komin niður í 20-29 ára
aldursflokk þar, (en meðaltalsþyngdaraukningin
frá 1940 orðin allt að 42<7o, sbr. töflu IV).
Þar með er skjöldungur íslendinga kominn í
námunda við það sem Ekholm (20) telur eðlilega
þyngd eða 15-20 g. Pansky telur hinsvegar 25 g
eðlilega meðalþyngd fullorðinsskjöldunga (21).
Hinn smávaxni en mjög svo joðríki skjöldungur í
íslendingum hefur eins og rætt er nánar um í
inngangi hér að framan orðið mörgum innlendum
og erlendum vísindamönnum umhugsunar- og
rannsóknarefni með tilliti til afleiðinga. Hvað nú,
þegar forsendur hafa breyst, að minnsta kosti
hvað stærð skjöldungs snertir? Það verður ekki
rætt nánar hér, en að lokum leitað hugsanlegra
skýringa á stækkun skjöldungs íslendinga hin
síðari ár.
Hugsanlegar orsakir stækkunar skjöldungs
í íslendingum.
Hér verða athugaðir þrír aðalþættir,
sem geta haft áhrif á stærð skjöldungs:
1. Breytingar á neyslu joðríkrar fæðu.
2. Breytingar á hæð og þyngd kynstofnsins.
3. Annað, sem einkum tekur til kvenna, en það
eru tíðar barneignir og/eða inntaka
hormónalyfja (»getnaðarvarnapillan«).
1. Breytingar á joðinnihaldi fœðunnar með
breyttum neysluvenjum. Það hefur verið gengið
út frá því sem vísu, að mikil neysla fiskmetis og
annarra sjávarafurða fæli í sér ríkulega skammta
joðs í daglegri fæðu (7). Það kom máski á óvart,
að íslensk kúamjólk var einnig all auðug af joði
(14) en þetta skýrðist með miklu sjávarfangi í
fóðurbæti kúa og reyndar einnig sauðfjár, auk
fjörubeitar. En þetta er nú að mestu liðin tið, því
að nú er fóðurbætir sóttur annað t.d. i
kornforðabúr Evrópu og Ameríku.
Ef bornar eru saman neyslukannanir frá
tímabilinu 1938-40 (22, 23) við kannanir gerðar
1978-84 (24,25) kemur í ljós, að fiskneysla hefur
minnkað um 60 til 70% og má ætla að joðmagn í
fæðu hafi minnkað samsvarandi. Þetta er
vafalítið veigamesta ástæðan fyrir stækkun á
skjaldkirtli á þessu tímabili.
2. Áhrif líkamshæðar og þyngdar á stærð
skjöldungs. Þegar leitað er orsaka vaxandi
skjöldungsþyngdar íslendinga verður að
sjálfsögðu að skoða vöxtinn, líkamshæð og
þyngd. Almennt er reiknað með að stærð
skjöldungs sé ákveðið hlutfall af líkamshæð
og/eða þyngd, sem næst 0,046% (19) enda sé um
samkynja og sambærilegan efnivið að ræða, en
slíku er ekki að heilsa hér úr krufningum nema,
hvað snertir nýfædd börn. Þar kemur þetta
hlutfall greinilega fram, 0,04-0,05% hér og
annars staðar, samanber töflu I og umræðu um
hana. Til þess að fá fram möguleika á óbeinum
samanburði breytinga skjöldungsþyngdar og
líkamsþyngdar íslendinga á umliðnum árum
koma til athugunar, hæðar- og þyngdarmælingar
Guðmundar Hannessonar 1920-1923, (27),
Manneldisráðs (Rannsókn I) 1939-40 (28),
Hjartaverndar, 1967-68 (29) og Hjartaverndar
1968-69 (30).
Þegar þessar heimildir eru bornar saman sést, að
karlar hafa hækkað um 3,2% og nú náð nærrri
180 cm hæð og um leið þyngst um 13% og náð
nærri 82 kg þyngd.
Konur hafa hækkað heldur meira en karlar, um
4%, en þyngst miklu minna, aðeins um 4%.
Grófar þyngdartölur eru því lítt marktækar til
samanburðar, vegna margvíslegra
umhverfisáhrifa á þyngd auk mataræðis svo sem
áreynslu, tísku o.fl. o.fl. Hér verður því að miða
við »Broca« þyngd (h-100) kg (h = hæð í cm).
»Broca« þyngd karla hefur vaxið um 7,6% og
kvenna um 9,3%. Þessi þyngdaraukning skýrir
því ekki nema lítinn hluta af þyngdaraukningu
skjöldungs, sem er 20-30% í körlum og konum
árin 1967-78, en í konum er aukningin orðin yfir
40% 1980-83.
Aðalorsaka skjöldungsstækkunar í íslendingum
verður því að leita annars staðar en í vaxandi
líkamsstærð þeirra.
3. Annað, sem haft gæti áhrif á stæð skjöldungs,
t.d. hormónar. Áhrif frá öðrum innkirtlum á