Læknablaðið - 15.08.1989, Blaðsíða 25

LÆKNABLAÐIÐ 1989; 75: 209-16
209
Þuríður Árnadóttir, Þorsteinn Blöndal, Birna Oddsdóttir, Hrafnkell Helgason,
Júlíus K. Björnsson
BERKLAVEIKI Á ÍSLAND11975-1986
ÁGRIP
Við afturvirka rannsókn á berklaveiki árin
1975-1986 fannst 321 tilfelli. Nýgengi lækkaði
um 53% frá fyrsta þriðjungi tímabilsins til
þess síðasta. Karlar voru 53,3%. Berklar
komu fram á öllum aldri, 114 voru yngri
en 45 ára. Greining var staðfest með ræktun
hjá 68%. Ræktunarhlutfallið fór upp í
84% við lungnaberkla en niður í 39% við
eitlaberkla. Lungnaberklar voru algengasta
mynd sjúkdómsins og tíðari hjá körlum
en konum. Hjá fjórum af hverjum 10 með
lungnaberkla sáust sýrufastir stafir við
smásjárskoðun á hráka. Hlutur berkla utan
öndunarfæra (40,5%) var hár miðað við
önnur lönd. Utan öndunarfæra voru berklar
algengastir í eitlum og í þvag- og kynfærum.
Eitlaberklar voru algengari hjá konum. Fimm
prósent sjúklinganna dóu úr berklum, og þar
af greindist helmingur eftir andlát. Þótt aðeins
12 af 10 000 skólabömum sýni útkomu á
berklaprófi nú eru enn allt að 40% sjötugra
Islendinga jákvæðir og er því enn langt í
upprætingu berkla.
INNGANGUR
I þróuðum löndum hefur tíðni berklaveiki
minnkað gríðarlega miðað við það sem áður
var. Fjöldi tilfella á 100 000 íbúa á íslandi var
430 árið 1941 en 26 árið 1970 (1). Samkvæmt
skólaskýrslum smitast á íslandi 12 skólaböm
af hverjum 10 000 árlega af mýkóbakteríum.
Á sama tíma var berklapróf hjá öldmðum hins
vegar jákvætt hjá allt að 40% (2).
I þróunarlöndum blasir við önnur mynd.
Hættan á smiti af berklabakteríum minnkaði
aðeins um 1.4% árlega í Uganda árin 1950-
1970 og í Lesotho var engin breyting 1958-
1965 (3). Til samanburðar má nefna að í
Hollandi minnkaði þessi áhætta um 13% á
Frá Lungna- og berklavarnadeild Heilsuverndarstöðvar
Reykjavíkur. Barst 07/02/1989. Samþykkt 07/04/1989.
ári árin 1940-1966 (3). í þróunarlöndum fá á
hverju ári sex til átta milljónir berkla og tvær
til þrjár milljónir deyja þar árlega af völdum
berkla (4).
Stefnt er að því að uppræta berkla, en
uppræting miðast við að minna en eitt tilfelli
af smitandi lungnaberklum greinist árlega
miðað við milljón íbúa (5). Enn er langt í að
það markmið náist.
Tilgangur þessarar athugunar var að kanna
berklaveiki á íslandi árin 1975 til 1986.
Frá því síðast var rætt um þetta efni í
Læknablaðinu (1) hefur verið greint frá
meðferð berkla og frá berklum í þvagfærum
(6, 7) en ekki verið fjallað um tíðnitölur
sjúkdómsins á þessu tímabili.
EFNIVIÐUR OG AÐFERÐIR
Gerð var afturvirk rannsókn fyrir árin 1975-
1986. Farið var yfir tilkynningar sem bárust
berklayfirlækni á tímabilinu og sjúkraskrár.
Stuðst var við ræktanir á sýruföstum
stöfum frá Rannsóknastofu Háskólans
(RH) í sýklafræði. Ef bakteríustofninn
við tegundargreiningu reyndist annar
en Mycobacterium Tuberculosis typus
humanum var tilfellið ekki tekið með. Á RH
í líffærameinafræði var leitað sýna sem vöktu
grun um eða staðfestu berkla. I svörum þurfti
að koma fram: berklar; berklabólga; bólga
með granúlómum og ystingu eða
sýrufastir stafir. Fyrir tímabilið 1. janúar 1975
og fram í nóvember 1983 var öllum svörum
rannsóknastofunnar handflett. Frá nóvember
1983 til loka ársins 1986 var tölvuleitað og
annaðist stofnunin það. Vefjasýni voru ekki
endurskoðuð.
Útskriftargreiningar sjúkrahúsa voru ekki
kannaðar sérstaklega.
Leitað var upplýsinga um kyn, þjóðemi, aldur,
berklaveiki í persónusögu, tímalengd frá