Alþýðuhelgin - 12.11.1949, Side 1

29. tbl. Ijaugardaginn 12. nóv. 1949. 1. árg.
16
síður
Brcí úr b.ggingarsogu hngahú sins við Skólavörðustíg.
íengum fuglhús!
HKr,NINGARIIT'JSIT>
Á ARN ARIIÓLSTÚNI
íslenzkri sakamálalöggjöf var um
langan aldur þannig háttað, að
fangahúsa var engin eða sáralítil
þörf, a. m. k. ekki eftir að dómur var
fallinn í máli þess, sem fyrir sökum
var lsafður. Á meðan rannsókn máls
i'ór fram, var sakborningur að vísu
oftast svjftur írelsi, ef til lians náð-
ist, en að föllnum dómi var tvennt
tii: að sakamaður væri tekinn af lífi
svo íljótt sem kostur var, eða dóm-
inúm fullnægt á honum persónulega
(með brennimerkingu, gapastokk.
ltýðingu, fésektum, missi æru og em-
bættis o. fl.), og hann að því búnu
látinn laus.
Á heimilum lögmanna og sýslu-
manna liafa vafaiaust oft verið ein-
hverjar vistarverur, þar sem saka-
menn voru hafðir í haldi, þangað til
þeir vo.'u fluttir til þings og dæmd-
ir. Á Bessastöðum var og sérstakt
varðhaldshús, sem þó var eigi notað
til að láta sakamenn táka þar út
refsingar eftir dómi, heldur aðeins
sem gæzluvarðhald, þar til dómur
gekk í málinu.
Fangelsisvist sem hegning sam-
kvæmt dómi, var ekki í lögum hér
fyrr en með konungsbréfi 19. febrú-
ar 1734. Aftur á móti hafði það tíðk-
azt nokkuð áður, að dauðadómum
var skotið undir konung, og hann
þá náðað sakamenn með ævilangri
hegningarvinnu. En hér var lengi
vel engin stoínun til að veita viðtöku
slíkum mönnum, og var því sá einn
kostur, að flytja þá til Danmerkur
til að þola refsinguna karlmenn á
Brimarhólm, konur í Spunahúsið í
Kaupmannahöfn.
Þerar fjölga tók þeim sakamönn-
um, re:n d^nv'ir voru t:l brælkun-
aivinnu, reyndirt miklum örðugleik-
um bundið að flvtia bá alla úr landi,
og kostnaður oft æði mikill, eigi
sízt við vörzlu beirra áður en ferðir
féllu Stiórnm tók því að huga að
bví, hvort eigi væri hentugra að
koma hér upp hegningarhúsi. Var
allmikið um málið rætt og ritað í
ernbretti' bréfum, en þó dróst það úr
híimlu. I.oks kom konungsúrskurður
29. marz 1759. er mælti svo fyrir, að
reist skyldi tugthús á íslandi. En
stofnun þessi var ekki komin á
laggirnar, þótt ákveðið hefði verið,
að hún sltyldi reist. Nokkuð var
deilt um staðinn fyrir slíka bygg-
ingu. Komið hafði fram tillaga um
að reisa tugthúsið á Búðum á Snæ-
fellrnesi, en hún var kveðin niður.
Sú tillaga, að leggja Þingeyra-
klamtur í Húnaþingi til stofnunar
þessarar oy byggja tugthúsið þar,
fékk allmikinn byr, en samkvæmt
eindregnum tilmælum stiftamt-
manns og landfógeta varð jörðin
Arnarhóll í Reykjavík fyrir valinu.
Var það einkum talið þeim stað til
g ldis: að þar gætu fangarnir unnið
nytsöm og arðbær störf í sambandi
við iðnáðarstofnanirnar, að þaðan
væri m:kið og gott útræði, uppsátur
ágætt og fiskverkunaraðstaða góð; og
loks, að umsjón með föngunum yrði
hvergi auðveldari en undir handar-
jaðri valdsmanna í Revkjavík. Húsið
var síðan reist árið 1765 — 1771, en
þá fyrst virðist verkinu nokkurn
veginn lokið. Hófst þá regluleg íanga-
vist í húsinu.
Hér er þess eigi kostur, að rekja
sögu fangahalds í hegningarhúsi
þessu. Er hún sannast sayt a^rið
nöturleg (■ já „Refsivist á íslandi“,
eftir dr. Björn ÞórðarsonV Þes« eln :
skal getið, að fangahalcli í húsi þés'ái
á Arnarhólstúni lauk með úrskurði
stiftmtmanns 4. nóv. 1313 Var
kostnaður við fangahaldið talinn ó-
bærilegur fvrir landjð í því árferði,
sem þá va • (sultur og seýra —af-
leiðingar 1 íapóleonsstyrjaldanna).
BETRUNARIIÍJSRVI«T AFNI'MIN
Nú var eigi gott í efni, að því er
stjórnarvölJin töldu. Um eða vfir
40 dæmdir sakamenn léku lausum
hala er kom fram á árið 1815, ellegar
sýslumenn reýndu að hafa þá í
vörzlu. Var loks til þess ráðs gripið,
að afnema hegningav- og betrunar-
hússvist á íslandi, þar til öðruvísi
yrði ákveðið. í stað hegningarvistar
skyldu korna hýðingar, eftir ák’æðn-
um reglum, en þeir, sem hlutu
þyngri refsingu en 3)<27 vandar-
högg, er talið var jafngilda þriggia
ára betrunarhússvinnu, skvldu fhrtt-
ir til Danmerkur og afplána refs-
inguna þar.
Úr því varð aldrei, að hegningar-
húsið á Arnarhólstúni yðri gert að
tugthúsi að nýju. Með konungsúr-
skurði 28. apríl 1819 var það gert að
embættisbústað handa stiftamt-
manni og hefur alla stund síðan,
eða í nálega 130 ár, véfið aðsetur
æðstu innlendrar valdstjórnar.
Fáir sakamenn unnu til þyngri
refsingar en þeirrar, sem svaraði til
þriggja ára hegningarvinnu. Varð
hýðing því langalmennasta hegning-
in. Þótti ráðamönnum þessi hegning-
araðferð hafa tvo höfuðkosti: Hún
var ódýr. í framkvæmd og afbrota-