Alþýðuhelgin - 12.11.1949, Side 14

313
ALÞÝÐUHELGIN
Hamran varð lítið eitt fölari, og það
var eins og andlit hans mildaðist.
Þetta undarlega bros, sem lék nærri
því alltaf um varir honum, eins og
örlítill gári á lygnu vatni, varð svo-
lítið greinilegra. Hann elti piltinn
icngi með augunum.
Það var ekkert sérstakt við pilt-
inn.
„Það var nú meira, hvað þú hprfð-
ir á eftir honum,“ sagði ég.
,,Já, hann hafði mikið gaman af
málfarinu hjá mér forðum, þegar
við vorum í menntaskólanum. Það
er nú líklega, að ég muni eftir öðru
eins.“
Hann talaði um mállýzkuna sína.
Ég ætla ekki að reyna að hafa hana
eftir.
í sama skipti spurði hann mig
undarlegrar spurningar:
„Gætir þú dáið fyrir málefni ?“
sagði hann.
Spurningin kom flatt upp á mig.
Við hljótum að hafa talað eitthvað,
sem beindi hugsunum hans inn a
þessa braut. En ég veit ekki, Jivað
það var, og vissi ekki heldur þá. Við
vorum að ræða um eitthvað í Jau'nu,
sem við vorum þá einmitt báðir að
lesa.
Ég sagði dálítið forviða, að það
væri undir því komið, hvaða málefni
það væri og hvernig á því stæði. Ég
fyrir mitt leyti vildi gjarpan Jifa.
„En skilurðu það þá ekki,“ sagði
liann, ,,að það að deyja fyrir málefni
— rétta málefnið — það er að lifa.
Það er kóróna lífsins!“
Mér fannst það vera ínjög fagurl,
helzt til fagurt fyrir mig.
„Þeii’, sem fúsir cru til að deyja
fyrir málefni, þeir munu sigra!“
sagði hann.
Mig grunaði, lxvaða máleíni liann
Jxafði í huga. Hann var sá stækasti
landsmálsmaður, sem ég liafði kom-
izt í ltynni við.
Ég sá hann sjaidan. Hann stund-
aði málfræðinám, en ég las lög. Við
vorum eins konar fjarlægir vinir,
ekki meira. Honum hefur sennilega
fundizt ég leiðinlegur, mér fannst
eliki gott að lynda við hann. Bi'osið
Jians var líka dálítið þreytandi. Það
fór nú orðið aldrei af honum. Það
var ekki það, sem gerði, að það væri
óhýrt. Það var eins og það væri full-
vingjarnlegt. Ef til vill ekki beiu-
línis ástúðlegt, bar írelxar vott um
vorkuxmsenii. Uaun gat miuut xuig
á mynd, sem ég lief séð af Júnum
lxeilaga Sebastian, þar sem hann
brosir mildilega, meðan spjótin
standa í gegnum hann.
Eg hugsaði stundum: Er það ég,
sem hann er að hlæja að?
Árin Jiðu. Hann lauk námi sínu,
og ég vissi til þess, að hann kenndi í
ýmsum skólum í íorföllum annarra.
Hann lívæntist stúlku úr sinni sveit.
Hana sá ég aldrei. Einu sinni, þegar
við hittumst í leikhúsi, spurði ég
hann um liana.
„Nei, hún fer clcki mikið út íyrir
dyr í þessum bæ,“ sagði hann.
Brosið gleikkaði lítið eitt, þegar
hann sagði þcssum bæ.
Síðar frétti ég, að hún héldi sig
inni í litlu íbúðinni eins og i virki.
Ilann fór jafnvel í verzlanir fyrir
liana. Það átti að hlífa henni við því
að vcra ein á ferð í óvinalandi, þat
sem hlcgið var að máilýzkunni lienn-
ar.
Mér var líka sagt frá ástæðunni til
þess, að hann sótti ekki burt úr þess-
um bæ. Það var vegna þess, að hann
lagði stund á einhver vísindi.
Iiann ferðaðist líka eitt sinn til
útlanda, var mér sagt. Þá hlýtur
hann að hafa borðað viðbitslaust
brauð í langan tíma. Hann fei’óaðist
styrklaust, hafði sótt um hann, en
verið synjað.
Hann ferðaðist til Suður-Evrópu.
Ifann hafði lært spönsku og ítölsku
tilsagnarlaust..
Einn af kennurum hans í mennta-
skóJanum var þá orðinn prófessor og
það einmitt í aðalnámsgrein Jians.
Ilann átti sæti í styrkveitinganeind-
inni, en Jiaíði ekki trú á vísindaiðk-
unum Sverris Ilamrans. Ekken ann-
að cn þjóðernisrembingur, var Jxaft
eftir honunx. Allt Jx*tta frétti ég þó
löngu seinna.
Hann samdi sem sé doktorsrit-
gerð, en Jienni var hafnað. Ég held,
að hann hafi reynt að sanna, að
Kristófer Kolumbus liafi verið Norð-
maður. Já, Magcllan einnig, að ég
'held. AUir þessir miklu sæfarar. Ég
Jxeld Jxelzt, að þeir hafi allir átt kyn
sitt að i’ekja til átthaga hans á
Mæri. Að minnsta kosti mun lxann
hafa haldið því fi’am, að Jxað lxcfðu
verið menn þaðan að norðan, scnx
liefðu fundið Gi’æxxJand og Vjnland,
og þaðan voru gerðjr út fJcstir og
stærstu víkingaJeiðangrarnir, sem
sigldu með ölluni slröiidum Evrópu.
Ég Jxeld auk þcss, að aUar þjójðliöfð-
ingjaættir Evrópu hafi í rauninni
verið þaðan kynjaðar — ef til vill
kornnar af Göngu-Hrólfi. Og fæð-
ingarsveit hans hafði haft leynilcgt
samband við Vínland í nxörg hundr-
uð ár — og Færeyjar og ísland verið
þar tengiliðir, að ég hygg. Um eklí-
ert af þessu veit cg þó með öruggri
vissu. Ég heyrði af tilviljun annan
málfræðing segja frá þessu, og hon-
um þótti þetta ákaflega skemmti-
Jcgt. Ritgerðinnl var, eins og ég hef
sagt, tafarlaust hafnað. Hugarburð-
ur. Draumórar sjúks manns. Eitt-
lxvað þess háttar.
Þegar hér var konxið sögu, sótti
hann unx stöðu utan Oslóar. Það
gekk víst ekki vel lxeldur. Slíkt vitn-
ast, Jxegar doktorsritgerð er hafnað,
og verður ekki tU meðmæla. En
hann livarf, hvar senx hann kann að
hafa grafið sig niður.
A síðari árum sást nafn hans á
prenti öðru lxverju í sambandi við
máldoiluna. Það varð, cins og kunn-
ugt er, allmikið þras árin fyrir stvrj-
öldina uxxx að icggja Jándsmálið í
austlægari farveg — fella niður i-
cndingarnar, en taka upp a-ending-
arnar til þess að nálgast talnxálið í
fjölbyggðustu liéruðunum og fleira
þess liáttar.
Að slepptri guðstrúnni er, cins og
við vitum, ekkert, sem getur gert
Norðmenn jafn fokreiða Jxvcrn yið
annan eins og máldeilan. Ef sönxu
lagareglur Ixefðu gilt sem á íslandi í
fornöld, myndu margir hafa verið
drepnir í þeirri deiJu. Og landsnxáls-
mönnum cr eins farið og knmmún-
istutxx og æstuixx kristnitrúarnxönn-
unx — að vísu fyrirlíta þeir allaix
umheiminn, sem lætur Jxá afskipta-
lausa, en þc\r liata þá xxxenn, seixi
eru í öllunx aðalatriðum sJioðaixa-
bræður Jxeirra, en eru ósanxmála Ui11
eitt eða tvö atriði, — nxeyjarfæð-
ingu, cilífa útskúfun, Ti’otski, i- cða
a-eixdingar íxafnorða.
Svcrrir Harm-aix vildi láta nafn-
orðin enda á i. Hann tók Jxátt i
nokkrunx blaðadeilunx unx þetta at-
riöi. Hann barðist íyrir i-endingunm
af þeiixx eldnxóði, sera minnti mig a
spurninguna, seixx liann hafði forð-
unx lagt fyrir xxiig — hvort ég værx
fús til að láta lífið fyrir máleíni.
Greiiiar Jxans voru stuttar, en Jxær
loguðu af hatri. Þar var ekki brosaö
xxiildilega, eius og Jieiiagu;- SebusU-