Brennidepill - 01.03.1998, Blaðsíða 12

veija töluvert miklu meiri Qármunum til
almannatrygginga og félagshjálpar en
minni sveitarfélög. Árið 1995 vörðu sveit-
arfélög með fleiri en 3000 íbúa nærri
þrefalt meira fjármagni í þennan lið en
sveitarfélög með færri en 400 íbúa, og
sveitarfélög á höfuðborgarsvæðinu vörðu
nærri fjórfalt meiri fjármunum í almanna-
tryggingar (mælt í útgjöldum á íbúa).21
Án þess að ofangreindar tölur séu
krufnar nánar má draga af þeim þá skjótu
ályktun, að fólki er veitt misgóð og mis-
mikil opinber þjónusta eftir búsetu. Slíkt
ætti í sjálfu sér ekki endilega að vera
vandamál, t.d. ef munurinn er tilkominn
vegna vals íbúa sjálfra, t.d. með því að
halda sköttum sveitarfélagsins lágum eða
velja að veita fjármagni í aðra liði.22 Skýr-
ingin liggur þó varla í valmöguleikum,
heldur miklu fremur í getu minni sveitar-
félaga til að veita sambærilega þjónustu
og veitt er í þeim stærri: Litlu sveitarfélög-
in ráða einfaldlega ekki við sama þjón-
ustustig.
Jafnari stærðarhlutfóll milli sveitarfé-
laga í landinu myndu því án efa stuðla að
jafnari dreifingu og aðgengi að opinberri
velferðarþjónustu milli svæða og lands-
hluta. Sameining sveitarfélaga væri liður í
að ná þessu markmiði.
III. Stærð sveitarfélaga
skiptir máli
Hér að ofan hefur verið farið yfir tvenns-
konar röksemdir fyrir sameiningu sveitar-
félaga hér á landi, þ.e. sambandið milli
stærðar annars vegar og stjórnsýslu og
verkefna sveitarfélaga hins vegar. Ekki
ber að líta á umræðuna sem tæmandi upp-
talningu, fleiri atriði væri einnig hægt að
benda á, t.d. sambandið á milli byggðaþró-
unar og sameiningar sveitarfélaga.23 Bent
var á að sameining sveitarfélaga er leið til
að stækka sveitarfélög og treysta þannig
stjórnsýsluna og getu til að annast lög-
bundin verkefni. Ekki var í því sambandi
reynt að draga upp neikvæðar hliðar á
sameiningu, en vissulega hentar samein-
ing misvel sem leið til eflingar byggðar-
laga, t.d. vegna landfræðilegrar einangr-
unar og legu sveitarfélaga. Aðalatriðið í
umræðunni um gildi sameiningar hlýtur
þó að snúast um þá spurningu, hvert á að
vera hlutverk sveitarfélaga í opinberri
stjórnsýslu og nútíma velferðarsamfélagi
hér á íslandi. Sé hlutverk þeirra minni-
háttar skiptir minna máli hversu stór eða
mörg sveitarfélögin eru, sé hlutverkið
hins vegar veigamikið skiptir stærðin
verulegu máli.
Sveitarfélög hafa gegnt lykilhlutverki á
sumum sviðum, á öðrum sviðum hefur
ríkið séð um verkefni hins opinbera, en
einnig hefur tíðkast hér flókin verkaskipt-
ing milli þessara aðila. Allt bendir hins
vegar til þess, að þáttur sveitarfélaga í
verkefnum hins opinbera eigi eftir að
aukast á næstu árum og þá hljóta menn að
þurfa að horfa með gagnrýnni hætti en
hingað til á stærð sveitarfélaga, ekki síst
með tilliti til skilvirkni stjórnsýslu þeirra
og getu til að annast krefjandi verkefni.
Stærðin er grunnbreyta í þróun sveitar-
stjórnarkerfisins í víðum skilningi, varð-
andi verkefni þeirra, sjálfstæði og tekju-
stofna, og þegar allt kemur til alls getur
spurningin um stærð sveitarfélaga einnig
verið spurning um möguleikana á al-
mennri valddreifingu í samfélaginu.24
Sameining sveitarfélaga á íslandi skiptir
því miklu máli varðandi framtíð og um-
gjörð sveitarstjórnarkerfisins í heild sinni.
IV. Heimildir
Árbók soeitarfélaga 1996. Samband íslenskra
sveitarfélaga, nóvember 1996.
P. Bogason (1992) Forvaltning ogstat. íritröð-
inni „Offentlig forvaltning i Danmark", útgefið
af Systime, Kaupmannahöfn.
Endurskoðun á tekjustofnum sveitarfélaga.
Skýrsla nefndar félagsmdlaráðuneytis um tekju-
stofna sveitaríélaga, Reykjavík 1992.
Hermann Sœmundsson (1996) Kommunalt
selvstyrepá lsland. Kandídatsritgerð frá Háskól-
anum íÁrósum.
Larsen, Helge ogAudun Offerdal (1994)
Demokrati og deltakelse i kommunene.
Kommuneforlaget AS, Osló.
Nordisk statistisk árbog 1995
Útgefið af „Nordiska Statistiska Sekritariatet",
Stokkhólmi, 1995.
E. Page (1991) Localism and Centralism in
Europe: The Political and Legal Bases ofLocal
Self-Government. Oxford University Press, New
York.
Sigfús Jónsson (1992) Stjórnun sveitarfélaga.
13. frœðslurit Sambands íslenskra sveitarfélaga,
Reykjavík.
Stjórnartíðindi
Structure and operation oflocal and regional
democracy: lceland. Skýrsla frá Evrópurdðinu
um stjórnsýslu sveitarfélaga d íslandi, Strass-
borg,1993.
Sveitarsjóðareikningar 1995 Gefið út afHag-
stofu íslands, ínóvember 1996.
Neðanmálsgreinar
1 Lokaskýrsla sameiningarnefndar.
2 í Árbók sveitarfélaga 1996, bls. 113, er að finna yfirlit
yfir fjölda sveitarfélaga á íslandi síðan árið 1703.
3 Eða öllu heldur flutningur á kennslukostnaði til sveitar-
félaga, en sá hluti hafði verið hjá ríkisvaldinu fram að 1.
ágúst 1996 meðan sveitarfélögin höfðu frá 1990 séð um
allan annan kostnað við rekstur grunnskóla.
4 Sjá Stjórnartíðindi nr. 161/1996.
5 Sbr. t.d. ummæli Smára Geirssonar forseta bæjarstjórn-
ar Neskaupstaðar í grein Morgunblaðsins, dags. 8. nóv-
ember 1997, um sameiningu Eskifjarðar, Neskaupstaðar
og Reyðarfjarðar.
6 Þess má geta að enn er lágmarksíbúafjöldi sveitarfélaga
aðeins 50, sbr. sveitarstjómarlög nr. 8/1986 og skv. frum-
varpi til nýrra sveitarstjórnarlaga, sem nú hefur verið lagt
fyrir þingið, er ekki gert ráð fyrir breytingum.
7 Sbr. td. viðtal við núverandi félagsmálaráðherra í Morg-
unblaðinu 28. janúar 1996, sem og viðtal við núverandi
formann Sambands íslenskra sveitarfélaga í Morgunblað-
inu, 6. september 1994.
K Sveitarstjórnarmál, 4. tbl. 1997, bls. 246.
9 E.Page, 1991, bls. 2.
10 Larsen og Offerdal, 1994, bls. 42.
11 Sjá t.d. lýsingu Sigfúsar Jónssonar, 1992, á stjómsýslu
misstórra sveitarfélaga, bls. 62-66.
12 Sjá 11. yfirlit í Sveitasjóðareikningum 1995.
13 Skýrsla Félagsmálaráðuneytis frá 1991, „Skipting
landsins í sveitarfélög 2“, varpar góðu Ijósi á þá umfangs-
miklu samvinnu sem ríkir á milli fámennari sveitarfélaga
um ýmis lögbundin verkefni.
14 Þessi skoðun kom t.d. fram hjá ísaki Ólafssyni, sveitar-
stjóra á Reyðarfirði, í viðtali við Morgunblaðið 20. sept.
1997.
15 P. Bogason, 1992, bls. 70.
16 Sjá t.d. Nordisk statistisk árbog 1995, bls. 294-297.
17 P. Bogason, 1992, bls. 95-104.
18 Lokaskýrsla Sveitarfélaganefndar, bls. 20.
19 læssi skoðun kemur t.d. fram í Lokaskýrslu Sveitarfé-
laganefndar, bls. 20-21, skýrslunni Structure and oper-
ation of local and regional democracy: lceland, bls. 13,
sem og skýrslunni Endurskoðun á tekjustofnum sveitarfé-
laga, bls. 24.
20 P. Bogason, 1992, bls. 68.
21 Sveitarstjórnarmál 1995, bls. 16.
22 P. Bogason, 1992, bls. 77.
23 Sbr. ummæli Smára Geirssonar í Morgunblaðinu 20.
sept. 1997 er rætt var um sameiningu Eskifjarðar, Nes-
kaupstaðar og Reyðarfjarðan „Menn verða fyrst og fremst
að hugsa um hvað gerir svæðið sterkt. (...) Við viljum
ekki horfa uppá fólksflótta heldur spyrna við fótum og
gera það sem hægt er og teljum að sameining sé einn
þáttur í því.“
24 Hugmyndin sótt í P.Bogason, 1992, bls. 69.
12
l.tbl. 1998