Brennidepill - 01.03.1998, Blaðsíða 19

„Konur eru hlut-
fallslega fæstar í
hreppsnefndum
minni hreppa en
flestar í bæjar-
stjórnum kaup-
staöa. “
„Sveitarstjórnum
þar sem engin
kona situr,
„svörtum blett-
um“, hefur fækk-
að meö árunum. “
„Þegar á heildina
er litió er sveitar-
félögum áfram
stýrt af körlum. “
taka að sér æðsta embætti hreppsins en
áður voru þær 7%. Þegar æðstu embætti
allra sveitarfélaga samtals eru skoðuð í
heild eru konur þó ekki nema 11% þeirra
sem verma hin mikilvægu sæti.
Af fjölda kjörinna kvenna af listum
hvers flokks má greina hvernig konur
dreifast á framboðslista stjórnmálaflokk-
anna.8 Fæstar konur eru kjörnar af listum
Alþýðuflokksins (22%) en flestar konur ná
kjöri af listum Alþýðubandalags (37,5%). í
framboði fyrir Sjálfstæðisflokkinn finnast
hins vegar fæstar konur (33% af öllum
frambjóðendum flokksins) en flestar konur
bjóða sig fram fyrir Alþýðubandalag (45%).
Hinar fáu konur sem taka sæti á listum
Sjálfstæðisflokks má því kalla „sterkar kon-
ur“ þar sem hlutfall kvenna af kjömum full-
trúum flokksins (32) er nokkuð hærra en
hjá Alþýðuflokki. Erfitt er samt að segja til
um hvort konum myndi fjölga verulega í
efri sætum á D-listum ef þeim fjölgaði í
framboði í heild fyrir flokkinn. Niðurstöður
kosninganna í kaupstöðum vekja athygli á
þeim aðferðum sem flokkar nota til uppröð-
unar á sínum listum. Hvort stillt er upp á
framboðslista innan flokksráðs eða hvort
prófkjör er notað skiptir miklu máli þegar
skoða skal hverjir lenda í hinum efstu sæt-
um þeirra. Fjölmargar rannsóknir hafa sýnt
fram á að prófkjör eru ekki hentug þeim
sem hafa lítinn tíma, lítið fjármagn og lítil
tengsl í helstu valda- og áhrifastofnanir eða
fyrirtæki bæjarins. Slíkar bjargir finnast í
mun minna mæli í heimi kvenna og því
skiptir sú aðferð sem valin er til uppstilling-
ar á lista í hverjum bæ miklu máli fyrir kon-
ur.
Staðan á Norðurlöndum
Staða kvenna í sveitarstjórnum á hinum
Norðurlöndunum er ólík þeirri sem er hér á
landi. í Svíþjóð er því sem næst jafnt kynja-
hlutfall í fulltrúasætum sveitarstjórna.
Hlutur sænskra kvenna er 41% í sveitar-
stjórnum eftir kosningarnar 1994 en í
Finnlandi nú 31% og í Noregi 33%. Dan-
mörk sýnir nokkuð lægra hlutfall kvenna í
sveitarstjórnum alls landsins eða 28%. Vert
er að líta til þessara ríkja (sérstaklega til
Svíþjóðar en í Noregi náðu konur einnig
góðum árangri eftir kosningarnar 1987 og
fylltu þá rúmlega 31% sæta sveitarstjómar-
fulltrúa alls landsins). Kosninga- og flokka-
kerfi sem og önnur samtakamyndun (sér-
staklega kvennapólitísk) skiptir máli þegar
finna skal orsök mismunandi stöðu kvenna
milli ríkja. Skýringar geta þar fyrir utan ver-
ið aðrar og náð til fleiri þátta, s.s. gerðar og
uppbyggingu ríkisvalds og þátttöku þess í
að fjölga konum í áhrifastöðum. Þar að
auki þarf að skoða af hverju þróunin til
aukningar á hlut kvenna innan sveitar-
stjórna hófst um tíu árum seinna á íslandi
en á hinum ofantöldu Norðurlöndum.9
Einnig væri vert að kalla fram skýringar á
því af hverju þróunin hófst mun fyrr í Finn-
landi.10
Einn áhrifaþáttur af mörgum er líkt og
minnst var á hér að ofan stærð sveitarfé-
lags.1 11 í samræmi við það var reynslan í
Noregi á 7. áratugnum sú að sterk fylgni sé
á milfi sameiningar sveitarfélaga - stækk-
un sveitarfélaga- og fjölgunar kvenna með-
al kjörinna sveitarstjórnarfulltrúa.12 Sú
endumýjum og oft á tíðum enduruppbygg-
ing stjórnsýslu sveitarfélaganna sem á sér
stað virkar sem hvati fyrir konur. Jafnframt
því að kosningaþáttaka er meiri í hinum
stóru og þéttbyggðu sveitarfélögum þá
bjóða fleiri fram og meiri líkur eru á að
fleiri listar bjóði fram undir hlutfallskosn-
ingafyrirkomulagi. Þetta hefurverið skýrt á
þann veg að því stærri og þéttbýlli sem
sveitarfélög verða þeim mun pólitískari
verði þau. Vísað er til aukinnar samkeppni
í kosningum þar sem fleiri (listar) bjóða
fram en ekki fáir einstaka frambjóðendur
líkt og tíðkast í litlum hreppum. Þessu til
stuðnings er einnig bent á að konur eru
ávallt færri meðal kjörinna fulltrúa þegar
tveggjaflokka kosningakerfi eru valin og
einmenningskjördæmi em við lýði en þar
sem hlutfallskosningar fara fram.13 Við
stækkun sveitarfélaga má líka benda á að
viðfangsefnin verða fleiri og fjölbreyttari.
Því er rökrétt að ætla að fleiri hópar en karl-
ar á miðjum aldri láti sig stjórn bæjarins
varða.
Lokaorð
Reynslan af sameiningu sveitarfélaga í
Noregi getur innihaldið hluta skýringarinn-
ar á því af hveiju konum hefur ekki fjölgað
innan bæjarstjóma og hreppsnefnda kaup-
túna á íslandi, þ.e. að konum hefur ekki
fjölgað meira en raun ber vitni í sveitar-
stjórnum á landsvísu. Sú sameining sem
hefur orðið á síðasta kjörtímabili hér á
landi hefur fyrst og fremstverið sameining
minni hreppa innbyrðis eða á þann veg að
kaupstöðum hefur ekki fjölgað og stækkun
þeirra orðið takmörkuð. Fyrir utan skýr-
ingagildi þessa þarf að kanna enn frekar
hvaða aðferðir stjórnmálaflokkamir velja til
að stilla frambjóðendum á lista sína í kaup-
stöðum.
Annað sem vert er að kanna til að fá
svör við þeim spurningum sem í upphafi
voru reifaðar er umhverfi sveitarstjórnar-
mannsins. Lág laun fyrir sveitarstjórnar-
störf gæti m.a. verið hindrun fyrir konur
með lág laun og börn á framfæri. Hins veg-
ar eru það stjórnmálaflokkarnir sem hafa
valið hveijir fá að bjóða fram og ná kjöri og
það er fyrst og fremst innan stjórnmála-
flokkana sem frambjóðandinn þarf að ná í
stuðning til að starfa í sveitarstjórn.
Heimildir
Boynton, Ing-Mari & Österberg, Christina.
Women and men in the Nordic countries: facts
on equal opportunitiesyesterday, today and
tomorrow. (1994). Nordic council ofministers,
Copenhagen.
Linda H. Blöndal (1997). Konurísveitarstjórn-
um 1994-1998: úrslit sveitarstjórnarhosninga
1994 með tilliti til stöðu kvenna. B.A. -ritgerð
við Hdskóla íslands.
Lovenduski, J. &Norris,P. Gender and party
politics. (1993): SAGEpublication, London.
Raaum C. Nina (ed.). Kjönn ogpolitikk.
(1995), Tano, Oslo.
Neðanmálsgreinar
1 Sveitarfélög á landinu eru hér flokkuð í þrennt eftir stærð
og gerð. Sveitarfélög sem hér eru talin sem kaupstaðir hafa
annað hvort formleg kaupstaðarréttindi (þó mögulega undir
1000 manna byggð) eða íbúa sem telja yfir 1000 manns
ásamt stjórnsýsluuppbyggingu sem er af sömu eða mjög
líkri gerð og hjá hinum sem formlega kallast kaupstaðir eða
bæir. Kauptún eru hér þau sveitarfélög sem hafa fjölda
nefnda starfandi og hafa í langflestum tilvikum ráðið til sín
sveitarstjóra. Öll önnur sveitarfélög flokkast þá sem minni
hreppar. Sveitarstjórnir þýða allar sveitarstjórnir samtals:
bæjarstjórnir (vísar eingöngu til hinna 33 kaupstaða),
hreppsnefndir kauptúna og minni hreppa.
2 í úttekt á niðurstöðum sveitarstjórnarkosninganna 1994
má sjá að konur eru 25% allra sveitarstjórnarfulltrúa lands-
ins en það er sama hlutfall og konur telja nú sem alþingis-
menn.
3 Konum fjölgaði úr 29% í 31,5% af bæjarstjórnarfulltrúum í
kjölfar kosninganna 1990 og eftir 1994 fjölgaði konum ekki
neitt líkt og sjá má á töflu 1.
4 Þetta á líka við um varamenn í hreppsnefndum kauptúna.
í fæstum vilvikum eru hins vegar varamenn fyrir hrepps-
nefndarfulltrúa í minni hreppum.
5 Hér eru Gerðahreppur og Ölfushreppur taldir til kaupstaða
enda uppfylla hrepparnir öll skilyrði til að teljast bæir s.s.
nægan íbúafjölda skv. upplýsingum frá félagsmálaráðuneyt-
inu íjúlí 1997.
6 Þessir bæir eru Eskifjörður og Ölfushreppur.
7 Þetta eru bæirnir Seltjarnarnes, Mosfellsbær og Reykjavík.
8 í umræddri úttekt voru framboðslistar metnir sem svo að
ekki væri um að ræða neinn af „Fjórflokki“ nema bæði lista-
bókstafur og nafn flokks stæði saman. Með því var reynt að fá
fram „hreina" flokkslista ef svo má að orði komast.
9 Þessa fullyrðingu má finna í lokaritgerð (BA) Önnu Mar-
grétar Jóhannesdóttur: Staða kvenna í stjórnmálum á ís-
landi 1960-1990 (1990), bls.40.
10 Konur í Finnlandi fengu mun fyrr kosningarétt og kjör-
gengi til þings og státuðu mörgum árum fyrr af þingkonu/m
en kynsystur þeirra á hinum Norðurlöndum. Réttinn til
sveitarstjórnarkosninga fengu finnskar konur þó mun
seinna en aðrar norrænar konur eða árið 1918!
11 Aðrir þættir eru t.a.m. menningarlegir sem greinast á
þeim mun á milli landssvæða á aukningu kvenna í sveitar-
stjórn og æðstu embætttum sveitarfélagsins.
12 Politisk representasjon, í Nina C. Raaum (ed.). Kjönn og
politikk (1995), Tano, bls.93-94.
13 Norris, P. Comparing legislative recruitment and parties,
í J. Lovenduski & P. Norris: Gender and party politics
(1993): SAGE publication, London.
l.tbl. 1998
Brennidepiii
19